عبادت یک طرفه!

نقدی بر ترجمه قرآن ارفع (2)

اشاره:

آنچه می خوانید دنباله نقد و ابرام هایی است که بر ترجمه قرآن استاد سید کاظم ارفع رفته و دست بر قضا ناقد، خود یکی از مترجمان موفق در این عرصه است.

حسین استاد ولی، در شماره پیشین از مزایا و کاستی های ترجمه استاد ارفع سخن گفت و مقال حاضر ادامه همان حرف ها و نقدهاست:

11. حج، 11: وَمِنَ النَّاسِ مَن یَعْبُدُ اللَّهَ عَلَى حَرْفٍ ... «بعضى از مردم خدا را فقط با زبان عبادت مى‏كنند».

در اینجا «حرف» به معناى فارسى آن كه سخنِ زبانى است ترجمه شده، در صورتى كه «حرف» به معناى «طرف» است. معناى صحیح: «خدا را یك‏طرفه عبادت مى‏كنند.»

تفسیر این عبادت یك‏طرفه در ادامه آیه آمده است، كه اگر خیرى به آنان رسد دلگرم مى‏شوند، اما اگر ناخوشایندى به آنان رسد چهره درهم مى‏كشند و دگرگونى در عقیده و ایمان و عمل پیدا مى‏كنند.

12. حج، 24: وَهُدُوا إِلَى الطَّیِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِیدِ «با سخنانى پاكیزه هدایت شده‏اند و به راهى شایسته راهنمایى مى‏گردند».

اولاً «الى الطیب» است، یعنى «به سخنانى پاكیزه» نه «با سخنانى پاكیزه».

ثانیاً «صراط الحمید» مضاف و مضاف الیه است و در اصل «صِرَاطِ الْحَمِیدِ» بوده، نه صفت و موصوف، والاّ باید «صِرَاطِ الْحَمِیدِ » مى‏بود. بنابراین «به راه خداى ستوده» صحیح است.

13. مؤمنون، 67: مُسْتَكْبِرِینَ بِهِ «در برابر آیات ما كبر ورزیدید.» بى‏توجه به اینكه ضمیر «به» است نه «بها» كه به آیات برگردد.

مفسران گفته‏اند ضمیر «به» یا به «نكوص» كه در آیه قبل (فكنتم على اعقابكم تنكصون) آمده برمى گردد یا به حرم و بیت خدا كه در شأن نزول آیه ذكر گردیده. یعنى با این نكوص خود و یا با دور یكدیگر به گِرد خانه خدا نشستن، استكبار مى‏ورزیدید.

14. مؤمنون، 77: حَتَّى إِذَا فَتَحْنَا عَلَیْهِم بَابًا ذَا عَذَابٍ شَدِیدٍ إِذَا هُمْ فِیهِ مُبْلِسُونَ «تا این كه درى از عذاب شدید بر آنها گشودیم كه دیگر از هر طرف مأیوس شدند».

در اینجا به كلمه «اذا» توجه نشده كه ظرف زمان مستقبل است و اگر بر سر فعل ماضى درآید معناى آن را به فعل مستقبل تبدیل مى‏كند، و باید چنین ترجمه شود: «(این طغیان و سركشى آنان ادامه مى‏یابد) تا چون درى از عذاب شدید بر آنها گشاییم، ناگاه در آن عذاب نومید گردند» كه اشاره به مرگ و عذاب آنان در آخرت است.

15. فرقان، 8: ... وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلًا مَّسْحُورًا «و ستمگران گفتند: شما فقط از مردى جادوگر پیروى مى‏كنید». در اینجا مسحور (جادو شده)، به صورت ساحر (جادوگر) ترجمه شده است.

16. نمل، 60 تا 64: أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ ... أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَارًا ... أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ ... أَمَّن یَهْدِیكُمْ فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ... أَمَّن یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ...

«آیا چه كسى آسمانها و زمین را آفریده... آیا چه كسى زمین را محل آرامش قرار داده... آیا چه كسى دعاى مضطر را مستجاب مى‏كند...» تا آخر.

اشتباه این ترجمه از اشتباهات رایج در برخى ترجمه‏هاست كه متأسفانه پس از نقد آن در مقالات متعدد، باز هم مترجم گرامى ما دچار آن گردیده است.

اشتباه در این است كه «اَمَّنْ» كه مركب از «ام» و «مَن» است با «اَمَن» كه مركب از همزه استفهام و «من» است اشتباه گرفته شده و دومى به جاى اولى ترجمه شده است.

