تبیان، دستیار زندگی
اسلام نه تنها با گذشت زمان قدیمی نمی شود بلکه ابعاد تازه ی آن با پیشرفت جوامع و علوم بیشتر در پیشروی انسان گشوده می شود
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

این شما را اصلاح می کند

اگر کسی می خواهد معنای این جمله را درک کند که «اسلام نه تنها با گذشت زمان قدیمی نمی شود بلکه ابعاد تازه ی آن با پیشرفت جوامع و علوم بیشتر در پیشروی انسان گشوده می شود»، باید شخصیت امام خمینی را به دقت مطالعه کند و روند زندگی ایشان را واکاوی کرده و آن را به تامل بنشیند.

امام خمینی

حال می خواهیم در این مقاله به مطالعه نظرات امام پیرامون یکی از اساسی ترین ارکان زندگی بشر یعنی نقش رسانه در قرن 21 بپردازیم.

در دیدگاه امام خمینی دو دانشگاه  وحود دارد یکی دانشگاه موضعی و دیگری دانشگاه عمومی. هر کدام از این دو، زیر شاخه ها و ویژگی های خاص خود را دارا می باشد. دانشگاه موضعی در اندیشه معمار کبیر انقلاب اسلامی همان محل کسب علم  و دانش برای دانشجویان است، محلی که مبدا همه تحولات است و دانشجویان که آینده سازان این مملکت می باشند در این محل تربیت می شوند اما دانشگاه دیگر در نظر ایشان، دانشگاه عمومی است، که همان رسانه است. امام خمینی در طول نهضت و پیروزی انقلاب هیچگاه از جایگاه تبلیغات و نقش رسانه در تغییر و پیشرفت جوامع غافل نبوده بلکه ثابت کردند اسلام در این زمینه نیز حرفی برای گفتن دارد.

در دیدگاه امام خمینی دو دانشگاه  وحود دارد یکی دانشگاه موضعی و دیگری  دانشگاه عمومی

از نظرات امام پیرامون رسانه نکات بسیاری را می توان استخراج و مطرح نمود که در اینجا به ذکر نمونه ای از آن بسنده می شود:

آموزندگی

بحث رسانه و نقشی که می تواند در جامعه در جهت تعلیم و تربیت و صلاح و فساد جامعه ایفا کند در دیدگاه امام جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است.  عناوینی چون بنگاه هدایت، دانشگاه عمومی و مدرسه سیار در کلام ایشان، به خوبی اعتقاد به  کارکرد رسانه در این باره را می رساند.

"رادیو و تلویزیون از تمام رسانه هایى كه هست‏حساستر است. رادیو و تلویزیون مى‏تواند یك مملكت را اصلاح كند و مى‏تواند به فساد بكشد. تبلیغات رادیو و تلویزیون مى‏تواند از راه سمع مردم را با تربیت كند یا منهدم كند. در باب نشریات، خودتان می دانید كه نقش نشریات در هر كشوری از همه چیزها بالاتر است. روزنامه ها و مجلات می توانند كه یك "كشوری را رشد بدهند به راهی كه صلاح كشور است و می توانند كه به عكس عمل بكنند"

"مطبوعات باید یك مدرسه سیار باشند تا مردم را از همه مسایل روزگار آگاه نمایند و به صورتی شایسته از انحرافات جلوگیری كنند و اگر كسی انحرافی دید با آرامش در رفع آن بكوشند. بطور كلی مطبوعات باید یك بنگاه هدایت باشند ، یعنی به صورتی كه اگر دست مردم بیفتد مردم هدایت شوند"

خدمت به کشور

رسانه ها در اندیشه امام از جهات گوناگونی می توانند به کشور خود خدمت کنند. هر گونه غفلت از این مبانی و تلاش در جهت خدمت ضررهای جبران ناپذیری را به کشور وارد می کند و پتانسیل رسانه ای را در جهت پیشرفت و تعالی ملت به هدر می دهد.

امام خمینی

خدماتی چون تعلیم و تربیت نسل های یک کشور که بدان اشاراه شد،  اشاعه شعائر انقلاب اسلامی، نمایش پیشرفت های کشور و حفظ آرامش، معرفی اسلام واقعی و پذیرش فطرت های سالم و.....

