آموزش غیر رسمی

اشاره

عصری که در آن زندگی می کنیم، عصر انفجار اطلاعات و فناوری است. بنابراین، دسترسی انسان به اطلاعات در این عصر، به مراتب سریع تر، آسان تر و فراوان تر از گذشته شده است. اطلاعاتی که امروزه کودکان کسب می کنند، تنها از طریق معلم و کلاس درس نیست. در واقع کودکان و نوجوانان در این عصر، بخش اعظمی از اطلاعات و تجربیات خود را به صورت آزاد، غیر رسمی و خارج از محیط مدرسه به دست می آورند. پس معلم باید برای درک چگونگی یادگیری فراگیران، علاوه بر یادگیری هایی که در محیط مدرسه اتفاق می افتد، تجربیات و آموزش هایی را که در خارج از مدرسه اتفاق می افتد نیز در نظر داشته باشد. توجه کنید، بیشتر اوقاتِ دانش آموزان در خارج از مدرسه گذرانده می شود. در این اوقات، هر یک از آن ها با توجه به امکانات، علاقه ها و استعدادهایشان، می توانند به طور آزاد، مهارت ها و اطلاعات متعددی را به طور غیر رسمی کسب کنند که بر پیشرفت تحصیلی و عملکردشان در مدرسه، تأثیر بسزایی داشته باشد. آشنایی با تأثیرات آموزش غیر رسمی که دانش آموزان گاه به صورت ارادی و گاه به صورت تصادفی کسب می کنند، معلمان را در طراحی و انتخاب فعالیت های آموزشی، روش های تدریس، مدیریت کلاس و راهبردهای یادگیری کمک می کند.

آموزش و یادگیری غیررسمی

متخصصان تعلیم و تربیت در مورد آموزش غیر رسمی، تعریف ها و تقسیم بندی های متعددی ارائه کرده اند که ذکر همه ی آن ها در این مقاله نمی گنجد. به طور کلی می توان یادگیری غیر رسمی را به دو دسته تقسیم کرد:

الف) ارادی

در نوع اول فرد تصمیم می گیرد که در نوعی فعالیت یادگیری اعم از یک دوره ی آموزشی، مطالعه ی مجله و روزنامه و کتاب، سمینار، بازدید از موزه و غیره، شرکت کند. در واقع در این نوع از آموزش ها، موضوع یادگیری توسط فراگیرنده انتخاب می شود. یادگیری ارادی را نیز می توان به دو دسته تقسیم کرد: حالت اول هنگامی رخ می دهد که فرد خودش مسئولیت آموزش و یادگیری اش را به عهده می گیرد، مثل زمانی که تصمیم می گیریم به مطالعه ی مطلبی خاص و یا کسب مهارتی بپردازیم. امروزه نوجوانان و بزرگ سالان از این نوع آموزش به علت تنوع در شیوه ها و ابزارهای آموزشی، بسیار استقبال می کنند.

حالت دوم زمانی است که فرد بنا به دلایلی تصمیم می گیرد در یک دوره ی آموزشی مثلاً کلاس زبان خارجه، رایانه و نقاشی شرکت کند. در این حالت، اگر چه موضوع یادگیری توسط فرد تعیین می شود، اما روش ها، ابزارها و نحوه ی ارائه ی آموزش، توسط فرد یا افراد دیگر انتخاب و ارائه می شود. برخی از کارشناسان به این قبیل آموزش ها، آموزش نیمه رسمی می گویند.

ب) یادگیری غیر ارادی یا اتفاقی

این نوع یادگیری به صورت تصادفی صورت می گیرد. مانند زمانی که شما یک کانال تلویزیون را به تصادف انتخاب می کنید و با برنامه ای مواجه می شوید که در یک زمینه، اطلاعاتی به شما ارائه می دهد. یا هنگامی که با یکی از دوستان خود صحبت می کنید و او به طور تصادفی شما را از موضوعی مطلع می سازد. این قبیل یادگیری ها چون بدون هدف قبلی کسب می شوند، غالباً کم عمق اند و سریع فراموش می شوند، اما گاهی در ذهن فرد جرقه هایی ایجاد می کنند و او را به مطالعه در زمینه ای خاص تشویق می کنند. در واقع این نوع یادگیری بیشتر می تواند در ایجاد انگیزه ی فرد برای آموزش و یادگیری مفید باشد.

تأثیر آموزش های غیر رسمی بر پیشرفت تحصیلی

تجربیاتی که دانش آموزان از آموزش های غیر رسمی به دست می آورند، می تواند تأثیر چشم گیری بر پیشرفت تحصیلی و آموزش رسمی آن ها داشته باشد. آگاهی معلم از تجربیات کودکان و نوجوانان می تواند، در شناسایی علاقه و استعدادهای دانش آموزان و هم چنین انتخاب روش تدریس و راهبردهای یادگیری، کمک شایانی به او کند. معلم می تواند در اوقات آزاد از دانش آموزان بخواهد در مورد چگونگی گذران اوقات خود در خارج از مدرسه صحبت کنند. مثلاً اگر دانش آموزی در اوقات فراغت خود به جمع آوری صدف ها، انواع سنگ ها و دیگر کلکسیون ها می پردازد، از وی بخواهید آن ها را به کلاس بیاورد و برای دیگر دوستانش شرح دهد. اگر دانش آموزی تجربه ی رفتن به باغ وحش یا موزه ی حیات وحش را دارد، می تواند آن تجربه را به صورت انشا بنویسد و برای دوستانش بخواند. تجربیات کودکان و نوجوانان ممکن است بسیار متفاوت باشند؛ مثلاً عده ای در مورد فعالیت های مکانیکی یا الکتریکی تجربه دارند و عده ای دیگر در مورد نواختن سازهای موسیقی یا خواندن کتاب شعر و داستان. بازگو کردن این تجربیات در کلاس، نه تنها موجب تغییر نگرش معلم نسبت به توانمندی ها و استعدادها و نحوه ی فراگیری دانش آموزان می شود، بلکه موجب افزایش صمیمیت بین دانش آموزان و بهره مندی از اطلاعات یکدیگر نیز می شود.

رشد تکنولوژی آموزشی –نویسنده: سوسن بالغی زاده

گروه مرکز یادگیری سایت تبیان- تنظیم:شكوفه باصری