افزایش انگیزه ی پیشرفت با کدام معلم؟

اشاره

با آغاز شدن فصل درس و مدرسه همه توجه مسئولین و معلمان به دانش آموزان و پیشرفت و ارتقای تحصیلی آن ها جلب می شود. از آنجایی که انگیزه یکی از عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است در این مقاله به ارائه  راه کارهایی برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان می پردازیم. یکی از مهم ترین انواع انگیزش، انگیزه ی پیشرفت با گرایش به تلاش برای موفقیت و انتخاب کردن فعالیت های موفقیت / شکست هدف گراست. دانش آموزانی که انگیزه ی پیشرفت دارند و به طور جدی می خواهند موفق شوند، اگر شکست هم بخورند، تلاش خود را دو چندان می کنند تا سرانجام موفق شوند.

نیاز به پیشرفت در دانش آموز، به معنای میل او به انجام دادن خوب کارها متناسب با معیارهای برتر و کارآمد است. این نیاز، اگر وجود داشته باشد، فرد را برای رسیدن به موفقیت با انگیزه می کند. افرادی که از انگیزه ی پیشرفت بالایی برخوردارند معمولاً تلاش های خود را برای دست یابی به اهداف بالا و عالی به کار می گیرند، یا کوشش های خود را جهت نیل به ترازهایی از برتری جویی، که خود وضع کرده اند به کار می بندند. باید دانست که تا قبل از ورود کودکان به مدرسه، خانواده ها مسئول ضعف انگیزشی آنان به حساب می آیند، اما بعد از آن که کودک قدم به دنیای مدرسه گذاشت این ضعف انگیزشی، با وضعیت تحصیلی دانش آموز آمیختگی و همبستگی مستقیم نشان می دهد و مسئولیت تقویت جبران آن به دوش آموزگار و مسئولان مدرسه می افتد. یک شیوه ی مناسب برای بررسی انگیزش در دانش آموزان یک کلاس این است که ببینیم شیوه ی عمل و رفتار معلم یا معلمان چگونه بر دانش آموزان تأثیر می گذارد. این بررسی را می توان در «ویژگی های معلم» در ابعاد مختلف حرفه ای و شخصیتی او دنبال کرد.

ویژگی های معلم برای افزایش انگیزه ی پیشرفت

1. الگودهی: نگرش ها و باورهای معلم درباره ی تدریس و یادگیری در کلاس، قویاً از طریق چگونگی الگودهی او، به دانش آموز منتقل می شود. همه می دانیم که رفتار معلم، و به عبارتی «الگوی رفتاری معلم» به خودی خود تأثیر مهمی بر رفتار دانش آموزان دارد. اگر معلم نسبت به مطالبی که تدریس می کند بی علاقگی و بی رغبتی نشان دهد، ایجاد انگیزه در شاگردان عملاً غیر ممکن خواهد بود. بر عکس نیز، کسالت آورترین مطالب می تواند برای دانش آموزان مطبوع و جالب باشد، اگر معلم «علاقه مندی» خود را نسبت به آن ها به نمایش بگذارد.

2. علاقه مندی:علاقه مندی و دلسوزی معلم، به عنوان یک الگو، تأثیر بسیار مثبتی در جلب علاقه ی شاگردان به درس دارد. این علاقه مندی، هم از طریق رفتارهای کلامی و هم از طریق رفتارهای غیر کلامی به شاگردان منتقل می شود. در جدول زیر برخی از شیوه هایی که معلمان می توانند با به کار بردن آن ها علاقه مندی خود را نشان دهند، آمده است. همان طور که ملاحظه می کنید دو شیوه از سه شیوه ی ذکر شده در این جدول غیر کلامی هستند و این به معنی آن است که علاقه مندی معلم بیش تر از طریق کردار او منتقل می شود تا گفتار وی. اگر معلمان بخواهند، می توانند علاقه مندی خود را، از طریق برنامه ریزی آگاهانه برای انتقال علایق خود به مطالبی که تدریس می کنند، افزایش دهند؛ حاصل این کار بار آمدن دانش آموزانی با توجه و علاقه مند است. علاقه مندی، ویژگی حاضر و آماده ای نیست که در همه ی معلمان به یکسان وجود داشته باشد بلکه هر معلمی باید به روش خاص خود و با برنامه ریزی بکوشد بر علاقه مندی خود بیفزاید.

3. گرما بخشی و هم حسّی: منظور از گرما بخشی و هم حسی این است که معلم نشان دهد برای شاگردان خود به عنوان انسان اهمیّت قایل است. دقیق تر بگوییم؛ هم حسی عبارت است از قابلیت های معلم برای فهم چگونگی احساسات شاگردان خود، دیدگاه های آنان، و پایگاهی که در جامعه دارند. غالب محققان داشتن هم حسی را یکی از ویژگی های معلمان اثر بخش و انگیزش آفرین می دانند. تحقیقات نشان داده است که گرما بخشی، هم حسی و دوستانه رفتار کردن صفاتی هستند که بیش تر از هر ویژگی دیگری با نگرش مثبتِ شاگردان هم بستگی دارند. حتی کودکان دبستانی هم می توانند تفاوت در میزان گرمی و هم حسی معلمان خود را تشخیص دهند.

