MP3 اعمال در آخرت
همه می دانیم ما نفسی نمیکشیم قدمی از قدم بر نمیداریم مگر این که ثبت میشود و روزی باید پاسخگو باشیم بدون کم و کاست عینا همان گونه که بوده استشاید تصور امکان چنین چیزی برای انسان های گذشته سخت بود اما برای ما که در دنیای علم و تکنولوژی زندگی میکنیم و میبینیم که دنیایی از اطلاعات از صدا و تصویر و نوشته در یک شئ کوچک جمع میشود و به راحتی قابل بازیابی است . باید یقینی عمیق داشته باشیم و مواظب باشیم که چه اطلاعاتی وارد در کارنامه عملمان میکنیم چون دیر یا زود باید بازیابیشان کنیم و پاسخ دهیم و باید مراقب بود که در آنروز بتوانیم سرمان را بالا بگیریم . نه از شرم آنچه در آن است بخواهیم نابود شود ویا پاکش کنیم که یقینا امکان ندارد.
آیا انسان میتواند آن نامه عمل را انکار کند؟ اگر گفتار و صورت انسان را در ضبط صوت و در فیلم ضبط کنند و بعداً به او ارائه دهند انسان نمی‌تواند انکار کند؛ امّا در قیامت عنوان نوشتن و عنوان ضبط نیست، و عنوان عکس برداری کردن و روی پرده نمایش دادن نیست؛ از اینها بالاتر است.
آنجا خود انسان را می‌آورند با همان عملی را که انجام داده است در حالیکه انسان همان عمل را دارد انجام میدهد؛ خودش دارد آن عمل را انجام میدهد. چون معنای بقاءِ بعد از فناء اینطور شد که آن روز انسان، با سلطه بر بدن دنیوی خود با تمام أعمالی که انجام داده است میشود؛ پس میبیند خودش را که مشغول انجام این أعمال است؛ بلکه می‌یابد خود را که مشغول انجام این أعمال است.
الآن ما در این لحظه که اینجا نشسته‌ایم و صحبت میکنیم، این کیفیّت و حال وجودی خود را می‌توانیم انکار کنیم؟ آیا هیچ ممکن است؟! نه. چون همین انکارْ عین اقرار و اعتراف، و همین نفیْ عین اثبات است. در قیامت، انسان مشغول نفسِ همان أعمالی است که در دنیا انجام داده‌است، در نهایت در دنیا به صورت جسم بوده است و در آنجا به صورت روح می‌باشد. بنابراین چه کسی میتواند انکار کند؟
«وَ لِکلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لاَیُظْلَمُونَ.»1؛ از برای هر یک از أفراد بشر در اثر اعمالی که انجام داده‌اند و از نفس کرداری که کرده‌اند مراتب و درجاتی است؛ همه در درجة واحد نیستند. و خداوند أعمال انسان را به انسان «تَوفیه» میکند.
در معنای توفیه أعمال
"تَوْفیه" یعنی بطور کامل و تامّ و تمام به آنها برساند و به خوردشان بدهد و إشباعشان نماید یعنی افرادی را که در قیامت حاضر می‌کنند، اعمالشان را به آنها توفیه می‌کنند، صد در صد أعمال را به آنها میخورانند. وَ هُمْ لاَ یُظْلَمُونَ؛ و ایشان ابداً مورد ظلم و ستم واقع نمی‌شوند.
چرا؟ چون اعمال مال انسان است، از اراده و اختیار او تراوش کرده، و اینک عین همان اعمال را به صورت ملکوتی که مناسب با آن عالم است به انسان میدهند. در اینصورت ظلم چه معنی دارد! مگر نخوانده‌اید: «وَ لاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی.»2 ؛ «هیچ حاملی بار دیگری را حمل نخواهد نمود.»
هر کس بار خودش را برمیدارد، نه بار دیگری را. پس در قیامت که أعمال خود انسان را که اثر اوست و تراوش از اوست به او میدهند این ظلم نیست. زیرا بار دیگری را که به دوش او نگذارده‌اند و طائر دیگری را به گردن او نبسته‌اند؛ بار خود انسان بوده، در دنیا به اختیار خود انجام داده است.