"مجله باید در خدمت كشور باشد، خدمت به كشور این است كه تربیت كند و جوان تربیت كند، انسان درست كند، انسان برومند درست كند، انسان متفكر درست كند تا برای مملكت مفید باشد. مجله باید وقتی كسی بخواند، ببینید، اگر مطلبی دارد، مطلبی باشد كه بسیج كند این را برای حفظ استقلال خودش. برای حفظ آزادی خودش. اگر مجله، این مجله است، مجله اسلامی است و مجله جمهوری اسلامی. اگر مجله همان مسائل سابق است منتها حالا یك خورده تخفیفش داده اند لكن باز هست، اگر آن باشد نباید اسمش را مجله جمهوری اسلامی گذاشت، باید اسمش را مجله طاغوتی گذاشت … "

مطبوعات باید یك بنگاه هدایت باشند، یعنی به صورتی كه اگر دست مردم بیفتد مردم هدایت شوند

"باید مطبوعات در خدمت كشور باشند، نه بر ضد انقلاب كشور، مطبوعاتی كه بر ضد انقلاب كشور هستند اینها خائن هستند مطبوعات باید منعكس كننده آمال و آرزوی ملت باشند، مسائلی كه ملت می خواهند، آنها را منعكس بكنند، البته آزادند كه یك مطلب دیگری هم كه كسی می گوید منعكس كنند، لكن در توطئه آزاد نیستند. ما از بعضی مطبوعات توطئه می فهمیم، برای اینكه می بینیم مسائلی كه بر ضد انقلاب است با آب و تاب و با تفسیر و طول می نویسند، مسائلی كه موافق انقلاب است یا نمی نویسند یا با اشاره رد می شوند. اینطور مطبوعات مورد قبول ملت نیست و مردم نمی خرند یك همچو روزنامه ای را و اگر گفته بشود بهشان كه این روزنامه ها اینطور است، مردم خودشان نمی خرند"

"نویسنده‏هاى ما بهترین خدمتشان امروز این است كه این ملتى كه ایستاده است در مقابل شرق و غرب و نمى‏خواهد تحت نظام شرق یا نظام غرب باشد، امید به آن‏ها بدهند كه مى‏توانید تا آخر وابسته به شرق و غرب نباشید.اگر این نویسنده‏ها این گوینده‏ها به جاى این كه به هم اشكال تراشى بكنند به جاى این كه به جان هم بریزند، با هم امید در ملت ایجاد كنند، اطمینان در ملت ایجاد كنند، استقلال روحى در ملت ایجاد كنند، اگر این خدمت را این رسانه‏هاى گروهى، این مطبوعات، این نویسندگان، این گویندگان، این اطمینان را در ملت ایجاد كنند ما تا آخر پیروز هستیم."

انتقاد وآزادی بیان اسلامی در رسانه ها

امام خمینی

از دیگر عوامل مهم دیگر که باعث می شود رسانه ها بتوانند به رسالت اخلاقی و حرفه ای خود به خوبی عمل کنند و چشمان بیدار یک جامعه محسوب شوند توجه به نقش خود در انتقاد برای اصلاح جامعه است اما نکته ای در اینجا قابل توجه  می باشد این است که روش انتقادی که در اندیشه امام برای رسانه ها در نظر گرفته شده است این می باشد که رسانه ها مجاز به  هر گونه انتقاد نیستند بلکه انتقادها باید مصلحانه و سازنده باشد. هرگونه نقدی از رسانه ها قابل قبول نیست بلکه رسانه ها باید با کنار گذاشتن آزادی بیان غربی آزادی بیان اسلامی را پیشه گیرند و به جای تخریب به تقویت بنیان های جامعه بپردازند. به گفته امام رسانه ها آزادند اما نه در اینکه از این آزادی سوء استفاده کنند و هر چه می خواهند بر علیه این ملت و ارزش های آنان بنویسند.

