حریم خصوصی را فاش نکنید
در زندگی اموری وجود دارد که آگاه شدن دیگران از آن مخاطراتی در پی دارد و موجب آسیب رسیدن به زندگی می‌شود. در حیات اجتماعی، اموری از زندگی آشکار است و در دید دیگران قرار دارد. این بخش را می‌توان قلمرو عمومی و مشترک زندگی نامید. اما بخش دیگری از آن خصوصی است و باید از دید دیگران پنهان باشد؛ راز در این قسمت قرار می‌گیرد. بنابراین، راز را با دو کلیدواژه مهم می‌توان تفسیر کرد: امور خصوصی و منافع زندگی. زندگی مصالحی دارد که گاه به واسطه آشکار شدن امور خصوصی به خطر می‌افتد و آسیب می‌بیند. راز آن امر خصوصی است که آشکار شدنش موجب زیان و خسارت می‌شود. این خسارت می‌تواند مالی، آبرویی و حتی جانی باشد. امام صادق(ع) تعبیر بسیار زیبایی درباره خصوصی و محرمانه بودن راز دارند. ایشان می‌فرماید: «راز تو جزئى از خون توست، پس نباید در رگ‌هاى غیر تو جریان یابد» (بحارالأنوار، ج 75، ص 71، ح15).
موضوع راز محدود به امور منفی و زشت افراد نمی‌شود. هر کاری که انسان انجام می‌دهد، هر تصمیمی که می‌گیرد، هر برنامه‌ای که برای زندگی دارد و خلاصه، هر امری که به زندگی مربوط می‌شود نیز می‌تواند داخل موضوع راز باشد. بنابر این، نباید تصور كرد که فقط کارهای زشت و ناروا راز به شمار می‌رود.
هرچه دامنه اطلاع دیگران از امور زندگی افراد بیشتر باشد دامنه تأثیرگذاری آنان بیشتر می‌شود. توجه به دو نکته در تبیین این امر لازم است: یکی اینکه دیگران بر زندگی ما تأثیر می‌گذارند و دیگر اینکه آنان براساس اطلاعاتشان از زندگی دیگران، در مورد تأثیر خود برنامه‌ریزی می‌كنند. در زندگی اجتماعی، بخشی از روند زندگی را کنش دیگران تعیین می‌کند. دیگران معمولاً براساس اطلاعاتی که از افراد دارند، اندازه و نوع تأثیر خود را تنظیم می‌کنند.
بر همین اساس، هر چه اطلاع دیگران از زندگی ما کمتر باشد دامنه تأثیر و دخالت دیگران محدود و امنیت زندگی بیشتر می‌شود. به همین دلیل، امام علی(ع) می‌فرماید: كسى كه سینه‌اش گنجایش رازش را نداشته باشد، در امان نیست (غررالحكم، ح 10676).
بنابراین، تا حد ممکن، باید در حفاظت از اطلاعات زندگی کوشید. امام جواد(ع) درباره تأثیر رازگویی می‌فرماید: آشكار كردن چیزى، پیش از آنكه استوار گردد موجب تباهى آن مى‌شود (بحارالأنوار، ج 75،ص71، ح1). به همین دلیل، امام علی(ع) بر نقش رازپوشی در موفقیت کارها تأکید می‌ورزد و می‌فرماید: موفق‌ترین كارها كارى است كه با كتمان كامل صورت گیرد» (غررالحكم، ح 3284). گذشته از میزان آگاهی، عنصر دیگر تعداد افراد آگاه از راز است. هرچه تعداد افراد آگاه از راز بیشتر شود تعداد آسیب‌زنندگان نیز افزایش می‌یابد. طبیعی است كه چند نفر بیش از یک نفر می‌توانند آسیب وارد كنند. تعدد رازدانان موجب گسترش تعداد نیروهای تأثیرگذار بر زندگی می‌شود و همین امر دامنه درگیری فرد با دیگرانِ تأثیرگذار را افزایش می‌دهد. این مشكلی بزرگ به شمار می‌رود و باعث افزایش هزینه‌های مادی و روانی زندگی می‌شود. بنابراین، باید بیشتر سعی كرد تا دامنه رازدانان کاهش یابد.
راز تا پنهان است، در اختیار فرد است و اگر آشکار شود، فرد اسیر آن می‌شود. بنابراین، برای حفظ تسلط بر زندگی و مدیریت آن، باید از رازهای زندگی حفاظت كرد.
