کلینیک اینترنتی رایگان (9)

امام صادق، ضامن اهل قناعت

به کلینیک اینترنتی "نور" خوش آمدید. اینجا یک مرکز بهداشت اخلاقی است.

در اینجا با تجویز نسخه های شفابخش کلام خدا و اهل بیت علیهم السلام، در پی آنیم تا خود و شما را از شر بیماریهای مهلک روحی و اخلاقی برهانیم.

پس اگر دردمند هستید و در پی درمان، با این اوراق همراه شوید.

ملاحظه: جهت آشنایی بیشتر با این مرکز درمانی پیشنهاد می کنم مدخل این سلسله نوشتار را حتما بخوانید.

حرص صفتى است نفسانیّه، كه آدمى را وامى‏دارد بر جمع نمودن زاید از آنچه احتیاج به آن دارد. و این صفت، یكى از شعبه های حبّ دنیا، و از جمله صفات مهلكه، واخلاق مضلّه است. بلكه این صفت خبیثه، بیابانى است كران ناپیدا كه از هر طرف روى به جایى نرسى و وادئى است بى‏انتها، كه هر چند در آن فرو روى عمق آن را نیابى.

بیچاره‏اى كه بر آن گرفتار شد گمراه و هلاك شد. و مسكینى كه به این وادى افتاد دیگر روى خلاصى ندید، زیرا كه: حریص، هرگز حرص او به جائى منتهى نمى‏شود و به حدى نمى‏ایستد. اگر بیشتر اموال دنیا را جمع كند باز در فكر تحصیل باقى است. و هر چه به دست او آید باز مى‏طلبد. و آن بیچاره مریض است و نمى‏فهمد. و احمق است و نمى‏داند. چگونه چنین نباشد و حال آنكه مى‏بینیم حریصى را كه هشتاد سال عمر كرده است و فرزندى ندارد و این قدر از اموال و املاك و خانه و مستغلات دارد كه اگر به فراغت بگذراند صد سال دیگر او را كفایت مى‏كند، و خود یقین دارد كه: بیست سال دیگر عمر او نیست، باز در صدد زیاد كردن مال است. و تأمل نمى‏كند كه: فایده آن چیست؟ و چه ثمره دارد؟ اگر از براى خرج است، آنچه دارد گاهى است كه منافع آن وفا به خرج مدت العمر او مى‏كند. و اگر از براى احتیاط است، اگر آنچه دارد احتمال تلف مى‏رود هر چه تحصیل كند چنین خواهد بود. پس اگر این مرض، یا حمق نیست پس چه بلاست؟ و هر كه به این مرض مبتلا شد خلاصى از آن مرض نهایت اشكال دارد.

و از این جهت حضرت رسول - صلّى اللّه علیه و آله - فرمودند كه: هر گاه از براى فرزند آدم دو رودخانه طلا باشد باز رودخانه سوم را میطلبد. و اندرون او را هیچ چیزى پر نمى‏كند مگر خاك و فرمود كه: آدمیزاده پیر مى‏شود و دو چیز در او جوان مى‏گردد و قوّت مى‏گیرد: یكى حرص. و دیگر طول امل.

و از حضرت امام محمد باقر - علیه السّلام - مروى است كه: حریص بر دنیا چون كرم ابریشم است، هر چه بیشتر بر دور خود مى‏پیچد راه خلاص او دورتر مى‏شود، تا از غصه بمیرد

ضد صفت حرص، ملكه قناعت است. و آن حالتى است از براى نفس، كه باعث اكتفا كردن آدمى است به قدر حاجت و ضرورت. و زحمت نكشیدن در تحصیل فضول از مال. و این از جمله صفات فاضله و اخلاق حسنه است. و همه فضائل به آن منوط، بلكه راحت در دنیا و آخرت به آن مربوط است. و صفت قناعت، مركبى است كه:

