ورزش های رزمی

بسیاری از ورزش ها که در اسلام به آن ها اهمیت داده شده و یا شرط بندی بر آن ها جایز دانسته شده و یا از محدوده لهو، خارج محسوب شده اند، بدین جهت است که رزمی بوده و توان رزمی مسلمین را بالا می برند. از جمله این ورزش ها، می توان از سوارکاری و تیراندازی و شنا نام برد؛ بنابر این هر ورزشی که توان رزمی مسلمانان را افزایش دهد- هر چند در آیات قرآنی و یا روایات اسلامی، نامی از آن ها برده نشده باشد- از نظر اسلام، محبوب و مطلوب خواهد بود. کاراته، تکواندو، جودو، جوجوتسو، کوه نوردی، دفاع شخصی، دو و میدانی و آموزش های رزم تن به تن و سرنیزه، نیز می توانند از قسم ورزش ها رزمی محسوب شوند. امروزه ارتش های بزرگ و نیرومند دنیا، به کماندوها و نیروهای ویژه علمیات های دشوار و خطرناک، این ورزش ها را آموزش می دهند.

خداوند متعال، در قرآن کریم، رزمی بودن را ملاک برای مطلوبیت دانسته، می فرماید:

"واعدّوا لهم ما استطعتم من قوّة من رباط الخیل؛

در برابر آن ها [دشمنان] آن چه توانایی دارید، از "نیرو" و "اسبان سواری" آماده و مهیا سازید!"

در این جا آمادگی رزمی به طور کلی مورد تاکید قرار گرفته و ذکر اسبان ورزیده به عنوان یک نمونه رزمی مربوط به زمان رسول خدا صلی الله علیه و اله است و موجب تخصیص نمی شود. امروزه می توان به جای اسب، ازتانک،هواپیما، هلی کوپتر و... نام برد.

در این جا توجه شما را به برخی از توصیه ها و تکنیک های رزمی که در اسلام وارد شده است جلب می کنم:

1- مقاوم بودن: یکی از رموز پیروزی در مبارزه، مقاوم بودن است. مقاومت، توان رزمی رزمنده را به گونه ای شگفت انگیز، افزایش می دهد؛ بنابراین، شخص رزمی کار باید مقاوم و صبور باشد، زود از میدان در نرود، و از زیادی دشمنان و حریفان هراس به دل راه ندهد.

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:

"ان یکن منکم عشرون صابرون یغلبوا ماتین، و ان یکن منکم ماة یغلبوا الفا من الّذین کفروا؛

اگر بیست نفر از شما [مردان با ایمان] صبور و پایدار باشید، بر دویست نفر از دشمنان غالب خواهید شد، و اگر صد نفر بوده، بر هزار نفر از کافران غلبه خواهید کرد."

حضرت علی علیه السلام نیز در جنگ جمل خطاب به فرزند خود، محمد حنفیه می فرماید:

"تزول الجبال و لاتزل؛

کوه ها از جا کنده شوند، تو از جای خود حرکت مکن! [تو باید در میدان نبرد از کوه ها محکم تر و مقاوم تر بوده و فرار نکنی]."

2- تضیف روحیه دشمن: یکی از عواملی که می تواند در پیروزی با شکست، نقش اساسی داشته باشد. "روحیه" است. تجربه نشان داده است که اگر فرد یا گروهی، بسیار قوی و نیرومند باشد، ولی دارای روحیه مناسب نبوده، اعتماد به نفس نداشته باشد و از دشمن بترسد، در مبارزه، بازنده خواهد بود، ولی اگر انسانی که به ظاهر ضعیف می نماید، دارای روحیه عالی و اعتماد به نفس و همت بلند باشد، می تواند موانع بزرگی را از سر راه خویش کنار زده و بر حریفانی بس نیرومند، فائق آید.