"..راجع به انتقاد، البته روزنامه‏ها باید مسائلى كه پیش مى‏آید را نظر كنند، یك وقت انتقاد است؛ یعنى انتقاد سالم است، این مفید است، یك وقت انتقام است، نه انتقاد. این نباید باشد، این با موازین جور درنمى‏آید. انسان چون با یكى خوب نیست، در مطبوعات او را بكوبد، كار درستى نیست.اما اگر كسى خلاف كرده است، باید او را نصیحت كرد، پرده درى نباشد، ولى انتقاد خوب است، باید در این امور خیلى ملاحظه بفرمایید تا مطبوعات مركزى باشد براى استفاده عموم و این كه مردم بفهمند باید چه بكنند و باید چه بشود. "

"هر چه مى‏خواهند انتقاد كنند، انتقاد غیر توطئه است، لحن توطئه با لحن انتقاد فرق دارد، انتقاد از امورى است كه سازنده است. مباحثه علمى همان طورى كه علوم اسلامى بى مباحثه نمى‏رسد به مقصد، امور سیاسى هم بى مباحثه نمى‏رسد به مقصد، مباحثه مى‏خواهد، اشكال مى‏خواهد، رد و بدل مى‏خواهد. این را هیچكس جلویش را نمى‏گیرد، لكن یك وقت لحن، لحن انتقاد نیست، لحن، لحن تضعیف جمهورى اسلامى است و لو اینكه دیكته كردند به او دادند نفهمد كه این‏طورى است لحن، این لحن است؛ ما با این لحن مخالفیم. این لحن، آزاد نیست. توطئه آزاد نیست، انتقاد آزاد است، بنویسند، بگویند، انتقاد كنند اما توطئه كردن و دنبال این باشند كه تضعیف كنند جمهورى اسلامى را تضعیف كنند ارگان هاى این جمهورى را آن است كه دست در كار است و ماوراى او دست‏هایى است كه گرداننده هستند."

"انتقاد غیر از غرض ورزى است. یك وقتى قلمى مى‏خواهد مسأله‏اى را كه كوچك است بزرگ كند، چند مقابل كند، تیتر بزرگ بنویسد و هرچه دلش مى‏خواهد بنویسد كه مى‏بینیم گاهى تیترهایى مناسب با خود مطلب نیست بلكه تیتر را از جاى دیگر پیدا كرده‏اند و زیرش چیز دیگرى نوشته‏اند كه البته این غرض ورزى است."

به گفته امام رسانه ها آزادند اما نه در اینکه از این آزادی سوء استفاده کنند و هر چه می خواهند بر علیه این ملت و ارزش های آنان بنویسند

توجه به انتخاب دست اندرکارن رسانه ها

یک رسانه برای اینکه بتواند نقش هدایتی خود را به خوبی ایفا کند و در جهت خدمت به کشور قدم بردارد باید افرادی متعهد و متخصص در خود داشته باشد تا بتوانند از ظرفیت هر رسانه با توجه به ویژگی های آن بهترین استفاده را نماید و بتواند به رسالت خود عمل کند. افرادی که دلسوز، متعهد و در عین حال دارای علم باشند و نه اینکه همان شیوه های رسانه ای دوران پهلوی را که جامعه را به عقب کشانده و فساد و فحشا را در جامعه اشاعه می داد دنبال کنند.

امام در این زمینه علاه بر نصایح مبنی بر انتخاب افراد مناسب در آن جایگاه خود دست اندرکاران رسانه را نیز مورد خطاب قرار داده و توجه آنان را به خدا معطوف می کند و به این که بدانند عملکرد آنها تحت نظر خداوند است و افراد در برابر عملکردشان باید در آخرت پاسخگو باشند و به آنها توصیه می کند که در نوشته هایشان خوددار باشند.

"آقایان توجه كنید به گفته‏هاى خودتان توجه كنید، به نوشته‏هاى خودتان توجه كنید كه شما را اسلام از قید و بند آزاد كرد، توجه كنید كه شما را اسلام از خارج بلاد به داخل كشاند توجه كنید كه اسلام شما را از زاویه‏ها بیرون كشید، از كنج خانه‏ها بیرون كشید، توجه كنید كه اسلام قلم شما را آزاد كرد، توجه كنید كه اسلام بیان شما را آزاد كرد، حالا بر ضد اسلام و مسلمین؟! مسلمین مى‏توانند تحمل كنند كه اسلام و خون مسلمین شما را آزاد كرد و حالا بر ضد اسلام قیام مى‏كنید؟ این كفران نعمت است. خداوند این نعمت را به شما داد. شكرانه این نعمت این است كه تبعیت كنید از اسلام، توبه كنید از این حرف‏هایى كه مى‏زنید."