بهترین راهی که معلم می تواند گرمی و هم حسی خود را منتقل کند وقت گذاری و صرف زمان است. با این که معلمان ممکن است خیلی گرفتار باشند، اختصاص دادن چند دقیقه وقت برای گوش دادن به گفته های دانش آموزان و شنیدن درد دل های آن ها اثرات پایداری بر نگرش های کلی آن ها نسبت به معلم و مدرسه خواهد داشت. پرسیدن از حال یک مادر بیمار، یا تولد نوزادی در خانواده ی شاگرد، یا حتی یک اظهار نظر معمولی درباره ی لباس شاگرد، هم حسی و توجه معلم را نسبت به او نشان می دهد. این امر به ویژه در مورد شاگردان دارای مشکلات سازگاری صادق است. معلمان اثر بخش، غالباً کسانی هستند که با دانش آموزان خود روابط شخصی برقرار می کنند و با آن ها کار می کنند و مسئولیت شخصی برای رشد و پیشرفت تحصیلی شاگردان را می پذیرند.

4. انتظارات: انتظارات معلم از چگونگی رفتار و پیشرفت درسی دانش آموز، به شکل ظریفی، هر روز در کلاس به دانش آموزان منتقل می شود. این انتظارات هم به صورت کلامی و هم به صورت غیر کلامی انتقال می یابد و جوّ کلاس، انگیزش دانش آموزان و نهایتاً یادگیری آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد. شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می دهد انتظارات معلمان واقعاً ادراک ها و پیشرفت تحصیلی شاگردان را تحت تأثیر قرار می دهد. باور داشتن معلم به این که دانش آموزانش می توانند یاد بگیرند و یاد خواهند گرفت (امیدواری یا انتظارات مثبت معلم) متغیری کلیدی است که معلمان توانا را از معلمان ناتوان و نا کارآمد متمایز می کند.

شیوه هایی را که معلمان برای نشان دادن علاقه مندی خود به حرفه شان به کار می برند:

روش های انگیزشی

سه نمونه از روش هایی را که معلم می تواند برای ایجاد انگیزش در دانش آموزان به کار گیرد در زیر بیان می کنیم.

1. بیان هدف های آموزشی مورد انتظار در آغاز درس

پژوهش های انجام شده نشان داده است که یادگیرندگانی که از هدف های درس یا ماده ی آموزشی مربوط مطلع نمی شوند، به اندازه آن دسته از یادگیرندگانی که معلم پیش از آغاز درس دقیقاً به آن ها می گوید که چه انتظاراتی از آن ها دارد، در پیشرفت درسی موفق نمی شوند. از این جهت معلمان باید در ضمن دادن هدف های آموزشی به یادگیرندگان، نسبت به نتایج یادگیری، انتظارات مثبتی در آن ها ایجاد کنند. به عبارت دیگر معلم در شروع درس، هم چون یک مربی کوهنوردی، باید هدف را چنان روشن و برجسته برای دانش آموزان بیان کند که در آن ها علاقه مندی لازم را نسبت به یادگیری به وجود آورد.

2. استفاده از تشویق های کلامی

استفاده از کلماتی چون خوب!، عالی! و مرحبا! پس از عملکرد درست دانش آموزان از تدابیر مؤثر انگیزشی است. مؤثرترین تشویق آن است که به رفتار و عملکرد درست دانش آموز وابسته باشد. علاوه بر اظهارات شفاهی، تشویق های کتبی در ورقه ی امتحانی و دفترچه ی تکلیف دانش آموزان بر یادگیری آنان اثر مثبت دارد. برای مثال، وقتی معلم به خود اندکی زحمت می دهد و در دفترچه ی تکلیف دانش آموزان اظهاراتی تشویق آمیز می نویسد، این اظهارات بر کوشش، دقت، نگرش یا هر آن چه سبب افزایش یادگیری دانش آموزان می شود تأثیر چشم گیری بر جای می گذارد. ناگفته نماند که این اظهارات تشویق آمیز می تواند حتی در مورد دانش آموزان دبیرستانی نیز مصداق داشته باشد و منحصر به دانش آموزان خردسال نیست.

3. استفاده از آزمون ها و نمرات

از آن جا که نمره هایی که معلم می دهد ارزش انگیزشی زیادی برای دانش آموزان دارد معلم می تواند با اجرای مکرر آزمون ها سطح انگیزشی یادگیرندگان را بالا ببرد. با این حال، نکته ای که باید در رابطه با آزمون ها و امتحانات مختلف در نظر گرفت این است که از آزمون ها و نمرات باید به عنوان وسیله ای برای دادن بازخورد به دانش آموزان، در رابطه با نحوه ی عملکرد و میزان یادگیری شان استفاده نمود نه به عنوان وسیله ای جهت ارعاب و تنبیه.

مجله رشد معلم

گروه مدرسه اینترنتی سایت تبیان - تنظیم: شكوفه باصری