الان ما این اعمالی را که انجام دادیم موجود است، منتهی پیچیده. ساعت‌ها میگذرد و اینها دور گردن انسان پیچیده میشوند، عیناً مانند نوار، منتهی نوار ملکوتی. این نوار در هر لحظه که میگذرد صدا را برمیدارد، صدای گوینده را برمیدارد، صدای تِیک تیک ساعت را برمیدارد، صدای هُو هو کردن کولر را برمیدارد، صدای عطسه را أحیاناً برمیدارد؛ همه چیز را برمیدارد، تا وقتی که ساعت به پایان رسد و نوار تمام شود. اعمالی را هم که ما انجام داده‌ایم دور گردن پیچیده میشود، دو تا ملک هم به نام رقیب و عتید روی شانه‌ها نشسته‌اند و أعمال را یادداشت می‌کنند، و به صورت نوار، أعمال را تحویل میگیرند.این أعمال با تمام خصوصیّات پیچیده شده و مسلّم برای آن روز است که باز شود و نتیجه بدست آید.
اصلاح نامه عمل در آخرت امکان پذیر نیست
انسان باید در این جهان نوار اعمالش را باز کند بشنود و اصلاح کند این همه موسقی گوش میدهد صداهای انکر الاصوات به نوار اعمالش اضافه میکند اما کی میخواهد بازش کند ؟ در آن وقتی که این نوار باز میشود و انسان بر تمام أفعال خود مطّلع میشود، آنجا دیگر افسوس و دریغ فائده‌ای ندارد، آنجا دیگر راه بازگشت نیست، راه تدارک نیست‌آن جائی که انسان بخواهد این نوار را اصلاح کند دنیاست. تذکر در دنیا برای انسان مفید است، در آخرت فائده‌ای ندارد.
«الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لاَ حِسَابٌ، وَ غَدًا حِسَابٌ وَ لاَ عَمَلٌ.»3 ؛ امروز روز عمل و کردار است نه روز حساب و مؤاخذه، و فردا روز حساب و مؤاخذه است نه روز کردار و عمل.
وَ تَرَی‌ا کلَّ أُمَّـةٍ جَاثِیَةً کلُّ أُمَّةٍ تُدْعَی‌ا´ إِلَی‌ا کتَابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ مَا کنتُمْ تَعْمَلُونَ * هَاذَا کتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکم بِالْحَقِّ إِنَّا کنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کنتُمْ تَعْمَلُونَ.4؛ ای پیغمبر! در آن روز می‌بینی تمام امّت‌ها و گروه ها به رو به زانوی خود در افتاده‌اند، و تمام امّت‌ها بسوی کتابشان خوانده میشوند. امروز پاداش کردارتان (که صورت واقعی و باطنی و ملکوتی همان اعمالی است که در دنیا انجام دادید) به شما خواهد رسید. این کتاب ما است که با شما به حقّ سخن میگوید. بدرستیکه ما آنچه را که شما در دنیا بجای می‌آوردید استنساخ میکردیم و از روی آن نسخه بر میداشتیم. (و اینک نسخة أعمال شماست که در برابرتان قرار گرفته است.)
آری تمام گروه ها و أحزاب و دستجات که امروز در دنیا سر و صدایشان بلند است و دنیا را زیر گام خود تکان میدهند، در آن روز همه به رو به زانو به زمین در افتاده‌اند؛ چرا؟
چون به آنان میگویند: بیائید و نامة عمل خود را بخوانید! آنقدر نامة عمل موجب سرافکندگی است که قدرت سر بلند کردن را ندارند، و هر کس به نامة عمل خود مشغول است.
«هَاذَا کتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکم بِالْحَقِّ». آری این کتاب ماست که با شما به حقّ گفتگو دارد و تکلّم میکند. کدام حقّ بالاتر و فراتر از اینکه نفس عمل خود انسان را به او نشان میدهند و او را از آن اشباع می‌کنند.
