تبیان، دستیار زندگی
از لحاظ نظری كاملاً واضح است كه اگر پارامترهای دخیل در تنش های پوسته زمین را بدانیم باید بتوانیم زلزله ها را پیش بینی كنیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آیا زلزله ها قابل پیش بینی اند ؟

زلزله

هنگام ملاحظه مصائب بسیار، آسیب ها و تلفاتی كه زلزله ها باعث شده اند، بسیار طبیعی است كه از خود بپرسیم آیا می توان از این وقایع اجتناب كرد و طبیعتاً اگر بتوانیم پیش از وقوع چنین فجایعی در مورد آنها هشدار بدهیم، زندگی های بسیاری نجات خواهند یافت… اما آیا می توان زمین لرزه ها را پیش بینی كرد؟

از لحاظ نظری كاملاً واضح است كه اگر پارامترهای دخیل در تنش های پوسته زمین را بدانیم باید بتوانیم زلزله ها را پیش بینی كنیم. عقیده عمومی در دهه 1960 و 1970 این بود كه با بررسی دقیق سابقه حركات گسل ها، الگوهایی قابل پیش بینی به دست خواهند آمد. علاوه بر این تصور می شد كه الگوهای غیرعادی كوتاه مدت رفتار حركات گسل ها پیش از زمین لرزه قابل پیش بینی هستند و لذا می توان ساعت ها و روزها پیش از وقوع زمین لرزه به مردم اطلاع داد تا نواحی خطرناك را تخلیه كنند. اما امروز كاملاً روشن شده است كه پیش بینی وقوع زمین لرزه بسیار پیچیده تر از آنی است كه در ابتدا تصور می شد. امروزه می دانیم كه زلزله ها چه از لحاظ زمانی و چه از لحاظ مكانی گه گاهی و پراكنده هستند.

به جای تلاش كردن برای پیش بینی اینكه چه هنگامی شهرهای ما ویران خواهند شد، باید بر اطمینان یافتن از سالم ماندن آنها هنگام بروز زلزله متمركز شد.

یكی از موانع عمده در پیش بینی دقیق زلزله این است كه گسل ها جدا از هم عمل نمی كنند. هنگامی كه در یك گسل شكست رخ می دهد، تنش حاصل می تواند به گسل دیگری منتقل شود و این امر ادامه می یابد. تغییر كشش درون پوسته زمین الگوهایی با تغییر تدریجی دارد كه دانشمندان اطلاع دقیقی از آن ندارند.

با این حال تلاش ها برای پیش بینی زلزله ها همچنان از راه های مختلف ادامه پیدا كرده است. این تلاش ها در 20 سال گذشته عمدتاً در سه حوزه زیر متمركز بوده است:

1- فرضیه پیش بینی درازمدت

در این حوزه دانشمندان از روش ها و رویكردهایی استفاده می كنند تا زمان تقریبی وقوع زمین لرزه ها را در آینده درازمدت تخمین بزنند. هیچ كدام از این روش ها نمی توانند لحظه دقیق زمانی یا شدت دقیق زلزله را معین كنند، اما می توانند تقریبی از آنها به دست دهند. بنابراین اطلاعات مفیدی در اختیار خواهد بود كه احتیاطات لازم در مواردی مانند مقاوم سازی ساختار بناها انجام شود. برای مثال اگر به مهندسان گفته شود كه ساختمان یا پلی را كه طراحی می كنند باید بتواند ضربه ای حداكثر 5/0 گرم در 50 سال آینده تحمل كند، آنها ساختمان را طوری طراحی می كنند كه این خصوصیت را دارا باشد. در پیش بینی درازمدت زلزله چند مسئله مورد بررسی قرار می گیرد.

گسل

الف- فاصله بازگشت

این فاصله به ما می گوید زلزله ها با چه تناوبی در یك گسل معین رخ می دهند، و حداكثر حركات زمین كه احتمال دارد در یك ناحیه معین و در یك دوره معین زمانی ایجاد كنند چقدر است. این فاصله با كسب كردن اطلاعات از چند منبع متفاوت به دست می آید: سوابق تاریخی زلزله ها، شواهد زمین شناختی (اثراتی كه زلزله ها به جای می گذارند) و شواهد زمین سنجی (میزان كششی كه در صخره ها به وجود می آید). براساس این فرضیه كه زلزله های بزرگ در فواصل دوره های مشابه زمانی رخ می دهند، داده های حاصل از منابع بالا می توانند احتمال زلزله های آینده را پیش بینی كنند. با این حال دقت این پیش بینی درازمدت براساس فواصل بازگشت كاملاً محدود است زیرا وقایع درون یك گسل ممكن است به خاطر به وجود آمدن نیروهای جدید از دوره ای به دوره ای دیگر تفاوت كند.

ب _ پیگیری تغییر شكل های زمین

یك راه دیگر پیش بینی زلزله ها اندازه گیری میزان جابه جایی زمین در طول یك گسل است. براساس همین روش «هری اف راید»، یك زلزله شناس كالیفرنیایی توانست پیش بینی كند كه شوك بعدی در گسل سنت آندرئاس در كالیفرنیا حدود یكصد سال پس از زلزله بزرگ حاصل از این گسل در سال 19 06 به وجود می آید. اندازه گیری هایی كه پیش از این زلزله انجام شده بود نشان داده بود كه زمین به طور متوسط 65/0 متر در هر ده سال تحت كشش و جابه جایی قرار می گیرد. راید خاطرنشان كرد از آنجا كه حداكثر جابه جایی در طول این گسل در زلزله 1 9 6، 5/6 متر بوده است بنابراین احتمالاً نتیجه یك قرن تجمع كشش در زمین است، زلزله ای با شدت مشابه زلزله 1906 در این گسل حدوداً 100 سال بعد رخ می دهد.