بنابر این، رزمی کار باید سعی کند روحیه خود را تقویت، و روحیه حریف را تضعیف نماید. خود را قوی و نیرومند، و حریف را ضعیف و ناچیز جلوه دهد. حتی شکل ظاهری و کیفیت لباس رزمی کار می تواند در روحیه حریف و حتی داوران و تماشاچیان موثر باشد. در روایات اسلامی، در باره تفسیر کلمه"قوه" در آیه

"واعدوا لهم مااستطعتم من قوة" آمده:

"منه الخضاب السّواد؛

[یکی از مصداق های قوه در این آیه] موهای سفید را به وسیله رنگ، سیاه کردن است."

رنگ کردن موهای سفید، به رزمنده سالخورده چهره جوانان را داده و این امر باعث تضعیف روحیه دشمنان می شود؛ و وقتی دشمن تضعیف شد، مثل این است که ما تقویت شده باشیم، از این رو پیامبر گرامی اسلامی صلی الله علیه و اله در جنگ ها به پیرمردان دستور می داد، ریش و موهای سفید خود را رنگ کنند.

حضرت علی علیه السلام- که متخصص جنگ و رزم بود- نیز از این اصل استفاده نموده و با خواندن رجز، روحیه حریفان خود را تضعیف می نمود؛ به عنوان نمونه، وقتی در مقابل قهرمان نیرومند و کار آزموده یهود، "مرحب خیبری" قرار می گیرد. در رجزی که می خواند، شخصیت نظامی و نیروی بازوان خود را چنین به رخ وی می کشد:

انا الّذی سمّتنی امّی حیدره ضرغام اجام ولیث قسوره

من همان کسی هستم که مادرم مرا حیدر (شیر) خوانده، مرد دلاور و شیر بیشه ها هستم.

عبل الذّراعین غلیظ القصره کلیث غایات کری المنظره

بازوان قوی و گردن نیرومند دارم؛ در میدان نبرد، مانند شیر بیشه ها، صاحب منظری مهیب هستم.

همچنین آن حضرت در مقام آموزش سربازان خود می فرماید:

"وقلقلوا السّیوف فی اغمادها قبل سلّها؛

و شمشیرها را در غلات، پیش از بیرون کشیدن بجنبانید."

ممکن است این عمل برای رساندن صدای آلات جنگ به گوش دشمن و آماده نشان دادن خود باشد، تا موجب ترس و اضطراب دشمن شده و به مغلوبیتش کمک کند. و از آن جایی که به تمام چشم نگاه کردن به حریف، علامت ترس بوده و باعث جرات پیدا کردن وی می شود. آن حضرت در ادامه همین فرمایش می فرماید:

"و الحظوا الخزر؛

و با گوشه چشم و خشم ناک [به دشمن] بنگرید."

و در جای دیگری می فرماید:

"و غضّوا الابصار، فانّه اربط للجاش و اسکن للقلوب؛

و چشم ها را پایین اندازید![به هر طرف نگاه نکنید] زیرا چشم پوشاندن سبب بسیار قوّت قلب و آرامی دل ها [و نترسیدن از دشمن] است."

در خطبه یازدهم نهج البلاغه نیز خطاب به فرزندش، محمد حنفیه، می فرماید:

"و غض بصرک؛

و [در جنگ] چشم خود را بپوش [و از معروفیت، هیکل، هیبت و یا زیادی دشمنان و حریفان نهراس]."

3- چابکی، تحرک و مهارت: رزمی کار باید چابک، سریع و ماهر بوده و دارای بدنی انعطاف پذیر باشد، تا به گاه رزم بتواند خود را از ضربات حریف حفظ نموده، یا در موقعیت مناسب، ضربه موثری به وی وارد سازد. حضرت علی علیه السلام به هنگام آموزش نیزه زنی به سربازان خود می فرماید:

"والتووا فی اطراف الرّماح، فانّه امور للاسنّة؛

در اطراف نیزه ها پیچ و خم داشته باشید! [موقعی که نیزه بر دشمن فرود می آورید، خود را کوتاه و بلند کنید، یا در موقع که دشمن نیزه به طرف شما حواله می کند، خود را دور نمایید] زیرا زدن نیزه ها به این طرز، موثرتر است."

