انسان اسلام کیست؟
انسان در جهان‌بینی اسلامی داستانی شگفت دارد. انسان اسلام تنها یك حیوان مستقیم القامه كه ناخنی پهن دارد و با دو پا راه میرود و سخن میگوید نیست، این موجود از نظر قرآن ژرفتر و مرموزتر از این است كه بتوان آن را با این چند كلمه تعریف كرد. قرآن انسان را مدح‌ها و ستایش‌ها كرده و هم مذمت‌ها و نكوهش‌ها نموده است . عالیترین مدح‌ها و بزرگترین مذمت‌های قرآن درباره انسان است، او را از آسمان و زمین و از فرشته برتر و در همان حال از دیو و چارپایان پستتر شمرده است.
از نظر قرآن انسان موجودی است كه توانایی دارد جهان را مسخر خویش سازد و فرشتگان را به خدمت خویش بگمارد، و هم میتواند به "اسفل السافلین" سقوط كند. این خود انسان است كه باید درباره خود تصمیم بگیرد و سرنوشت نهایی خویش را تعیین نماید. سخن خویش را از ستایش‌های انسان در قرآن تحت عنوان "ارزشهای انسان" آغاز میكنیم.
ارزشهای انسان
1- انسان خلیفه خدا در زمین است. «روزی كه خواست او را بیافریند، اراده خویش را به فرشتگان اعلام كرد. آنها گفتند: آیا موجودی میآفرینی كه در زمین تباهی خواهد كرد و خون خواهد ریخت؟ او گفت: من چیزی میدانم كه شما نمیدانید.» «اوست كه شما انسانها را جانشین‌های خود در زمین قرار داده تا شما را در مورد سرمایههایی كه داده است در معرض آزمایش قرار دهد.»
2- ظرفیت علمی انسان بزرگترین ظرفیت‌هایی است كه یك مخلوق ممكن است داشته باشد. "تمام اسماء را به آدم آموخت (او را به همه حقایق آشنا ساخت). آنگاه از فرشتگان(موجودات ملكوتی) پرسید: نامهای اینها را بگویید چیست. گفتند: ما جز آنچه تو مستقیما به ما آموختهای نمیدانیم آنچه را تو مستقیما به ما نیاموخته باشی ما از راه كسب نتوانیم آموخت. خدا به آدم گفت: ای آدم! تو به اینها بیاموز و اینها را آگاهی ده. همین كه آدم فرشتگان را آموزانید و آگاهی داد، خدا به فرشتگان گفت: نگفتم كه من از نهان‌های آسمانها و زمین آگاهم(میدانم چیزی را كه حتما نمیدانید) و هم میدانم آنچه را شما اظهار میكنید و آنچه را پنهان میدارید ؟ "
3- او فطرتی خدا آشنا دارد، به خدای خویش در عمق وجدان خویش آگاهی دارد. همه انكارها و تردیدها، بیماریها و انحراف‌هایی است از سرشت اصلی انسان. «هنوز كه فرزندان آدم در پشت پدران خویش بوده(و هستند و خواهند بود) خداوند(با زبان آفرینش) آنها را بر وجود خودش گواه گرفت و آنها گواهی دادند.» چهره خود را به سوی دین نگهدار، همان كه سرشت خدایی است و همه مردم را بر آن سرشته است.»
4- در سرشت انسان علاوه بر عناصر مادی كه در جماد و گیاه و حیوان وجود دارد، عنصری ملكوتی و الهی وجود دارد. انسان تركیبی است از طبیعت و ماورای طبیعت، از ماده و معنی، از جسم و جان. «آن كه هر چه را آفرید نیكو آفرید و آفرینش انسان را از گل آغاز كرد، سپس نسل او را از شیره كشیدهای كه آبی پست است قرار داد، آنگاه او را بیاراست و از روح خویش در او دمید.»
5- آفرینش انسان، آفرینشی حساب شده است، تصادفی نیست. انسان موجودی انتخاب شده و برگزیده است.
برگرفته از کتاب انسان در قرآن، مرتضى مطهرى
تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان
