نماز به سبک زرتشت و مانی

نماز در آئین زرتشت

مورخین تاریخ ظهور زرتشت را 6500 سال پیش از میلاد مسیح(علیه السلام)دانسته اند. برخى او را اهل بلخ مى دانند و بعضى او را اهل رى و برخى دیگر او را از تبار آذربایجان مى شمارند. در نحوه خلقت او مسائلى را نقل مى نمایند که مشابه خلقت انبیاى الهى است امّا این اقوال چندان محکم و مستحکم نمى باشند.

در تاریخ منقول است که تعالیم او یکتا پرستى بوده و مردم را به اهورامزداى یکتا دعوت مى نمود. سفارش او این بود: «حقیقت در جهان یکى است و آن یکتا پرستى است. در آن زمان در ایران دو گروه از مردم زندگى مى کردند دسته اى زندگى شهرى و به پرورش چهارپایان و زراعت مشغول بودند که زرتشت از این گروه بود و گروه دیگر چادر نشین و صحرا گرد بودند(1). پیروان این آئین آداب و رسوم دینى خاصى داشتند که مادر مقام بیان آن نیستیم. امّا آنچه که براى ما اهمیت دارد وجود عمل عبادى نماز است در این کیش که نحوه ایستادن به جهت خاص (قبله) و شرایط وضو و نماز بیان شده است.

در کیش زرتشت، هنگام نماز خواندن تأکید شده است که باید به جهت و سمت نور باشد از قبیل آفتاب، ماه، چراغ و آتش. زیرا آنان معتقدند که نمى توان براى خدا حدود و جهتى را معین نمود(2).

این عمل براى آنها یک امر بسیار معقول و منطقى به شمار مى آمد بخاطر اینکه آنان نور را تجلّى حقیقت و روشنایى را نمودارى از معنویت و طراوت روح دانسته که انسان را به تجلیات انوار حقه الهى متوجه مى سازد؛ و با توجه به این عقیده، قبله زرتشتیان سمت و سوى مشخص و معیّنى نداشت بلکه هر جهتى که نور وجود داشت همان سمت قبله آنان محسوب مى شد.

وضو پیروان زرتشت

در طریقه وضو گرفتن آنان دست ها تا مچ و صورت تا بناگوش و بالاى پیشانى و نیز پاها تا قوزک را سه بار با آب تمیز شستشو مى دادند. و در صورت عدم دسترسى به آب یا به خاطر زخم دست و صورت و یا علل دیگر سه بار دست را بر روى خاک پاک مى زنند و سپس به پشت دست و صورت مى کشند که آن را تیمم مى گویند(3).

نماز پنجگانه در کیش زرتشت

در آئین زرتشت براى هر شبانه روز پنج وقت نماز و عبادت درنظر گرفته شد که آن پنج وقت عبارتند از:

1 ـ هاون گاه (havangah) که از برآمدن خورشید است تا نیمروز (ظهر).

2 ـ ریپت وین گاه (repithwingah) از هنگام ظهر است تا سه ساعت بعد از نیمروز.

3 ـ ازیرینگاه (oziringah) از ساعت سه بعد از ظهر تا اوّل شب و پیدا شدن ستاره.

4 ـ ایویس روتریم گاه (aiwisruthrimgah) از اوّل شب تا نیمه شب.

5 ـ اشهین گاه (ushinhingah) از نیمه شب است تا بر آمدن خورشید.

هر یک از این اوقات پنجگانه به اسم یکى از فرشتگان اختصاص دارد که اسامى آنها آمده و لفظ گاه در آخر هر یک به معنى وقت مى باشد(4).

شرایط درستى نماز

پیروان این آئین همانند سایر شرایع الهى براى صحت و درستى نماز شرایطى را درنظر گرفته که بدون آن نماز صحیح نمى باشد. آن شرایط عبارتند از:

1 ـ پاک بودن تن از هرگونه کثافت و نجاست.

2 ـ پاک بودن لباس از هرگونه پلیدى.

3 ـ پوشیدن پیراهن سفید و طنابى که از پشم بافته شده و آن را با ترتیبى خاص به کمر مى بندند.

کیفیت نماز در کیش مانى

مانى را مورخین، ایرانى و اهل بابل مى دانند او در نوروز سال 242 جوانى بیست و شش ساله بود که خود را پیامبر قلمداد نمود و دین خود را در دربار شاپور اوّل، پادشاه ساسانى عرضه داشت وى مانى را آزاد گذاشت که تبلیغات آئین خود را به انجام رساند. او اولین کتاب خود را بنام «شاپورگان» نوشت و ادعا نمود که پیامبرى که حضرت عیسى وعده داد من هستم و آخرین فرستاده الهى مى باشم(5).