4- پرهیز از هیاهو و اضطراب: رزمجو باید از غوغا و هیاهو بپرهیزد، زیرا هیاهو علامت اضطراب و نگرانی بوده، و اضطراب و نگرانی، انسان را به شکست سوق می دهد. مولای موحدان در این مورد می فرماید:

"و امیتوا لاصوا، فانه اطرد للفشل؛

و صداها را خاموش کنید! (غوغا و هیاهو بر پا ننمایید) زیرا متانت و آرامی [از هر چیز] خوف و ترس را زودتر دور می کند[چون ترسوها در کارزار، جارو جنجال می کنند و دلیران سخن نگفته، کار خویش انجام می دهند]."

5- دندان ها را بر یکدیگر فشردن: فشردن دندان ها بر یکدیگر، موجب سخت و مقاوم تر شدن سرشده ، از آسیب پذیری آن کاسته، عزم رزمنده را تقویت نموده و او را مصمم تر می سازد. آن حضرت در چندین موضع از نهج البلاغه، این مطلب را مورد تصریح قرار می دهد:

"عض علی ناجذک؛

دندان روی دندان بند! (سختی ها نبرد را بر خود هموار کن)."

"عضوا علی النّواجذ فانه انبی للسیوف عن الهام؛

دندان هایتان را روی هم بفشارید! زیرا این طرز رفتار، شمشیرها را از سرها دور کننده تر است [استقامت در جنگ و تحمل سختی های کارزار، از هر حیله و تدبیری برای شکست دشمن بهتر و نتیجه اش فتح و فیروزی است]."

"و عضّوا علی الاضراس، فانه انبی للسیوف عن الهام؛

و دندان ها را برهم بفشرید! زیرا این کار، شمشیرها را از سرها بیش تر دور می کند."

6- دوراندیشی در مبارزه: انسان رزمی کار باید زیرک و تیزهوش بوده و به موفقیت های ابتدای مبارزه دل خوش نباشد و آخرین تکنیک ها و تاکتیک های دشمن را مدنظر داشته باشد. آن حضرت در این باره می فرماید:

"ارم ببصرک اقصی القوم؛

چشم بینداز تا انتهای لشگر دشمن را ببینی (تا تمام دشمنانت شکست نخورند، ایمن مباش، یا این که آخرین حلیه و تدبیر آنان را در نظر بگیر، تا در کار خود بینا باشی).

7- وارد ساختن ضربه موثر: به هنگام مبارزه باید ضربات موثر بر حریف وارد ساخت و از انجام فعالیت های زاید و حوله نمودن ضربات بی هدف و غیر موثر- که منجر به از دست دادن توان و انرژی می شود- پرهیز نمود. همچنین، ضربات مفید و موثر، فرصت نزدیک شدن حریف به شما را از روی می گیرد امیرالمومنین علیه السلام در این خصوص، چنین می فرماید:

"و نا فحوا بالظبی؛

و با تیزی [نوک و دم] شمشیرها زد و خورد نمایید!"

"فاضربوا ثبجه؛

پس درون سرا پرده فرماندهی دشمن را بزنید![زیرا اگر به مرکز فرماندهی و رهبری دشمن ضربه وارد شود، به زودی از پای در خواهد آمد]."

8- یک گام به پیش: گاه پیش می آید که حریف ما دارای قدّی بلندتر و اندامی کشیده تر و یا سلاحی بلندتر و پیشرفته تر است، که بدین جهت از امتیازاتی برخوردار است که ما فاقد آن می باشیم. او به راحتی می تواند با حفظ فاصله و از همان راه دور، بدون این که با نزدیک شدن به ما، خود را به خطر اندازد، به ما ضربه بزند. در این جاست که کارشناسان ورزش های رزمی می گویند:

ما باید در یک فرصت مناسب، با سرعت، مهارت و شجاعت بسیار، خود را به حریف نزدیک نموده و قبل از این که وی بتواند عکس العملی نشان دهد، ضربه موثری به او وارد سازیم.

پس کوتاهی قد یا سلاح را می توان با یک گام به جلو جبران نمود. اماالموحدین، این تکنیک را این چنین به سربازان خود آموزش می دهد:

"وصلوا السیوف بالخطی؛

و شمشیرا را [اگر کوتاه است] با به پیش نهادن گام ها [به دشمن] برسانید."

