تکیه بیگلربیگی؛ بازمانده از قاجار

اگر گذارتان به کرمانشاه افتاده باشد، حتما نام تکیه بیگلر بیگی را شنیده اید. تکیه ای که اگرچه عمر آن بیشتر از دوران قاجار نیست، اما جاذبه های آن به حدی است که گردشگران داخلی و خارجی نمی توانند به سادگی از تماشای آن بگذرند.

گوشه به گوشه تکیه‌ بیگلربیگی را که بگردید است جز هنر، ظرافت و زیبایی چیزی نمی بینید و البته کتیبه‌ها و تزیینات و آجرکاری‌هایی که هنر دست معماران قاجار است. این تکیه سه ورودی دارد. ورودی اصلی آن در سمت جنوب شرقی قرار دارد که سردر آن به‌وسیله مقرنس‌های گچی و گچ‌بری‌های برجسته تزیین شده است. در دو طرف ورودی، دو ردیف تاق‌نما دیده می‌شود. بعد از سردر ورودی، فضای هشتی قرار دارد. در دیواره‌های این فضا، تاقچه‌هایی ایجاد شده و سقف آن با رسم‌بندی‌های آجری تزیین شده است. پس از هشتی، دالان نسبتا درازی قرار دارد که به حیاط اصلی تکیه منتهی می‌شود. سقف دالان با تزییناتی مزین شده است.

حیاط سبز تکیه

ورودی دیگر تکیه بیگلربیگی از طریق کوچه بن بست جبهه شمالی است. از این ورودی می‌توان به فضاهای مسکونی ضلع شمالی تکیه دسترسی پیدا کرد. تکیه بیگلربیگی حیاط نسبتا وسیعی دارد که کف آن حدود 2.5 متر پایین‌تر از خیابان است. در وسط حیاط، حوض بزرگی دیده می‌شود. این حیاط در ماه محرم، انبوه عزاداران را در خود جا می‌دهد.

اطراف حیاط به‌وسیله فضاهای متعددی احاطه شده است. فضاهای بخش‌های شرقی و جنوبی حیاط کارکرد مسکونی داشتند. در بخش غربی نیز گنبدخانه قرار دارد. بخش شرقی حیاط شامل فضاهای دوطبقه است. داخل هریک از این اتقاق‌ها تاقچه‌های متعددی دیده می‌شود. ارتفاع فضاهای طبقه دوم 5 / 1 متر است. از این فضاها به‌عنوان انباری استفاده می‌شد.

در ضلع شمال شرقی حیاط، مطبخ قرار دارد که در ماه محرم برای تهیه غذای عزاداران از آن استفاده می‌شد. در این بخش، مجموعه‌ای از اتاق‌ها قرار دارد. بخش جنوبی حیاط نیز شامل چهار فضاست که سه فضای آن ارسی دارد. راه دسترسی به این فضاها از طریق پلکان سنگی داخل حیاط است.

بخش شمالی حیاط دو طبقه و یک زیرزمین دارد. زیرزمین تکیه شامل حوض‌خانه، محل استراحت تابستانی و تعدادی اتاق است. سقف حوض‌خانه و استراحت‌گاه تابستانی با تیرهای چوبی و تخته‌کوبی پوشیده شده است و اتاق‌های اطراف تاق‌های آهنگ آجری دارد. سقف هریک از این اتاق‌ها با گچ‌بری‌های زیبایی تزیین شده است.

در طبقه اول بخش شمالی، شاه‌نشین قرار دارد و اطراف آن را فضاهای متعددی احاطه کرده است. فضای شاه‌نشین مشرف به حیاط، ارسی چوبی بسیار زیبایی دارد.

شاه نشین کهنه سال

قسمت داخلی شاه‌نشین نیز با تزیینات گچ‌بری مزین شده است. نقوش ایجادشده شامل طرح‌های هندسی، نقوش گیاهی، قاب‌بندی‌ها و ستون‌های گچی است. در بخش فوقانی شاه‌نشین، قابی گچی دیده می‌شود که در داخل آن جمله «یا اباعبدالله الحسین» و تاریخ 1262 نوشته شده است. به‌نظر می‌رسد، تاریخ یادشده زمان تکمیل گچ‌بری‌های تکیه بوده است. احتمالا از اتاق شاه‌نشین برای پذیرایی و ملاقات افراد با بیگربیگی استفاده می‌شد. اتاق‌های اطراف شاه‌نشین و طبقه فوقانی که تزیینات گچی دارد، فضای استراحت بوده است.

مهم‌ترین قسمت تکیه بیگلربیگی، بخش غربی آن است كه گنبدخانه حسینیه در آن قرار دارد. این قسمت شامل ایوان نسبتا بزرگی است که از طریق یک پلکان سنگی سه پله‌یی به حیاط تکیه راه دارد.

جلوی ایوان دو ستون چوبی نسبتا بلند و دو ستون نما دیده می‌شود. هم‌چنین سرستون‌های آن‌ها از نوع سرستون‌های بیزانس است که با گچ‌بری‌های گل و گیاه تزیین شده است. سقف ایوان نیز تزیینات منبت‌کاری دارد. از طریق یک در بزرگ چوبی با ارسی زیبا می‌توان به فضای اصلی حسینیه وارد شد. حسینیه فضایی دوطبقه و در هر طبقه آن شش اتاق وجود دارد. سقف حسینیه پوشش گنبدی دارد که نمای بیرونی آن شیروانی و نمای داخلی آن با آیینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده است.

در هریک از گوشواره‌های فضای حسینیه، پنجره‌ای با تاق هلالی وجود دارد و اطراف آن به‌وسیله آیینه‌کاری جملات «لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله» و «علی ولی‌الله» نوشته شده است. از دیگر تزیینات فضای حسینیه ستون‌نماهای گچی، طر‌ح‌های هندسی، نقوش گیاهی و قندیل‌های شمع‌سوز است. در ضلع جنوبی حسینیه، یك ارسی زیبا با شیشه‌های الوان وجود دارد که حسینیه را به حیاط کوچک‌تری مرتبط می‌كند. از طریق این حیاط می‌توان به مجموعه حمام بیگلربیگی وارد شد. از فضاهای ضلع جنوبی حسینیه برای اقامت زنان هنگام مراسم عزاداری و نگهداری وسایل و لوازم مراسم عزاداری استفاده می‌کردند.

موزه ای در تکیه

در سال 1383 موزه‌ای با عنوان خط و کتابت در تکیه بیگلربیگی افتتاح شد. در این موزه، اسناد، مدارک، مستندات تاریخی و نسخ خطی نگهداری می‌شود و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. علاوه بر این، موزه پارینه‌سنگی زاگرس که تنها موزه پارینه‌سنگی خاورمیانه است، در این تکیه قرار دارد.

عمارت تکیه بیگلربیگی در بافت قدیمی شهر کرمانشاه، خیابان مدرس، مقابل مسجدجامع قرار دارد. ساخت این تکیه در سال 1309 توسط عبدالله‌خان فراش‌باشی ملقب به بیگلربیگی از مقامات مشهور کرمانشاه در دوره قاجار آغاز شد و عملیات ساختمانی آن در سال 1315 به‌پایان رسید.

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی