صبر و شکیبایی 4

کلید ورود به بهشت - قسمت اول

کلید ورود به بهشت - قسمت دوم

کلید ورود به بهشت - قسمت سوم

مقدمه:

حتما خاطر شریفتان هست که در شماره اول این مجموعه گفتیم:

در آن نوشتار 14 آیه را برایتان آوردیم و قرار به تحلیل آنها نهادیم.

در نوشتار دوم تحلیل اولین آیه را با این خلاصه آوردیم که :

در نوشتار سوم به بررسی سه آیه‌ی دیگر رسیدیم و معنای صبر جمیل را تقدیم حضور نمودیم.

و اکنون

در پنجمین آیه سخن از یكى از پیامبران بنى اسرائیل است كه در تفاسیر و تاریخ از او به نام‏"اشموئیل‏"یاد كرده‏اند.

هنگامى كه بنى اسرائیل بر اثر ظلم سلطانى به نام‏"جالوت‏" آواره و بیچاره شدند، دست‏ به دامن ‏"اشموئیل‏" زدند تا رئیس و فرماندهى براى جنگ با «جالوت‏» برایشان‏ تعیین كند. او طى انتخاب حساب شده‏اى كه شرحش از موضوع این بحث‏ خارج است،جوانى به نام‏ «طالوت‏» را براى این كار برگزید.

هنگامى كه طالوت،لشكر عظیمى از بنى اسرائیل را براى جنگ با «جالوت‏»بسیج‏ كرد، با فراست و هوشیارى كه خدا به او داده بود، دریافت كه این لشكر انبوه، كارایى‏ چندانى ندارد، زیرا افراد سست اراده و كم طاقت ‏بسیارى در میان آنهاست كه نه تنها سبب تقویت آنها نخواهند شد، بلكه باعث تضعیف روحیه دیگران نیز مى‏شوند، لذا تصمیم گرفت‏ با آزمایش‏هاى متعددى آنها را تصفیه كند. پس از انجام این كار، گروه‏ محدودى بیشتر باقى نماند.

آن گروه،از كمى نفرات خود نگران و ناراحت ‏بودند و به یكدیگر گفتند:«ما امروز توان مقاومت در برابر لشكر عظیم جالوت را نداریم‏»، ولى به گفته قرآن: «كسانى كه علم به‏ملاقات خدا داشتند (و به روز رستاخیز معتقد بودند) گفتند: چه بسیار گروه‏هاى كوچكى كه به ‏فرمان خدا بر گروه‏هاى عظیمى پیروز شدند و خداوند با صابران است، ...قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ ». ¹

سپس، همین گروه، هنگامى كه در برابر «جالوت‏» و سپاهیان او قرار گرفتند،گفتند:

«پروردگارا! پیمانه صبر و شكیبایى و استقامت را بر ما بریز،گام‏هاى ما را استوار فرما و ما را بر جمعیت كافران پیروز نما، وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ »²

به این ترتیب آنها نشان دادند كه با جمعیتى انبوه كه فاقد انگیزه و بى‏بهره از صبر و استقامت‏اند، در میدان نبرد پیروز نخواهند شد،بلكه گروه اندك،اما مصمم و شكیبا و ثابت قدم، مى‏توانند بر لشكرهاى عظیم پیروز گردد و سرانجام نیز چنین شد. این گروه ‏اندك به فرماندهى ‏«طالوت‏»، توانستند «جالوت‏» و سپاهیان عظیمش را در هم بشكنند و «جالوت‏» نیز توسط داود علیه السلام - كه آن روز جوانى نیرومند در لشكر طالوت بود - كشته شد و بنى اسرائیل توانست زمینها و مردم دربند خود را از سیطره و اسارت دشمن آزاد سازند و به این ترتیب درس دیگرى درباره اهمیت صبر و استقامت در تاریخ از خودشان‏به یادگار گذاشتند.

از این آیات استفاده مى‏شود كه انگیزه این صبر و استقامت،توكل بر خدا،ایمان به‏ روز رستاخیز و پاداش‏هاى الهى بوده است.بعضى از روایات، تعداد این گروه اندك را 313 نفر دانسته‏اند (همانند اصحاب بدر كه 313 نفر بودند) و جالب این كه حضرت ‏داود علیه السلام، جوان كم سن و سال اما نیرومند و با ایمان،با فلاخنى كه در دست داشت، پیشانى جالوت را نشانه گرفت و آن چنان ماهرانه، یكى دو سنگ پرتاب كرد كه درست‏ بر پیشانى جالوت برخورد كرد.