او تعالیمى را به پیروان خویش عرضه نمود که یکى از احکام و فرامین او نماز چهارگانه است چهار نماز واجب در کیش مانى به این ترتیب است که:

اوّل باید با آب روان یا راکد صورت و دست ها و پاهاى خود را مسح نمود سپس روى به آفتاب ایستاد و بعد به سجده رفت و در حال سجده باید گفت: مبارک است راهنماى پیامبر. مبارک است فرشتگان نگهبان او. مسبّحان لشکریان پرتو افشان او. سپس بلند شود و بایستد و دوباره به سجده رود و بگوید به پاکى یاد شده تو اى مانى پر تو افشان و راهنماى ما که ریشه روشنایى و نهال زیستى و شجره بزرگ هستى که تمامش بهبودى بخش است و نیز بلند مى شود و به سجده سوّم مى رود و اذکارى دیگر به زبان مى آورد و بعد از آن سر از سجده سوم برداشته و بلند مى شود و به سجده چهارم مى رود و ذکرهایى شبیه همان ذکرهاى قبلى را بر زبان جارى مى سازد و همینطور تا دوازده سجده بجاى مى آورد. پس از فراغت از این نمازهاى دهگانه نماز دیگر را شروع مى کند(6).

و اوقات نمازهاى چهارگانه عبارتند از:

1 ـ وقت نماز اوّل در هنگام زوال خورشید است.

2 ـ وقت نماز دوّم میان زوال ظهر و غروب آفتاب است.

3 ـ وقت نماز سوم از غروب آفتاب است تا سه ساعت از شب گذشته.

4 ـ وقت نماز چهارم سه ساعت از شب گذشته تا نیمه شب.

و در تمام این نمازها و سجده ها باید همان کارى را انجام دهد که در نماز اوّل به نام نماز بشیر است بجا مى آورد(7).

در کیش زرتشت، هنگام نماز خواندن تأکید شده است که باید به جهت و سمت نور باشد از قبیل آفتاب، ماه، چراغ و آتش. زیرا آنان معتقدند که نمى توان براى خدا حدود وجهتى را معین نمود.

عبادت در مکتب سیکها

سیکیزم (sikhism) مذهبى است آمیخته از دین اسلام و مذهب هندو. که خداى آنها «ویشنو» مى باشد که عده زیادى از هندوان پیرو آن خدا هستند. نکته قابل تذکر این است که سیک ها نه هندو هستند و نه مسلمان. بلکه یک آئین ثالثى است که از اختلاط و جمع نکات مشترک این دو تشکیل یافت. این کیش بواسطه مردى بنام «بابانانک» (babananak) تأسیس شد. و در قسمتى از شمال غربى هندوستان گسترش یافت و حدود چهارصد سال از تأسیس آن مى گذرد و در این مدّت در همان ناحیه مانده و به کشورهاى دیگر رسوخ نکرده است(8).

تعالیم نانک بصورت ساده و آسان که ترکیبى از اسلام و هندو مى باشد براى پیروان آن مطرح گردید.

اساس مکتب او توحید است. او معتقد است که خدا در سراسر عالم هستى حضور دارد و در دل آدمى جاى دارد. او مى گفت خدا را در خارج از دل جستجو مکن. زیرا او در همه دل ها موجود است بوسیله تعلیم معلم مى توان به او دست یافت(9).

گوشه اى از عبادات آنها این است که: تو همانى که نشان و رنگ و نژاد و فرقها ندارى. راز نامهایت را کسى آگاه نیست. سجده کنم تو را که گنجینه جهانى. تو زیبائى. خالق ندارى و تو را پایانى نیست و همیشه پایدارى. از کسى هراس ندارى و کسى تو را نترساند. سجده کنم تو را که طلسم کاملى و همیشه جاودان هستى. تمام احکام و فرامین از تو است و از غم و اندوه به دورى و... .

و مراسم آنها در معبدشان چنین است که همه افراد باید حتماً کلاهى بر سر نهند و اگر کلاهى نبود لا اقل دستمالى را بر سر گذارند و هر فرد سیک که وارد مسجد و معبد مى شود با گامهاى کوتاه تا یک مترى محل قرارگاه کتاب مقدس آمده تعظیم نماید و به سجده رود و...(10).

پی نوشت :

1 ـ ر. ک: تاریخ جامع ادیان، ص453 به بعد و تاریخ ادیان جهان، ج1 ص170.

2 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص182.

3 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص182.

4 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص180.

5 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص202.

6 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص217.

7 ـ تاریخ ادیان جهان، ج1 ص218.

8 ـ تاریخ ادیان جهان، ج2 ص421.

9 ـ تاریخ ادیان جهان، ج2 ص431.

10 ـ براى تفصیل و توضیح بیشتر به کتاب تاریخ ادیان، ج3 ص307 به بعد مراجعه شود.