بیماری دیورتیکولار و درمان آن

دیورتیکولار عبارت است از ایجاد فتق هایی شبیه کیسه دیورتیکول در دیواره کولون که احتمالا ناشی از یبوست طولانی مدت و افزایش فشارهای کولونی می باشد.

البته علت دقیق این بیماری به خوبی شناخته نشده، اما مطالعات حیوانی و انسانی این اختلال را به یبوست و افزایش فشارهای داخلی کولون به مدت طولانی مرتبط دانسته اند.

رژیم های کم فیبر و کم حجم علاوه بر ایجاد یبوست، ضمناً ممکن است در درازمدت دیورتیکول ایجاد کنند.

غذای خورده شده در روده کوچک، مواد مغذی خود را به جریان خون تحویل داده و سپس به روده بزرگ می رسد؛ جایی که در آن آب و املاح نیز گرفته شده و تبدیل به توده ای کم حجم و فشرده می گردد. با رسیدن توده دفعی به کولون که قرار است دفع از آن جا صورت گیرد، در ابتدای کولون که محتویات دفعی حجیم هستند، انقباضات ماهیچه ای کولون فشار شدیدی را به طور طولی اعمال می کنند. اگر قطر محتویات مدفوع نامناسب باشد(به گونه ای که به راحتی از کولون عبور نکنند)، انقباضات می توانند انسداد ایجاد نمایند و فشاری را بر دیواره کولون اعمال کنند که در نهایت ممکن است موجب تولید فتق دیورتیکولار شود.

فشارها به علت تلاش برای جلو بردن مواد مدفوعی سخت، کوچک و خشک از میان فضای روده ناشی می شود. از نظر تئوری، ماهیچه های مدور، مواد مدفوعی را وقتی که مدفوع کوچک است کاملا احاطه می کنند. ماهیچه های طولی نیز منقبض شده تلاش می کنند تا محتویات را به سمت جلو هل دهند. افزایش فشار موجب ایجاد فتق در دیواره مخاط می شود که در سرتاسر قطعات ضعیف تر کولون گسترش پیدا می کند.

شیوع دیورتیکولوز با بالا رفتن سن افزایش می یابد. 30 درصد افراد مُسن تر از 50 سال، 50 درصد افراد بالاتر از 70 سال و 66 درصد افراد 85 سال و بالاتر، به این بیماری مبتلا می شوند.

در یک مطالعه مداخله ای در افراد مبتلا به تحریک کولون، مشخص شد که حالت غیرطبیعی کولون با فشارهای داخل لومن و وجود دیورتیکولوز در ارتباط است؛ اما معلوم نشد که آیا این تحریکات کولون ایجاد بیماری دیورتیکولوز می نمایند و یا این که بیماری مزبور موجب این اختلالات کولونی شده است.

به طور کلی، بیماری دیورتیکولوز در کشورهایی که رژیم پُرفیبر جزء الگوی تغذیه ای آن ها است، نسبتاً نادر است؛ همچنین بروز این بیماری در نقاطی که غربی شدن رژیم و افزایش دریافت غذاهای تصفیه شده در رژیم غذایی بیشتر است، در حال افزایش می باشد.

عدم فعالیت ورزشی احتمالا می تواند از طریق کندتر کردن حرکات معدی - روده ای به پیشرفت بیماری دیورتیکولار کمک کند.

درمان پزشکی

بیماری دیورتیکولار عوارض گسترده ای از درد، خونریزی خفیف و تغییر حرکات روده تا التهاب کیسه های ایجاد شده در کولون(دیورتیکولیت) دارد که خود دیورتیکولیت ایجاد کننده طیف وسیعی از عوارض از قبیل التهاب، تشکیل آبسه، تشکیل سوراخ حاد، خونریزی حاد، انسداد و عفونت می باشد.

در حدود 10 تا 25 درصد بیماران مبتلا به دیورتیکولوز به دیورتیکولیت مبتلا می شوند و حدود یک سوم آن هایی که در بیمارستان ها به دلیل بیماری دیورتیکولار پذیرش می شوند، نیاز به جراحی دارند. میزان مرگ در بیماران نیازمند به جراحی ممکن است به 10 درصد برسد.

درمان تغذیه ای پزشکی

زمانی تصور می شد که فیبر غذایی موجب بدتر شدن بیماری دیورتیکولار می شود؛ لذا رژیم درمان کلاسیک، رژیم کم فیبر بود.

اکنون معلوم شده که یک رژیم پُرفیبر موجب تولید مدفوع نرم و حجیم می شود که سریع تر عبور می کند و نیاز به فشار کمتری جهت دفع دارد و منجر به فشارهای کمتر در داخل کولون می شود.

یافته ها نشان می دهند که دریافت بالای فیبر موجب تسکین علایم در بیشتر بیماران می شود و به نظر می رسد که ورزش، هم به درمان یبوست و هم به بهبود بیماری دیورتیکولار کمک می نماید.

بیمارانی که سال ها از یک رژیم کم فیبر پیروی می کنند، ممکن است به تشویق زیاد جهت پذیرش رژیم پُرفیبر نیاز داشته باشند. دریافت فیبر باید به تدریج افزایش یابد؛ چون ممکن است موجب نفخ یا تجمع گاز شود. به هر حال، این اثرات جانبی معمولا در عرض 2 تا 3 هفته از بین می روند در مواردی که بیمار نمی تواند مقادیر لازم فیبر را مصرف کند، مکمل سلولز و مکمل های فیبری و پسیلیوم استفاده می شوند و نتایج خوبی نیز دارند. دریافت بالای فیبر باید با دریافت کافی مایعات(مثلا 2 تا 3 لیتر در روز) همراه باشد.

برای بیماران دارای التهاب حاد دیورتیکولیت، در ابتدا ممکن است یک رژیم کم باقی مانده، رژیم المنتال(حاوی غذاهای ساده و محدود) یا در موارد شدید، تغذیه وریدی کامل نیاز باشد که در این صورت در ادامه، برگشت تدریجی به رژیم پُرفیبر صورت می گیرد. انقباضات ماهیچه صاف کولون که بعد از یک وعده پُرچربی تشدید می شود، ممکن است احساس ناراحتی را در اشخاص مبتلا به بیماری دیورتیکولار تشدید کند، بنابراین لازم است که در ابتدای کار به این بیماران یک رژیم کم چربی(با حداقل چربی) تجویز شود.

سوال در مورد این که آیا باید از مصرف دانه ها، مغزها یا پوست های مواد گیاهی به منظور جلوگیری از عوارض بیماری دیورتیکولار یا بعد از دیورتیکولیت جهت کمک به بهبود بیماری پرهیز کرد، بدون پاسخ باقی می ماند. دیدگاه کلی این است که اجتناب از مصرف مواد خیلی زیر مانند پوست ها(نه لزوماً دانه ها) شبیه آن هایی که دانه های آفتابگردان و بادام زمینی را احاطه کرده اند، مطلوب است. هنوز معلوم نشده که آیا دانه ها یا مواد فیبری طبیعی در شروع علایم نقش دارند و یا این که واقعاً به دیورتیکول آسیب می رسانند یا خیر. در بیماران با موارد واضح سوراخ یا انسداد، تکه های بزرگ مواد گیاهی زبر ممکن است محدود شوند و بیماران باید به جویدن کامل غذاهای فیبری تشویق شوند.

دکتر احمدرضا درستی - متخصص تغذیه

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

اگر می خواهید با کارشناسان تغذیه ی سایت درباره رژیم های غذایی مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.