آدمى را به مقصد مى‏رساند. و وسیله‏اى است كه: سعادت ابدى را به جانب آدمى مى‏كشاند، زیرا كه: هر كه به قدر ضرورت قناعت نمود و دل را مشغول قدر زاید نكرد همیشه فارغ البال و مطمئن خاطر است. و حواس او جمع و تحصیل آخرت بر او سهل و آسان مى‏گردد. و هر كه از این صفت محروم، و آلوده حرص و طمع و طول امل گشت به دنیا فرو مى‏رود، و خاطر او پریشان، و كار او متفرق مى‏گردد. و با وجود این، چگونه مى‏تواند تحصیل آخرت نماید و به درجات اخیار و ابرار رسد؟

قناعت سر افرازد اى مرد هوش               سریر طمع برنیاید ز دوش

و از این جهت است كه اخبار در مدح قناعت بى‏شمار است.

طریقه معالجه مرض حرص، تحصیل قناعت و ازاله مرض حرص است. و تحصیل صفت قناعت، آن است كه: ابتدا تأمل كند در زحمت جمع مال، و تصدیع آن، و آفات دنیویه‏اى كه از براى مال است، و حوادثى كه در پى دارد.

شحنه این راه چو غارت‏گرست             مفلسى از محتشمى بهترست

و ببیند كه زیادتر از قدر ضرورت، دنیا را چه ثمر و چه فایده است؟ اگر از براى اولاد ذخیره مى‏كنى، بدان كه: خداى تو و اولاد تو یكى است، آنكه روزى به تو داده به او نیز خواهد داد. تو غم فرزندى را مى‏خورى كه از نطفه تو حاصل شده چگونه آنكه او را آفریده غم او را نمى‏خورد؟ به عزت خودش قسم كه او از تو مهربان‏تر، و قدرت او بیشتر و اگر فرزند تو كسى است كه باید به تنگى بگذارند اگر عالم را از براى او ذخیره بگذارى از دست او بیرون مى‏رود. جان من احتیاج فرزند به مال، در وقت حیات اوست، تو كه چاره عمر او را نتوانى كرد، و قدرى زندگانى از براى او نتوانى نهاد، پس چرا در فكر روزى او زحمت مى‏كشى؟

به اطراف ولایات نظرى كن و دور و نزدیك را سیرى نما و ببین: كسانى كه در عهد تو هستند چقدر كسانى هستند صاحب ثروت و جاه و حشمت و حال آنكه پدر ایشان از براى ایشان ذخیره‏اى نگذاشت. و چه اشخاص یافت مى‏شوند كه به فقر و فاقه مبتلایند و حال آنكه اموال بسیار از پدر ایشان مانده بود... تو چه مى‏دانى كه نام تو در سال دیگر در دفتر مردگان ثبت خواهد بود یا در صحیفه زندگان؟ و چون قوت سال خود را دارى كفایت كن و حساب خود را زیاده مكن. علاوه بر این‏ها آنكه: تأملى كن و ببین: وقتى هست كه سیر شوى و دیگر در صدد جمع مال نباشى؟ و هر چه اندوزى باز در فكر زیادتر مى‏سوزى. پس به یك مرتبه قانع شو و از همه زحمتها فارغ شو.

و تأمل كن در عزت قناعت، و فراغ بال، و اطمینان خاطر قانع. و چون در این‏ها تأمل نمودى در معالجه آن بكوش.

و طریقه آن، این است كه: در امر معیشت خود میانه‏روى و اقتصاد را پیشنهاد خود كنى. و راه مخارج را به قدر امكان سد كنى. و ملاحظه جزئى و كلى مخارج خود را بكنى. و هر چه ضرورى نیست و معیشت بدون آن ممكن است، از خود دور كنى، زیرا كه: با وجود كثرت مخارج، قناعت ممكن نیست.