امام خمینی

"وصیت من به نویسندگان و گویندگان و روشنفكران و اشكال‏تراشان و صاحب عقدگان آن است كه به جاى آن كه وقت خود را در خلاف مسیر جمهورى اسلامى صرف كنید و هر چه توان دارید در بدبینى و بدخواهى و بدگویى از مجلس و دولت و سایر خدمتگزاران به كار برید و با این عمل كشور خود را به سوى ابرقدرت ها سوق دهید، با خداى خود یك شب خلوت كنید و اگر به خداوند عقیده ندارید و با وجدان خود خلوت كنید و انگیزه باطنى خود را كه بسیار مى‏شود خود انسان‏ها از آن بى‏خبرند، بررسى كنید. ببینید آیا با كدام معیار و با چه انصاف خون این جوانان قلم قلم شده را در جبهه‏ها و در شهرها نادیده مى‏گیرید و با ملتى كه مى‏خواهد از زیر بار ستمگران و غارتگران خارجى و داخلى خارج شود و استقلال و آزادى را با جان خود و فرزندان عزیز خود به دست آورده و با فداكارى مى‏خواهد آن را حفظ كند؛ به جنگ اعصاب برخاسته‏اید؛ و به اختلاف انگیزى و توطئه‏هاى خائنانه دامن مى‏زنید و راه را براى مستكبران و ستمگران باز مى‏كنید؟ آیا بهتر نیست كه با فكر و قلم و بیان خود دولت و مجلس و ملت را راهنمایى براى حفظ میهن نمایید؟ آیا سزاوار نیست كه به این ملت مظلوم محروم كمك كنید و با یارى خود حكومت اسلامى را استقرار دهید؟

مجله باید در خدمت كشور باشد، خدمت به كشور این است كه تربیت كند و جوان تربیت كند، انسان درست كند، انسان برومند درست كند، انسان متفكر درست كند تا برای مملكت مفید باشد

""نوشته هایتان به خدا توجه داشته باشید، بدانید که این قلم که در دست شماست در محضر خداست و اگر هر کلمه ای نوشته شود، بعد سؤال می شود که چرا این کلمه نوشته شده است. اگر به جای این کلمه بشود یک کلمه خوبتر نوشت، از شما سؤال می کنند چرا این کلمه زشت را نوشته اید. ان شاءاللّه خداوند همه ما تأیید کند. موفق باشید."

خلاصه کلام

آن نقشی که امام برای رسانه ها در هدایت جوامع و نشر ارزش های انقلاب به سراسر جهان قائل است را شاید نتوان در نگاه هر اندیشمندی دید. در رسالتی که امام برای وسایل ارتباط جمعی قائلند، تفاوت شایانی با اندیشه های نظریه پردازان غرب دارد. نظریه پردازان غرب در جهت اقناع افکار عمومی جهان در راستای اهداف خود هستند و  شیوه های چون امپریالسم رسانه ای و فرهنگی را در پیش گرفته اند و رسانه برای آنها وسیله حفظ قدرتشان است. به هر وسیله ای حتی فریب اذهان جوامع خودشان.

امام رسانه ها را نه در جهت فریب اذهان بشر بلکه وسیله ای برای تربیت و خدمت به بشر می داند که می تواند آنها را به تعالی و سعادت برساند، می تواند مستضعفین جهان را از زیر یوغ استعمار بیرون آورده و به آنها آزادی دهد.

اما آنچه که مشهود است این است که فاصله زیادی با آرمان های امام در این زمینه داریم به خصوص در نشر ارزش ها. و گریزی بر ما نیست جز بازنگری در افکار ایشان و تحقق دیدگاه هایشان.

عطاالله باباپور

گروه جامعه و سیاست