موزه زنده آب!

كارون سال هاست اصلی ترین میزبان خوزستان لقب دارد. رود خروشانی که وجود آن یكی از عوامل اصلی جذب تمدن‌های مختلف در جنوب کشور بوده است و به یمن وجود این منبع آبی و دانش بالای نیاكانمان در استفاده از آب این رودخانه، در جای جای دشت خوزستان شواهدی از وجود سازه‌های آبی و تاریخی به چشم می خورد. به همین دلیل ایران از نظر دارا بودن سازه‌های آبی ـ تاریخی در رأس سایر كشورهای دنیا قرار دارد، به طوری كه تاكنون حدود چند صدسازه آبی دوران باستان در خوزستان شناسایی شده كه هریك به نوبه خود شواهد زنده و پابرجایی برای بررسی دانش مهندسی آب در زمان‌های دور است.

یكی از برجسته‌ترین مجموعه سازه‌های آبی ـ تاریخی و بی‌همتای ایران باستان در شهرستان شوشتر پی‌ریزی شده است. این شهر باستانی كه روی تخته‌سنگ نرمی و‌ به‌صورت ارگانیك شكل گرفته، حدود نیمی از آثار تاریخی ـ آبی این استان را در دل خود جای داده است.

موقعیت این شهر ـ موزه، مرهون شرایط ویژه جغرافیایی، اقتصاد و جهان‌بینی حاكم بر منطقه است كه باعث شده در این دشت سكونت‌گاه‌های مبتنی بر كشاورزی شكل بگیرد و بعد در طی دوره‌هایی بتدریج زندگی شهرنشینی جایگزین آن شود. اگر زمان استقرار كوچندگان فصلی در كوه‌های بختیاری را ملاك شكل‌گیری این محوطه در نظر بگیریم قدمت آن به 7هزار سال پیش بازمی شود.

البته ناگفته نماند كه «غارپبده» واقع در كوه‌های بختیاری (شهرستان لالی) شمال شرقی شوشتر كه از نخستین سكونت‌گاه‌های انسان در ایران محسوب می‌شود و مرتبط به انسان غارنشین است، دیرینگی استقرار در این محدوده فرهنگی را با تاریخ 15 هزار سال مقارن می‌سازد.

موزه‌ آب ایران باستان

این رود پر بركت از شمال شرقی وارد شهر می‌شود و به دو جهت انشعاب می‌یابد. در كنار این رود كه شاهكار مهندسی آب ایرانیان باستان رقم خورده، قریب به 100 بنای آبی مشتمل بر پل‌ها، بندها، پل‌بندها، آسیاب‌ها و آبشارها، قنات‌ها، آب‌انبارها، تونل‌ها،كانال‌های سنگی و نهرهای طویل را در برمی‌گیرد. همگی این بناها از سوی ساسانیان و با الگوبرداری از سازه‌های نیاكان خود (هخامنشیان) به شیوه‌ای استادانه ساخته شده‌‌اند و شوشتر را به موزه صنعت آب ایران باستان تبدیل كرده‌اند. این امر تا جایی است كه اغلب مورخان دوره اسلامی این تأسیسات را یكی ازعجایب عالم می‌دانند. در شكل‌گیری این بناها انسان، طبیعت و معماری 3 قطب اصلی مجموعه هستند كه هریك به كمك دیگری آمده‌اند.

ساسانیان در راستای دستیابی به اهدافی چون كنترل سیلاب‌ها، تأمین آب كشاورزی و تأسیسات آبخیزداری، تأمین آب مورد نیاز سكنه، بهره‌گیری از قدرت نیروی آب برای استفاده صنعتی و به راه انداختن آسیاب‌ها سازه‌های آبی را شكل دادند.

اكنون پس از گذشت 18 قرن از عمر مجموعه سازه‌های آبی شوشتر، با تلاش‌های همه‌جانبه میراث فرهنگی در سال گذشته این بناها به عنوان دهمین اثر كشور و دومین بنای استان خوزستان (پس از چغازنبیل)‌ در زمره آثار جهانی به ثبت رسید. این مجموعه با حدود13 اثر شامل: بند میزان، برج كلاه فرنگی، قلعه سلاسل، پل بند شادروان یا قیصر، رود گرگر، پل بند گرگر، مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها، بند برج عیار، بند خداآفرین، نهر داریون، پل لشكر، بند خاك، بند سرابدار، پل شاه علی و پل حاج خدایی است.

منحصر به فرد بودن مجموعه در قیاس با سازه‌های آبی سایر كشورها كه شرایط ثبت جهانی آن را مهیا ساخت خصوصیت هیدرودینامیكی بناهاست به گونه‌ای كه اختلال در كاركرد یك سازه باعث اختلال در كل مجموعه می‌شود. این پیوستگی و ارتباط به گونه‌ای است كه این مجموعه را به منظومه‌ای آبی تبدیل می‌كند.

شوشتر به روایت ابن بطوطه

درسفرنامه ابن‌بطوطه كه به قلم دكتر محمدعلی موحد ترجمه شده، در مورد این شهر تاریخی می‌خوانیم: سرانجام به تستر (شوشتر) رسیدم كه در قلمرو اتابك و سرحد بین دشت و كوهستان است. تستر شهری بزرگ، زیبا، خرم، دارای پالیزهای نیكو و باغ‌های عالی است. این شهر محاسن زیاد و بازارهای معتبر دارد و از شهرهای قدیمی است كه خالدبن ولید آن را فتح كرد.

سهل‌بن عبدالله منسوب به این شهر است. نهر معروف بازرق گرداگرد تستر را فرا گرفته و آب آن بسیار مصفا و عالی است. این آب در روزهای گرم تابستان به غایت سرد و خنك است و من رودخانه‌ای به كبودی رنگ آن ندیده‌ام مگر رودخانه بلخشان (بدخشان)‌.

تستر برای ورود و خروج مسافرین یك در بیشتر ندارد و آن را دروازه «دسبول» (دزفول) می‌نامند. «دروازه» در لغت آنان به معنی در است. درهای دیگر این شهر به سوی رودخانه باز می‌شود. در دو طرف رودخانه باغ‌ها قرار دارد و دولاب‌ها كار گذاشته‌اند. عمق رودخانه زیاد است و محاذی دروازه دسبول، مانند بغداد و حله جسری از كشتی‌های كوچك درست كرده‌اند.

میوه در تستر فراوان است، خیرات و بركات این شهر بسیار و بازارهای آن در خوبی بی‌مانند می‌باشند. در خارج شهر مزار متبركی است كه اهالی به زیارت آن می‌روند و نذرهای زیاد به آنجا می‌برند. این مزار زاویه‌ای هم دارد كه گروهی از دراویش در آن به‌سر می‌برند و می‌گویند كه مزار مزبور قبر زین‌العابدین علی‌بن حسین‌بن علی‌بن ابیطالب(ع) است.

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی

برگرفته از جام جم