پس اگر تنها و منفرد باشى، اكتفا كن به جامه سبكى. و قناعت كن به هر غذائى كه هم رسد. و نان خورش را كم بخور. و چون بخورى از یك نان خورش تجاوز مكن. و همچنین در سایر چیزهائى كه به آن احتیاج است. و خود را بر این بدار تا عادت كنى و ملكه تو شود. و اگر صاحب عیال باشى هر یك را بر این قدر بدار. و جزئى خرجى كه مى‏خواهى بكنى تأمل كن و ببین اگر زندگانى موقوف به آن نیست دست بردار. و هرگاه كسى به این نوع رفتار كند و بناى امر خود را بر این گذارد و قناعت و اقتصاد را پیشه خود سازد، از براى گذران به زحمت نمى‏افتد، هر چند عیالمند باشد. و محتاج به خلق نمى‏شود. همچنان كه ظاهر و بیّن، و اخبار در آن صریح است.

حضرت پیغمبر - صلّى اللّه علیه و آله - فرمود كه: محتاج نشد هر كه میانه‏روى كرد و فرمودند: تدبیر كار، خود نصف معیشت است و فرمود: هر كه قناعت كند خدا او را بى‏نیاز مى‏كند. و هر كه اسراف كند خدا او را فقیر مى‏نماید و شك نیست كه: هر كه بناى قناعت گذارد از احتیاج به مردم خلاص مى‏شود. و از چاپلوسى و تملّق ناكسان، فراغت مى‏یابد. و در نزد خالق و خلق، عزیز مى‏گردد.

و از آن حضرت مروى است كه: میانه روى و خاموشى به جا و راهنمائى نیكو، یك جزءاند از اجزاى نبوت

و از حضرت امام جعفر صادق - علیه السّلام - مروى است كه: میانه روى، امرى است كه خدا آن را دوست دارد. و اسراف، چیزى است كه: خدا آن را دشمن دارد، حتى دور انداختن هسته خرما. چون كه آن هم به كار مى‏آید و حتى ریختن زیادتى شربت آبى و فرمود كه: من ضامنم از براى كسى كه میانه‏روى كند هرگز فقیر نشود و بعد از آنكه امر معیشت او بالفعل درست شد، دیگر از براى بعد مضطرب و مشوّش نباشد. و اعتماد بر فضل و كرم خدا كند. و بداند كه روزى از براى او مقرر شده و به او خواهد رسید، اگر چه حرص نورزد و راهى از براى مداخل خود نداند.

ما آبروى فقر و قناعت نمى‏بریم                     با پادشه بگوى كه روزى مقرّر است

چگونه چنین نباشد و حال آنكه حق تعالى مى‏فرماید: وَ ما مِنْ دابَّه فی الارْضِ الا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها ¹ یعنى: هیچ جاندارى نیست مگر اینكه روزى او بر خداست و نیز مى‏فرماید: وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ ² یعنى: هر كه پرهیزكارى كند خدا او را از هر غمى، راه نجات مى‏بخشد. و روزى او را مى‏رساند از جائى كه گمان نداشته باشد و حضرت رسول - صلّى اللّه علیه و آله - فرمود: كه قرار داد خدایى آن است كه روزى بنده مؤمن را نرساند مگر از جایى كه گمان نداشته باشد.

و باید هر كسى در امر زندگانى و گذران خود نگاه به بالاتر از خود نكند. بلكه نظر به پست‏تر از خود نماید. و اطاعت شیطان را نكند، زیرا كه: آن لعین نظر هر كسى را در امر دنیا به بالاتر از خود مى‏اندازد و به او مى‏گوید كه: هان فلان و فلان را ببین چگونه تنعّم مى‏كنند؟ و چه طعامهاى لذیذى مى‏خورند؟ و چه لباسهاى نیكو مى‏پوشند؟ خود را از آنها پست‏تر مكن. و در طلب دنیا، سستى منماى.

و در كار دین چشم آدمى را به پست‏تر از خود مى‏گشاید و مى‏گوید: چرا خود را زحمت مى‏دهى و تعب مى‏كشى و چنین از خدا مى‏ترسى فلان و فلان از تو عالم‏ترند و این قدر نمى‏ترسند. ³

[1] .سوره هود، آیه6

[2] .سوره طلاق، آیه3.

[3] .ملا احمد نراقی ـ معراج‎السعادة، با تلخیص