صحیح آن این است كه خداوند در آیه 59 مقایسه‏اى میان اللّه‏ تعالى و بتهایى كه مشركان مى‏پرستند به عمل آورده و مى‏فرماید: اللّه‏ خیر امّا یشركون «آیا خداى یگانه بهتر است یا آنچه مشركان شریك او مى‏سازند؟» سپس این مقایسه را ادامه مى‏دهد كه آیا آنچه مشركان مى‏پرستند بهتر است یا كسى كه آسمانها و زمین را آفریده و...

بنابراین ترجمه صحیح آن است كه به جاى «آیا چه كسى»، «یا آن كسى كه» گذاشته شود.

17. نمل، 82: وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآیَاتِنَا لَا یُوقِنُونَ «و هنگامى كه وعده عذاب فرا مى‏رسد، جنبنده‏اى را از زمین براى آنان خارج مى‏كنیم كه با آنها این گونه سخن مى‏گوید: مردم آیات ما را باور نكردند». در این آیه جمله «اَنَّ الناس...» كه براى تعلیل است مقول «تكلّمهم» دانسته شده، در حالى كه اگر چنین بود باید «اِنَّ الناس» به كسر همزه باشد، زیرا «انّ» بعد از ماده قول مكسور است. تازه به قول علامه طباطبایى (ره) اگر مكسور بود، باز هم براى تعلیل بود و نیازى به تقدیر لام نبود. البته برخى از مفسران مانند مراغى (ج 20، ص 22) نیز اشتباه مترجم محترم را مرتكب شده‏اند. به هر حال، صحیح آن است كه «اَنَّ الناس» در مقام تعلیل است و در واقع «لأنّ الناس» بوده و معناى آیه چنین است: «جنبنده‏اى را از زمین براى آنان خارج مى‏كنیم كه با آنان سخن گوید، زیرا مردم آیات ما را باور نمى‏كردند (و اكنون با ارائه این موجود غیر عادى، مجبور به ایمان مى‏گردند)».

18. عنكبوت، 3:... فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِینَ «... باید خداوند بداند چه كسانى راست مى‏گویند و چه كسانى دروغگو هستند». لام در «فلیعلمن» كه مفتوح است و براى تأكید، لام مكسور كه براى امر است گرفته شده، در صورتى كه اگر چنین بود باید «فَلْیعلمنّ» به سكون لام باشد، زیرا لام امر هنگام وصل ساكن مى‏شود، مانند «لِیضرب» كه

مى‏شود «فَلْیضرب». و اگر لام تعلیل بود باید «فَلِیعلمنّ» به كسر لام مى‏بود، علاوه آنكه در این صورت نون تأكید لازم نداشت.ترجمه صحیح چنین است: «البته خدا راستگویان را مى‏شناسد و دروغگویان را نیز مى‏شناسد (و امتحان او براى تحقق خارجى این علم است؛ یعنى مى‏خواهد راستگویان را از دروغگویان متمایز سازد)».

19. یس، 6: لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ «تا مردمى را بیم دهى كه پدرانشان نترسیدند». در اینجا «ما انذر» (بیم داده نشدند) به (نترسیدند) ترجمه شده است!

20. یس، 12: إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ ... «ما هستیم كه مرده‏ها را زنده مى‏كنیم و آثار از پیش تهیه شده آنان را مى‏نویسیم...».

در این آیه شریفه دو مورد ذكر شده كه مكتوب واقع خواهد شد، یكى «ماقدموا»یعنى كارهایى كه پیش فرستاده‏اند و منظور اعمالى است كه در زمان حیات خویش انجام داده‏اند، و دیگر «آثارهم» كه منظور سنّتهاى نیك یا بدى است كه از خود به یادگار نهاده‏اند و در ثواب یا وزر و وبال عمل‏كنندگان به آنها شریكند، و یا منظور صدقه‏هاى جاریه‏اى است كه پس از مرگ آنان مورد استفاده دیگران قرار مى‏گیرد و ثواب آن در نامه عمل ایشان نیز ثبت مى‏گردد. اما در ترجمه مذكور یك مورد بیشتر ذكر نشده آن هم غلط، زیرا «آثار از پیش تهیه شده» معنى ندارد، چرا كه «آثار» جمع «اثر» به  معناى پیامدهاست، و پیامد چیزى است كه به دنبال مى‏آید و بعداً به آن عمل مى‏شود، نه آنكه از پیش تهیه شده باشد.

ادامه دارد...