در یکی از جنگ ها به آن حضرت عرض شد: شمشیر تو کوتاه است. در پاسخ فرمود: به گامی آن را بلند گردانم.

البته برداشتن همین یک گام، کاری است بس دشوار و در مقام عمل از هر کسی ساخته نیست. این یک گام، شجاعت، قدرت، سرعت و مهارت زیادی را می طلبد.

جنگجویی شمشیری داشت. آن را به "مهلّب" نشان داد و گفت : عموجان! این شمشیر را چگونه می بینی؟ مهلب جواب داد: خوب شمشیری است، اما حیف که کوتاه است. جوان جنگجو گفت: عموجان! با یک گام آن را بلند خواهم ساخت. و مهلب- که پیری با تجربه بود- گفت: به خدا سوگند ای برادر زاده! راه رفتن و گام زدن تا چین یا آذربایجان بر روی نیش های افعی ها، از آن یک گام در میدان نبرد، آسان تر است.

9- موضع تهاجمی: در مبارزه باید سعی شود تا موضع تهاجمی انتخاب شود. همیشه شانس برنده شدن کسی که در موضع تهاجمی است، از شانس کس که در موضع تدافعی است بیش تر است. کسی که در موضع تدافعی است، همه تلاشش این است که ضربه ای به او وارد نشود- و البته همیشه هم در این تلاش، موفق نیست- اما کسی که در موضع تهاجمی است، در صدد ضربه زدن به حریف و شکست دادن اوست. ابتکار عمل همیشه در دست مهاجم است. اوست که زمان حمله را انتخاب می کند. اوست که مکان حمله و نیز نوع حمله و تکنیک های مناسب را برمی گزیند؛ پس سعی می کند، زمان، مکان و نوع ضربه را به گونه ای انتخاب کند که کم ترین شانس را برای مدافع باقی گذارد.

بنابر این باید موضع تهاجمی داشت و فرصت خروج از حالت تدافعی و پرداختن به حالت تهاجمی را با حملات پیاپی و مکرر، از حریف سلب کرد.

همان حضرت در این خصوص نیز می فرماید:

"فعاو دوا الکر؛

پس پی در پی [به دشمن] حمله کنید!. [و خود در موضع تهاجمی بوده، نگذارید او به شما حمله کند]."

آن حضرت در وصف خویش می فرماید:

"فامّا انا فوالله دون ان اعطی ذلک ضرب بالمشرفیة تطیر منه فراش الهام، و تطیح السّواعد و الاقدام، و یفعل الله بعد ذلک ما یشاء؛

و اما من، به خدا سوگند پیش از آن که به دشمن فرصت و توانایی دهم، با شمشیرهای مشرفی چنان به او خواهم زد که ریزه استخوان های سر او بپرد و بازوها و پاهای او قطع شود."

10- استراحت قبل از مبارزه: متخصصان ورزش های رزمی می گویند: گر چه تمارین زیاد و مستمر برای کسب آمادگی رزمی لازم است، اما از یکی دو روز قبل از مسابقه باید به استراحت پرداخت، اما بعضی از رزمی کاران کم تجربه، حتی تا ساعتی قبل از مسابقه نیز به تمرین های سنگین و خسته کننده پرداخته و انرژی خود را قبل از مبارزه به پایان می رسانند. آن حضرت در این زمینه می فرماید:

"فارح فیه بدنک و روح ظهرک؛

اول شب [قبل از مبارزه] تن و مرکبت را آسوده گذار!"

11- موقعیت شناسی: رزمجو باید موقع شناس بوده، به هنگام لزوم سرعت عمل، از آن استفاده نموده و به گاه لزوم کندی و وقت گذرانی، چنین کند. حضرت علی علیه السلام در وصف سردار شجاع، کاردان و بی نظیر خود "مالک اشتر" می فرماید:

"فانه ممن لا یخاف و هنه و لا سقطته، و لا بطوه عمّا الاسراع الیه احزم، و لا اسراعه الی ما البطو عنه امثل؛

او از کسانی نیست که بیم سستی و لغزیدن و کندی، از کاری که شتاب در آن به احتیاط و هوشمندی سزاوارتر است، و شتاب به کاری که کندی در آن نیکوتر است، در او برود."

12- عقب نشینی تاکتیکی: گر چه داشتن موضع تهاجمی، امری بسیار خوب، بلکه لازم است، اما در مواقع خاصی باید از حمله دست برداشت و موضع تدافعی گرفت، تا در فرصت مناسب بهتر بتوان ضربه زد. این گونه دفاع، در واقع خود نوعی حمله بوده و یک چنین عقب نشینی، خود در حقیقت پیشروی است، زیرا مقدمه برای پیشروی ها و پیروزی های بعدی خواهد بود؛ بنابر این، رزمنده نباید از عقب نشینی تاکتیکی یا عقب بودن امتیاز بهراسد و نومید شود، بلکه باید سعی کند پس از عقب نشینی، پیشروی نمود و حق مبارزه را آن چنان که باید و شاید، ادا نماید. امیر مومنان در این باره می فرماید:

"لا تشندّن علیکم فرّة بعدها کرة، و لا حولة بعدها حملة، و اعطوا السیوف حقوقها، و وطنوا للجنوب مصارعها، و اذمروا انفسکم علی الطّعن الدعسی، و الضّرب الطلحفی؛

گریزی که در پی آن بازگشت، و شکستی که بعد از آن هجوم و حمله به دشمن است، بر شما ناگوار نباشد، و حقوق شمشیرها را بپردازید و پهلوهای [دشمنان] را بر زمین برسانید و به نیزه افکندنی که به اندرون [دشمن] کارگر شده و به شمشیر زدن استوار، خود را وادار ساخته، بسیار کوشش داشته باشید."

13- استفاده از اشتباهات حریف: شخص رزمی کار باید زیرک و تیزهوش بوده و از کوچک ترین اشتباه یا حرکات اضافی حریف، برای ضربه زدن به خود او استفاده نماید. استفاده از خود حریف و اشتباهات او می تواند با تضعیف روحیه او، کشف نقاط ضعف او و ضربه زدن به آن، استفاده به موقع از فرصت ها و اشتباهات حریف در به کارگیری فنون رزم و وادار کردن حریف به حرکت و تحرک بیش از حد و خسته کردن او، و یا راه های دیگر صورت گیرد.

از حضرت علی علیه السلام که رزمنده همیشه پیروز بود سوال شد:

"بای شیء غلبت الاقران؟

به وسیله چه چیز بر حریفان دلیر برتری یافتی؟"

آن حضرت در پاسخ فرمود:

"ما لقیت احداً الا اعاننی علت نفسه؛

به هیچ کس [در کارزار] بر نخوردم، مگر او مرا به زبان خود یاری و کمک می نمود."

14- استفاده از لباس های حفاظت کننده: باید دانست در ورزش های رزمی، هدف آسیب رساندن ورزش کاران به یکدیگر نیست، و از آن جایی که یکی از اهداف مهم ورزش، حفظ و ایجاد سلامتی است، باید سعی شود ورزش کاران در حین تمرین و یا مسابقه، آسیب نبینند و نعمت سلامتی را از دست ندهند، و الا نقص غرض خواهد بود.

متاسفانه این امر، آن چنان که باید و شاید رعایت نمی شود. مولا علی علیه السلام به لشکریان خود دستور می دهد که از لباس حفاظت کننده کامل استفاده کنند:

"واکملوا اللامة؛

و زره را کامل بپوشید! [زره خوددار و آستین دار بپوشید]."

و اگر به تعداد همه رزمندگان، لباس حفاظت کننده در اختیار ندارند، بی رزه ها را در قسمتی قرار دهند که کم تر در معرض حملات دشمن باشند:

"فقدّموا الدّارع، و اخروا الحاسر؛

پس زره دار را جلو قرار دهید و بی زره را عقب."

انواع ورزش در اسلام