ما رویّه و روشمان اینطور بود که آنچه را که شما در دنیا انجام میدادید، از روی آن نسخه برمیداشتیم. فتوکپی و زیراکس میکردیم تا حتّی یک نقطة آن را هم نتوانید انکار کنید؛ کار ما از کار شما در دنیا سست‌تر نیست؛ شما از أسناد و مدارک نسخه میگرفتید تا نتوانند انکار کنند؛ و هر وقت بخواهند منکر شوند میگویند: نسخة اصلی اینجاست؛ چهره و سیما و صورت و شمایل و گفتار، همه اینجاست.
در معنای نسخه برداشتن از أعمال؟
در این عالم امکان به این شگفت‌انگیزی که سر و ته آن را خدا میداند، و تمام موجوداتی که در هر زمان و در هر مکان با تمام خصوصیّات در این کتاب تکوین و امام مبین موجود است، ما از آن، آنچه را که راجع به شما بخصوص بود استنساخ کردیم! یک نسخه برداشتیم و در روز بازپسین شما را مقابل آن نسخه قرار میدهیم! تمام آن کتاب تکوین به درد شما نمی‌خورد، ما در روز قیامت شما را می‌آوریم و مطّلع میکنیم نسبت به آنچه راجع به شماست.
در فلان قرن و فلان سال و فلان ماه و فلان روز و ساعت و لحظه در فلان نقطه از دنیا بین یک زن و مردی که با یکدیگر اختلاف داشتند چه واقع شد، مربوط به شما نیست، ما از آن نسخه‌ای برای آنها برمیداریم. ولی برای شما از آنچه مربوط به شماست نسخه برمیداریم. نسخة شما چیست؟ عمل شماست!
از هنگامیکه متولّد شدید تا لحظة مرگ، این موجودیّت شما در کتاب تکوین را ـ بعد از فناء که به شما بقاء دادیم ـ شما را بر این مقدار از کتاب تکوین تسلّط میدهیم. این معنای استنساخ است که از آن کتاب کلّی این مقدار را تحت اختیار شما قرار میدهیم! این مقدار نسخه‌ایست که از آن کتاب برای شما برداشتیم. جلوة آن أعمال بصورت ملکوتی متناسب با آن عالم، نسخه از آن کتاب است.
کیفیّت ارائة اعمال در روز قیامت
در «تفسیر عیّاشی» از خالد بن نَجیح از حضرت صادق علیه‌السّلام وارد است که:
قَالَ: إذَا کانَ یَوْمُ الْقِیَمَةِ دُفِعَ إلَی الاْءنْسَانِ کتَابُهُ ثُمَّ قِیلَ لَهُ: اقْرَأْ! قُلْتُ: فَیَعْرِفُ مَا فِیهِ؟ فَقَالَ: إنَّ اللَهَ یُذَکرُهُ؛ فَمَا مِنْ لَحْظَةٍ وَ لاَ کلِمَةٍ وَ لاَ نَقْلِ قَدَمٍ وَ لاَ شَیْءٍ فَعَلَهُ إلاَّ ذَکرَهُ کأَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْک السَّاعَةَ. فَلِذَلِک قَالُوا: «یَاوَیْلَتَنَا مَا لِهَاذَا الْکتَابِ لاَ یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَ لاَ کبِیرَةً إِلاَّ´ أَحْصَباهَا. »5 ؛ میفرماید: چون روز قیامت برپا شود، نامة عمل هر کس به او داده میشود و سپس به او گفته میشود: بخوان! راوی گوید: عرض کردم: آیا آنچه در آن نامة عمل است این شخص می‌شناسد و می‌فهمد؟
حضرت فرمود: خداوند او را می‌فهماند و متذکر میکند، و بنابراین هیچ لحظه‌ای بر او وارد نشده است، و کلمه‌ای از او صادر نگردیده است، و یک گام برنداشته است، و هیچ عملی را انجام نداده است، مگر اینکه خداوند او را متذکر میکند و آگاه می‌نماید، بطوریکه گویا آن عمل را در همان ساعت بجای آورده است.
و بدین جهت است که میگویند: ای وای بر ما، این چه کتابی است که از ضبط و ثبت و شمارش هیچ صغیره و کبیره‌ای دریغ ننموده است!»