به محض برخورد سنگ، جالوت فریادى كشید و از مركب فرو افتاد،لشكرش با مشاهده این واقعه،با وحشتى فراوان،به سرعت فرار كرده و از هم فرو پاشید،لشكرى‏كه طبق بعضى از روایات عددشان بالغ بر یكصد هزار نفر مرد مسلح به انواع سلاح بود.

در ششمین آیه، خداوند خطاب به پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله كرده و ضمن این كه به او درس استقامت مى‏دهد،درسى كه برخاسته از زندگى پیامبران‏ «اولوالعزم‏» است، مى‏فرماید:

«صبر و شكیبایى پیشه كن،آن گونه كه پیامبران اولو العزم شكیبایى داشتند و براى عذاب آنها(مخالفان)شتاب مكن، فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ ... »³

گرچه در این آیه شریفه،شكیبایى و صبر در تقاضاى عذاب براى مخالفان و دشمنان ‏است تا بر آنها حجت تمام شود و اگر افرادى نیز در میانشان تمایل دارند تا در راه حق‏گام نهند،به گروه سعادتمندان ملحق شوند،ولى دستور،یك دستور كلى است و دلیل‏ روشنى بر فضیلت صبر به عنوان یك برنامه عمومى،براى همه پیامبران اولو العزم است.

آرى همه پیامبران بزرگ و صاحب شریعت، با دشمنان سرسخت، نادان و لجوج‏ روبرو بودند، ولى در این راه بیشترین استقامت را متحمل شدند تا هدایت امتشان را به ‏بهترین صورت بجا آورند.

حضرت نوح علیه السلام 950 سال دعوت به خدا كرد و شب و روز زحمت كشید و در خلوت و جلوت،آنها را اندرز كرد، اما جز گروه اندكى به او ایمان نیاوردند.

حضرت ابراهیم علیه السلام را به میان آتش افكندند و حضرت موسى علیه السلام و مؤمنان قومش را با شدیدترین شكنجه‏ها آزردند،حضرت عیسى علیه السلام را بعد از آزار زیاد، مى‏خواستند كه‏ به دار آویزند، ولى خداوند او را نجات داد. خلاصه این كه پیوسته دنیا، محل برخورد حق و باطل بوده است كه در این میان فقط با نیروى صبر و استقامت مى‏توان بر مشكلات‏پیروز شد.

در این كه مراد از پیامبران‏ «اولو العزم‏» چه كسانى هستند، بعضى آنها را به پیامبران‏ صاحب شریعت جدید تفسیر كرده‏اند كه تعداد آنها به همراه پیامبر اسلام صلى الله علیه و اله پنج نفر مى‏باشد. انتخاب این عنوان براى آنها نیز به خاطر اراده محكم و عزم استوارشان در راه ‏دعوت حق بوده است. بى‏شك این گروه از پیامبران نسبت ‏به سایرین، با مشكلات ‏بیشترى روبرو بودند، زیرا عرضه شریعت جدید و آیین تازه، مشكلات را در برابر متعصبان، بیشتر مى‏كند.

بعضى نیز آنها را هیجده نفر - كه نام آنها در آیات 83 تا 90 سوره انعام آمده - و بعضى نه نفر و بعضى هفت نفر و بعضى شش نفر و بعضى پنج نفر و بعضى تمام پیامبران‏الهى را «اولو العزم‏» شمرده‏اند، زیرا معتقدند كه همه داراى عزم راسخى بوده‏اند، ولى بابا توجه به این كه‏ «مِن‏» در جمله‏ «اولو العزم من الرسل‏» «من تبعیضیه‏» است، قول اخیر بعید به نظر مى‏رسد و سایر اقوال نیز دلیل روشنى ندارد، جز همان كه در تفسیر آیه به نقل‏ از معصومین علیهم السلام آوردیم كه تعداد آنها با پیامبر اسلام صلى الله علیه و اله پنج نفر بوده‏اند.

در هفتمین آیه باز خطاب به پیامبر اسلام صلى الله علیه و اله، ضمن دستور به شكیبایى در برابر استهزاء و تكذیب و آزار مشركان عرب و كافران متعصب، مى‏فرماید: «صبر جمیل پیشه‏ كن، فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِیلًا»⁴

در تفسیر صبر جمیل، مفسران تعبیرات گوناگونى دارند كه در تفسیر آیه دوم در همین بحث آورده شد و با حدیث دیگرى آن را تكمیل مى‏كنیم.

امام باقر علیه السلام در پاسخ این سؤال كه صبر جمیل چیست؟ فرمودند: «صبر لیس فیه‏شكوى الى الناس، صبرى است كه در آن شكایت ‏به مردم وجود نداشته باشد».⁵

1- بقره/ 249

2- بقره 250

3- احقاف/ 35

4- معارج/ 5

4- اصول كافى،ج 2،ص‏93.