راز، حریم خصوصی هر فرد است كه دیگران حق ورود به آن را ندارند. در باره نسبت ما با راز دیگران دو مسئله عمده وجود دارد: رازجویی و رازگویی. برخی وسوسه رازجویی دارند و پیوسته درصدد آگاهی از اسرار دیگرانند. برای اینان خیلی هیجان‌انگیز است كه از امور پنهان و خصوصی دیگران مطلع شوند و بر این كار حریصند. این كار، در حقیقت، تجاوز به حقوق دیگران و ورود غیر مجاز به حریم خصوصی آنان است كه بخشی از آن در متون دینی با عنوان عیب‌جویی شناخته شده است و روایات متعددی دارد. از سوی دیگر، پس از آگاهی، نوبت به بازگو كردن آن برای دیگران می‌رسد. برخی وسوسه رازگویی دارند و اگر چیزی از دیگران بدانند، نمی‌توانند آن را پنهان كنند. اینان به شدت به فاش كردن راز دیگران و بازگو كردن آن حریصند و از آن لذت می‌برند. فرد باید بداند كه به فرموده امام علی(ع)، اگر سینه او از آن راز به تنگ آمده، سینه فرد دیگر برای آن راز تنگ‌تر است (بحارالانوار، ج 77، ص 227)، لذا تا آنجا كه امكان دارد، باید از این انتقال خودداری كرد. بهترین جا برای راز سینه صاحب راز و بهترین ضریب ایمنی برای آن منتقل نكردن آن به دیگران است. در صورت ضرورت انتقال راز، سیاست صحیح در این زمینه كم تعداد بودن خانه دوم برای راز است. در روایات منسوب به امام علی(ع) آمده كه سیاست درست در انتخاب دوست و مشاور، فراوانی و در انتخاب محرم راز، كمی آن است( شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج 20، ح 556 و 718). بنا بر این، سیاست درست در این زمینه، سیاست انقباضی است.
هنگام انتقال باید احتیاط كرد. افراد هوشمند برای راز خود طبقه‌بندی خاصی دارند. آینده‌نگری اقتضا می‌كند كه برخی رازها هیچ‌گاه و برای هیچ كس گفته نشود و برخی نیز به تناسب شرایط و ضرورت‌ها باید طبقه‌بندی شوند و هر رده از اسرار جز در ضرورت خاص خود منتقل نشود. در روایات تصریح شده كه طرف راز باید مؤمن، وفادار ، اهل خیر ، مورد اطمینان و باتقوا باشد و نباید آن را به فاجر، غیر امین و كسی كه راز خود را نگه نمی‌دارد منتقل كند.
برخی به دلایلی، از راز دیگران با خبر می‌شوند. و كسانی كه اهل تفاخر باشند، سعی می‌كنند با بازگو كردن آن برتری خود را به رخ دیگران بكشند و به همین دلیل، جاذبه خاصی دارند. اینان باید بدانند كه مسئولیتی بزرگ یافته‌اند. راز دیگران امانت آنان نزد وی است و لذا باید امانتداری كرد و آن را به دیگران منتقل نساخت. رازداری نیازمند نیرومندی در مهار وسوسه نفس و مقاومت در برابر خواسته آن است كه در متون دینی از آن با عنوان «تقوا» یاد می‌شود. وسوسه فاش‌سازی یكی از هوس‌های نفس به شمار می‌رود. لذا افراد با تقوا، انسان‌های رشد یافته‌ای هستند كه چون از توان مهار نفس برخوردارند، می‌توانند وسوسه فاش‌سازی را مهار و از افشای راز دیگران جلوگیری كنند.
افراد باتقوا انسان‌های توانمندی هستند كه قدرت مقاومت در برابر رازجویی و رازگویی خود و دیگران را دارند. لذا به وسوسه كشف راز دیگران و به وسوسه بازگو كردن راز خود و دیگران پاسخ نمی‌دهند.
فاجر كسی است كه توان خویشتنداری ندارد. لذا این افراد در مهار نفس و خودداری از فاش ساختن راز دیگران، ناتوانند.
سپیده دانایی
خانواده و زندگی- تنظیم و تلخیص برای تبیان: کهتری
پیشنهاد می کنیم این موضوع را با دوستان خود در انجمن های تبیان به بحث بگذارید.
مقالات مرتبط