میفرماید: انسان تمام أعمال خود را میبیند مثل اینکه این عمل عمل اوست که در آن ساعت انجام داده است. انسان در قیامت اعمالی را که در دنیا انجام داده و بصورت مُلکی و ظاهری بوده، بصورت ملکوتی چنان میبیند و می‌یابد که گوئی آن عمل را در همان ساعت بجای آورده است؛ نه آنکه خودش کنار است و عمل را تماشا میکند.
و بر همین اساس است که فریادها بلند میشود و همه صدا میزنند: یَاوَیْلَتَنَا! ای وای بر ما! مَا لِهَاذَا الْکتَابِ؟ چیست داستان وقضیّة این نامة عمل که نه یک گناه کوچکی و نه بزرگی از این نامة عمل جا نیفتاده و فوت نشده است.
« إِنَّا نَحْنُ نُحْیِ الْمَوْتَی‌ا وَ نَکتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ ءَاثَارَهُمْ وَ کلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فِی´ إِمَامٍ مُبِینٍ. »6
حقّاً که ما خودمان مردگان را زنده میکنیم و آنچه را که آنان از پیش فرستاده‌اند و آثارشان را می‌نویسیم؛ و هر چیزی را در امام مبین شمارش میکنیم.
چون ممکنست انسان از دنیا برود ولی آثاری داشته باشد، آن آثارش هم در نامة عمل نوشته میشود.
کسی مثلاً مسجدی بسازد، بعد از اینکه مُرد، مردم بیایند و در آن مسجد نماز بخوانند، اثر اوست. این اثرها دائماً به نامة عمل او میرسد. هر نمازی که مردم در آن مسجد میخوانند، در نامة عمل او نیز نوشته میشود. در اینصورت چه بسا در نامة عمل، بسیاری از کارهائی را که انجام نداده است نوشته میشود: همان اعمالی که مردم در اثر ترغیب و تحریص او انجام میدهند.
فرض کنید هزار سال است که مرده است، ولی خیرات و مبرّات مرتّباً در نامة عمل او سرازیر میگردد.
در روز قیامت تعجّب میکند و در نامة عمل خود چیزهائی را میبیند که در دنیا انجام نداده است؛ میگوید: این چه چیزهائیست؟ جواب میرسد: آن مسجدی که ساختی! آن مطلبی که گفتی! آن کتابی که نوشتی! آن طلبة مؤمنی را که تربیت کردی! پلی را که روی رودخانه برای عبور مردم کشیدی! چشمه و کاریز و قناتی را که جاری نمودی! آن بیمارستان و درمانگاهی را که برای مردم فقیر ساختی! اینها همه صدقات جاریه‌ایست که به دست تو انجام گرفت؛ هر مسلمانی از این منافع تو تا روز قیامت بهرمند شود، به همان مقدار ثواب در نامة عمل تو می‌نویسند. هر کس تا روز قیامت در این مسجد دو رکعت نماز گزارد ثواب دو رکعت نماز نیز در نامة عمل تو خواهد بود.
پس اگر آن سنّت‌ها زشت باشد، به اندازةه گناهی که بر مرتکبین میرسد، به همان اندازه به او میرسد بدون اینکه از عقاب آن مرتکبین کم شود؛ و اگر آن سنّت‌ها نیکو باشد، به اندازه ثواب و پاداش و مزدی که به مرتکبین میرسد به همان اندازه به او میرسد بدون اینکه از ثواب و پاداش آن مرتکبین کم شود.
1 ـ آیة 19، از سورة‌الاحقاف.
2 ـ صدر آیة 18، از سورة 35: فاطر
3 ـ «نهج البلاغه» خطبة 42، و ازطبع مصر با تعلیقة عبده ج 1، ص 93 ـ (م)
4 ـ آیة 28 و 29، از سورة الجاثیة .
5 ـ «تفسیر عیّاشی» ج 2، ص 284 در ذیل آیة 14 از سورة بنی إسرآئیل در تعلیقه؛ و ص 328 در ذیل آیة 49 از سورة کهف.
6 ـ آیة 12، از سورة 36: یس´