امروزه ماهواره ها می توانند با فراهم آوری اطلاعات موقعیت دقیق (GPS) به زلزله شناسان امكان دهند میزان دقیق تغییر شكل پوسته زمین و محل دقیق آن را تعیین كنند. اندازه گیری های مكرر می تواند نشان دهد كه آیا گسل در حال لغزش هست یا نه. بنابراین سرعت جابه جایی و میزان كشش در هر ناحیه گسل را می توان شناسایی كرد و پیش بینی های حتی بهتری را انجام داد.

ج _ فرضیه شكاف لرزه ای

فرض اصلی در این مورد این است كه زلزله های بزرگ گرایش دارند كه هر بار در مكان مشابهی رخ دهند، اگر نمودار همه زلزله های بزرگ روی حد مرزهای صفحات زمین را داشته باشید، متوجه می شوید كه آنها قطعات جداگانه مجاوری از یك حد مرز پر می كنند. شكاف لرزه ای (Seisemic gap) قطعه ای است كه در آن برای مدتی طولانی زلزله ای رخ نداده است اما سابقه تاریخی یك زمین لرزه در آن ناحیه در گذشته وجود دارد.

شكاف لرزه ای

2 _ یافتن گسل های جدید

یافتن گسل های جدید علاوه بر گسل های از قبل فعال، می تواند بر دانشمندان در پیش بینی بروز بالقوه زلزله ها در مكان های غیرمنتظر كمك كند. شواهد متعددی در یك منطقه می تواند به وجود گسل هایی دلالت كند كه برای مدت های بسیاری در زمان های اخیر حركت نكرده اند از جمله:

این گسل ها در چشم انداز منطقه برجستگی های مستقیم طولانی ای تشكیل می دهند كه می توانند توپوگرافی محلی و زهكشی طبیعی را تغییر دهند. بنابراین آنها زمین هایی اعوجاج یافته و دریاچه و حوضچه هایی تشكیل شده از انحنای زمین به سمت پایین به جای می گذارند. آنها می توانند محل ظهور چشمه ها باشند و به خاطر زهكشی طبیعی اغلب در طول مسیرشان از پوشش گیاهی انبوهی پوشیده شده اند.

گسل ها را می توان به وسیله بررسی های انعكاس امواج شناسایی كرد، كه از طریق ثبت امواج انعكاس یافته كه یك شوك انفجاری از حد مرزهای لایه های پوسته زمین انجام می شود.

صخره های موجود در طول خطوط گسل گاه به گاه به علت زلزله ها متلاشی می شوند. همه یخچال ها و نهرها در طول شكاف های حاصل به راه می افتند و ممكن است دره های بزرگی در طول یك گسل پوسته زمین به وجود آید.

3- علائم زلزله قریب الوقوع

انواع بسیار متفاوتی از فعالیت های كوتاه مدت، كه طول آنها از چند روز تا چندسال تغییر می كند، قبل از زلزله های بزرگ ذكر شده اند. زلزله شناسان به دنبال الگوهای منظم در چنین پیش درآمدهای كوتاه مدتی هستند.

از یك طرف امواج ضربه ای پیشینی (foreshocks)، مجموعه ای از لرزه های خفیف یا دوره های بدون لرزه پیش از زلزله های بزرگ گزارش شده اند، گرچه آنها لزوماً همیشه رخ نمی دهند. رفتارهای غیرعادی حیوانات نیز كه به عنوان پیش بینی كننده زلزله ذكر شده است همیشگی نیست.

امواج ضربه ای پیشینی

از طرف دیگر تنش فوق العاده صخره ها كه درشرف جابه جایی هستند باعث گرم شدن، تغییر شكل و انبساط آنها پیش از زلزله می شود و بنابراین شماری از تغییرات در پوسته زمین پیش از زلزله رخ می دهد و دانشمندان از وسائل گوناگونی برای اندازه گیری و ثبت این تغییرات استفاده می كنند؛ هر چند كه هیچ كدام از این موارد نیز پیش بینی كننده قطعی و دقیق زلزله نیستند. از جمله این تغییرات اینها هستند.

گاهی زمین ممكن است در حد چند میلی متر یا سانتی متر پیش از زلزله انحنا پیدا كند. انحنا سنج هایی (Tiltmeter) كه در سوراخ های عمیق و با دقت حفر شده قرار داشته باشند، می توانند این پدیده را كشف كنند.

تغییراتی در سرعت امواج لرزه ای در صخره های تحت تنش قرار گرفته نزدیك به گسل یافت شده است. شكاف های ذره بینی در صخره تحت تنش قرار گرفته نسبت به جهتی كه تنش بر آنها وارد می شود به هم می پیوندند و این امر می تواند بر چگونگی عبور لرزه های خفیف از میان آنها تاثیر بگذارد.

گاز رادون ممكن است از این شكاف های ریز تازه به وجود آمده در یك صخره تحت فشار ساطع شود. آبی كه به درون صخره نفوذ می كند مواد شیمیایی از جمله رادون را از صخره جذب می كند و در نتیجه محتوای شیمیایی چنین موادی در آب چاه های منطقه افزایش می یابد.

جریان یافتن آب های زیرزمینی به درون شكاف های صخره ها ممكن است باعث كاهش سطح سفره آب زیرزمینی منطقه شود.

دربعضی از صخره های نزدیك به نقطه جابه جایی گسل ممكن است تغییر رسانایی الكتریكی ثبت شود .

منبع :www.physicsir.com

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی