تبیان، دستیار زندگی
یكى از وجود اعجاز قرآن «اعجاز تأثیرى» آن است. بدین معنا که قرآن از جهت شدت تأثیر گذارى و جذّابیت دارای ویژگی خارق العادگی است. در پاره ای از منابع کهن از این جنبه اعجاز با عناوینی چون اعجاز روعت; اعجاز هیبت و اعجاز نفسى قرآن یاد شده است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اعجاز تأییرى قرآن

قرآن

یكى از وجود اعجاز قرآن «اعجاز تأثیرى» آن است. بدین معنا که قرآن از جهت شدت تأثیر گذارى و جذّابیت دارای ویژگی خارق العادگی است.

در پاره ای از منابع کهن از این جنبه اعجاز با عناوینی چون اعجاز روعت; اعجاز هیبت و اعجاز نفسى قرآن یاد شده است.

تأثیر شگفت قرآن مجید بى تردید از ابعاد اعجاز آن است و هیچ بشر معمولى قادر نیست كتابى تا این اندازه مؤثر بیاورد.

«ساوراى» یكى از دانشمندان خاورشناس فرانسوى مى گوید: قرآن داراى تأثیرى خاص و جاذبیتى مخصوص است كه مانند آن براى هیچ یك از كتابها نیست.1

در تأثیر قرآن همین بس كه مكرر نقل شده است كه اخنس بن قیس، ابوجمل و ولیدبن مغیره شب هنگام از كوچه هاى تاریك مكه مى گذشتند و پشت دیوار خانه حضرت رسول(ص) مى ایستادند و تا بامداد به آواى قرآن گوش مى دادند.

ولیدبن مغیره در این باره مى گوید:

در قرآن زیبایى و جاذبه است; آغازش سرشار است و فرجامش ثمربخش او برترى مى یابد و چیزى بر او برترى نمى یابد.

خطابی (م.‌388‌ق.)از محدثان و قرآن پژوهان سده های نخستین، گویا نخستین کسی است که از "اعجاز تاثیری"  سخن به میان آورده است.

پیش از وی در نیمه دوم قرن چهارم رمانى در رساله‌اش، النكت فى اعجازالقرآن به بیان وجوه مختلف اعجاز قرآن پرداخته و در باب «اعجاز در بلاغت» قرآن با بررسى‌10 صناعت ادبى موجود در قرآن به تبیین ویژگیهاى بلاغى آن پرداخته است.

این تحقیقات زمینه را برای پیدایش نظریه"اعجاز تاثیری " قرآن توسط خطابی فراهم آورد.

هر چند وی کوشید تا از ویژگى تأثیر گذارى متن قرآن بر دلها و جذب مخاطبان به سوى خود به عنوان وجه دیگرى از اعجاز قرآن یاد کند  اما دیدگاه وی پس از او تحت عنوان «اعجاز تأثیرى» با اقبالى نسبى مواجه شد.

شاید یکی از دلایل عدم اقبال دانشمندان به این دیدگاه این است که کثیری از ایشان، اعجاز تاثیری قرآن را قابل بازگشت به اعجاز بیانی و بلاغی قرآن می دانند و نه جداگانه  و مستقل از آن همچنانکه «نظریه خطابى با تمایل شدید به سوى محتوا و مضمون آیات قرآنى، اعجاز بیانى را در ارتباطى ساختارى با اعجاز هدایتى و معرفتى مطرح كرده و سهم ویژه‌اى در اعجاز بیانى براى تعالیم و آموزه‌هاى قرآن قائل مى‌شود».2

به هر روی بحث درباره تأثیر سوره‌ها و آیات قرآن، را می توان در دو ساحت جسم و جان انسان و دیگر موجودات بررسی کرد.

«عنوان اوّل دربارة تأثیر قرآن در جسم انسان، شفا بودن آن، شفا یافتن قلب از صفات پست، شفا پیدا كردن جسم از امراض گوناگون و صعب العلاج، كسانی كه از قرآن و سوره‌ها و آیاتش شفای دردهای خود را گرفته‌اند، توسل به قرآن، شهادت و شفاعت آن و بی‌نیازی مردم به واسطة آن بحث شده است.

خطابی (م.‌388‌ق.)از محدثان و قرآن پژوهان سده های نخستین، گویا نخستین کسی است که از "اعجاز تاثیری"  سخن به میان آورده است

عنوان دوّم درباره تأثیر قرآن، بر قلب و جان انسان‌های مؤمن و كافر، انسان‌های ظالم و ستمگر، انسان‌های عیاش و هرزه، حاكمان و سلاطین و مردان و زنان بحث شده است.

