لطفا برای ما نیز کتاب چاپ کنید

برخی از صاحب‌نظران حوزه‌ی ادب را حوزه‌ی خواص می‌دانند و اصولا اعتقاد دارند شعر و نثر ادبی مختص عوام نیست و عوام اصلا مخاطب این نوع ادب نیستند؛ چون در دریافت آن مشکل دارند و ظرایف و هنرمندی‌های آن را نمی‌فهمند. این گروه سخن به گزاف نمی‌گویند چون خود خواص نیز در فهم بسیاری از اندیشه‌ها دچار مشکل می‌شوند و راه به درون آن نمی‌برند. کسانی مثل سعدی و مولوی برای مخاطب خاص گفته و سروده‌اند و آن جایی که مخاطب عوام داشته‌اند از هزل یا قالب‌ها و روش‌های ساده‌ برای ایجاد ارتباط استفاده کرده‌اند تا مخاطب عوام مغز سخن را بفهمد. این روش یکی از کارکردهای هزل‌گویی در ادب همین است که با هزل می‌شود با طبقه‌ی خاصی از مردم سخن گفت و رابطه پیدا کرد.

با گذشت سالیان دراز از نگارش نخستین آثار ادبی به زبان فارسی تا کنون، زبان فارسی دچار دگرگونی‌های بسیاری شده است. این دگرگونی‌ها البته مانعی برای خوانش آثار قدیمی ادب فارسی نیست اما برای فهم آن نوشته‌ها مانع است. به طور مثال امروزه همه‌ی مردم باسواد می‌توانند «حافظ» را از رو بخوانند ولی همه نمی‌توانند آن را کامل بفهمند، یا «شاهنامه» را همه از رو می‌خوانند اما چون با سبک آن آشنا نیستند نمی‌توانند همه‌ی آن را بفهمند. البته به مردم عادی هم شاید مربوط نباشد در شاهنامه چند جور «کجا» و چند جور «را» یا چند جور «که» وجود دارد، و آنها وقت آن را ندارند که بدانند «پسران وزیر ناقص عقل» در «گلستان» بالاخره خودشان ناقص عقل‌اند یا پدرشان. پس چه باید کرد؟

یکی از نیازهای امروز جامعه‌ی ایران ساده کردن و امروزی کردن آثار کلاسیک ادب فارسی است. مثلا به نثر کردن شعرهای «الهی‌نامه»، ساده کردن قصه‌های «کلیله و دمنه»، توضیح دادن قصه‌های تو در توی «مثنوی معنوی» یا روایت کردن ساده‌ی «تاریخ بیهقی» یا «ویس و رامین» برای مثلا زنان خانه‌دار. این روزها در کنار حجم بالای چاپ دیوان «حافظ» یا «شاهنامه»، کتاب‌های کمک

ی و ساده‌ شده‌ی این آثار و یا آثار مشابه بسیار کم در بازار وجود دارد و یا اصلا وجود ندارد؛ در حالی که این کار یکی از نیازهای مهم جامعه است.

ادب مخاطب مختص خودش را دارد که مخاطبی حرفه‌ای است، اما اگر عامه و عوام را بخواهیم با ادب فارسی در گذشته آشنا کنیم باید آن را برای‌اش ساده کنیم و در اختیارش بگذاریم. کاش در کنار این همه چاپ و روایت از «حافظ» که نه دردی از حافظ‌شناسی دوا می‌کنند و نه به درد خواص حتا می‌خورد چند کتاب هم درباره‌ی «حافظ» با زبان ساده نوشته می‌شد تا به درد مخاطب‌های دیگر بخورد.

آن چه به نظر می رسد این است که ناشران بیشتر تمایل دارند در این حوزه کتاب‌سازی کنند و کمتر به فکر مخاطب آن هستند. بد نیست بدانید میان این همه چاپ گوناگون از «حافظ» فقط چند چاپ از آن معتبر است که از عدد پنج نیز تجاوز نمی‌کند.

جدا از بحث مردم عادی که با بحث‌های تخصصی ادب بیگانه هستند، کودکان و نوجوانان نیز برای درک آثار کلاسیک ادب فارسی با مشکل مواجه هستند. چندی پیش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به کتابی برخوردم با عنوان «95 افسانه»، از «نشر ذکر» و ترجمه و بازنویسی «آذر رضایی» که قصه‌های «کلیله و دمنه» را به زبان ساده برای سن کودک و نوجوان بازنویسی کرده بود. در واقع باید از هر کتاب کلاسیک ادب فارسی یکی هم برای کودکان و نوجوانان وجود داشته باشد تا آنها نیز با این فرهنگ گران‌بها آشنا بشوند. کودکان و نوجوانان و یا عوام عیبی ندارد که نتوانند هنر «فردوسی» را در بیان شاعرانه و زیبایی هنری درک کنند اما باید بدانند او چه معنا و مفهومی را در «شاهنامه» آورده است. پس باید برای آنها معنای «شاهنامه» را ساده کرد تا آنها نیز به ژرفای اندیشه‌ی «فردوسی» راه پیدا کنند.

کودکان و نوجوانان امروزه بسیار نادیده گرفته می‌شوند و کسی به فکر آنها نیست، استادان همه برای استادان کتاب می‌نویسند و روشنفکران برای روشفکران، خدا بیامرزد شهید «مرتضی مطهری» را که مجموعه‌ی «داستان راستان» را نوشت، مخاطب امروزه نیاز به این چیزها دارد، در تمام حوزه‌ها، علما و ادیبان باید اندیشه‌ها را ساده کنند تا مجبور نباشیم آنها را خطاب کنیم و بگوییم: « لطفا برای ما نیز کتاب چاپ کنید».

تبیان- ادبیات