خداوند می‌فرماید: قرآن شفای هر دردی است. شفای ظاهر و باطن، شفای جسم و روح، شفای برون و درون.

ابتدا آیاتی كه شفا بودن قرآن را با صراحت بیان می‌دارند در اینجا ذكر می‌كنیم و بعد از روایاتی را كه از معصومین‌ ـ علیهم السّلام ـ در این زمینه نقل شده است.

كلمه شفا در قرآن، سه بار بیان شده است كه عبارت از:

قرآن

«وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ»3؛ ما قرآن را نازل كردیم در حالی كه آن، شفا و رحمت است از برای مؤمنین.

و می‌فرماید: «قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ» 4؛ ای پیامبر! به مردم بگو، این قرآنی كه در میان شماست، از برای آن كسانی كه ایمان آورده‌اند هدایت و شفای درد آن‌هاست.

و در آیه دیگر می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُؤْمِنِینَ»5؛ ای مردم دنیا! حقیقتاً از جانب خداوند برای شما موعظه‌ای آمد (قرآن) و آن شفای دردهایی است كه در سینه‌هاست، و همان هدایت و رحمت است از برای مؤمنین.

این سه آیه درباره تمام قرآن است. و امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ در چند جای نهج البلاغه می‌فرماید: قرآن شفا است. از جمله فرموده است:

از این كتاب، برای بیماری‌های خود شفا بخواهید، در مشكلات، از آن یاری طلبید، چرا كه در این كتاب، درمان بزرگترین دردهاست. (درد جسم و جان، درد كفر و نفاق، درد گمراهی و ضلالت).6

هر چند وی کوشید تا از ویژگى تأثیر گذارى متن قرآن بر دلها و جذب مخاطبان به سوى خود به عنـوان وجه دیگـرى از اعجاز قرآن یاد کند  اما دیدگاه وی پس از او تحت عنوان «اعجاز تأثیرى» با اقبالى نسبى مواجه شد

در جای دیگر فرموده: بر شما باد به كتاب خدا (قرآن)، به درستی كه آن ریسمان محكم الهی و نوری روشن و شفایی، سودمند است.7

(ریسمانی كه چنگ زنندگان به آن، از بدبختی و آتش جهنم نجات پیدا می‌كنند، نور روشن عقلی كه به وسیلة آن، احوال مبدأ و معاد كشف می‌شود و از تاریكی‌های جهالت و كفر بیرون می‌آید، شفای سودمندی است كه به واسطه آن امراض باطنیه و نفسانیه معالجه می‌شوند).

و در جای دیگر فرمودند: آگاه باشید! به درستی كه در قرآن است، علم آن چه خواهد آمد (از قبیل موت، برزخ، بعث و نشور، قیامت، بهشت و جهنّم، درجات بهشت و دركات جهنّم و غیره) و در آن است، خبر از گذشته (از قبیل پیدایش آسمان و زمین. درخت و گیاه و سنگ، انسان و حیوان، داستان‌های پیامبران گذشته و امّت‌هایشان، پادشاهان و گردنكشان و غیره). و این قرآن، دوای درد شما است؛8 (زیرا به وسیله آن، دردهای جسمانی و روحانی شما شفا پیدا می‌كند).

و حضرت رسول ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: بر شما باد به قرآن و تلاوت آن؛ زیرا قرآن شفا دهنده نافع و دوای مباركی است.9

در روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ روایات بسیاری در ارتباط با فضایل سوره‌های مختلف قرآن و تأثیرات آن در جسم و روح و روان انسان، وارد شده است كه در كتب معتبر بدان اشاره شده و آثار فراوان آنها در مسائل مختلف به تجربه رسیده است.»

شکوری: گروه دین و اندیشه تبیان


[1].قرآن پژوهى در پرتو اصطلاح نامه علوم قرآنى، محمد هادى یعقوب نژاد

[2].دیدگاههایى درباره اعجاز قرآن بر پایه ساختار بیانى و آرایه‌هاى ادبى‌آن، علی معموری

[3] . سورة اسراء، آیة 81.

[4] . سورة فصلت، آیة 44.

[5] . سورة یونس، آیة 57.

[6] . نهج البلاغه، خطبه 158.

[7] . نهج البلاغه، خطبه 156.

[8] . نهج البلاغه، خطبة 158.

[9] . مكارم الاخلاق، ص 418.