خداحافظ حیات وحش

به نظر می‌رسد باید بزودی با برخی گونه‌های حیات وحشی خداحافظی كرد. اما این خداحافظی خیلی هم ساده نیست چون برخی از این گونه‌های در حال انقراض را از نزدیك دیده‌ایم یا شاید به عنوان سمبل و نشان منطقه‌ای می‌شناسیم اما حقیقت تلخ این است كه آنها در معرض انقراض نسل قرار دارند و این درحالی است كه سال 2010 به عنوان سال تنوع گونه‌های زیستی نامگذاری شده است. شاید امسال فرصت مناسبی برای آغاز تلاش‌های جهانی و نجات آنها باشد.

طوطی دم بلند آمریکاى جنوبى به نام Spix آخرین بار 9 سال پیش دیده شده است. جمعیت این طوطی آبی رنگ به واسطه افزایش شكار و تخریب‌هایی كه در منطقه آمازون (محل اصلی زندگی آنها) صورت گرفته به طرز عجیبی كاهش یافته است. اما این تازه آغاز یك نگرانی بزرگ بوده چون تنها یك نمونه از این پرنده منحصربه‌فرد باقی مانده بود، یك طوطی Spix نر. از آن زمان تیمی از محققان و حامیان گونه‌های در معرض انقراض حیات وحش مراقبت 24 ساعته از آن را آغاز كردند. آنها طوطی را به میان گونه‌های دیگری از طوطی‌ها برده تا در عین حال كه محیط مناسب‌تری برای ادامه حیاتش فراهم كنند برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای را نیز برای مطالعات علمی جهت افزایش دوباره جمعیت منقرض شده آن آغاز كنند. اما یك روز صبح در روزهای پایانی سال 2000 خبری از طوطی نبود. پرنده به طرز عجیبی كه هیچ كس هم متوجه نشد به نقطه نامعلومی پرواز كرده بود. برخی معتقد بودند كه به دل جنگل‌های بارانی فرار كرده و گروهی نیز شكار شدن آن توسط حیوانات وحشی را متصور شده بودند. اما هر سرنوشتی كه برای آخرین طوطی Spix رقم خورده است به این نقطه ختم می‌شود كه شاید دیگر هیچ كس آن را نخواهد دید.

كریگ هیلتون كه نظارت تیم تحقیقاتی مراقب طوطی را زیرنظر داشته است، می‌گوید: این پرنده منحصربه‌فرد كاملا زیرنظر آنها قرار داشت، اما ناگهان دیگر اثری از آن دیده نشد. فكر می‌كنم احتمالا پرنده زنده و برای پیدا كردن جفت خود فرار كرده باشد. ممكن است طوطی در نقطه‌ای از جنگل‌های آمازون زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد، اما چگونه می‌توان آن را پیدا كرد؟ و از آن مهم‌تر این‌كه از كجا باید تحقیقات خود را شروع كنیم. آمازون یك منطقه بسیار وسیع است. از این رو گونه‌هایی كه در این منطقه از جهان زندگی می‌كنند و احتمال در معرض خطر نابود شدن آنها را در نظر می‌گیریم عملا باید منقرض شده فرض شوند چون دقیقا نمی‌دانیم در كدام قسمت می‌توان ردی از آنها پیدا كرد.

جمعیت‌هایی كه روزبه‌روزكوچك‌تر می‌شوند

هیلتون تیلور یكی از ناراحت‌كننده‌ترین مشاغل جهان را دارد. او به عنوان مدیر تحقیقاتی در بخش فهرست گونه‌های در حال انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از گونه‌های زیستی (IUCN) مشغول به كار است. او وظیفه دارد تا فهرست كامل به‌روز شده‌ای از گونه‌های زیستی در حال انقراض در گوشه و كنار جهان متشكل از گیاهان و جانوران را تهیه كرده و آمارهای دقیقی درباره آنها ارائه نماید. هرگاه گونه جدیدی به عنوان گونه زیستی نابود شده معرفی شود او با ناراحتی نام آن را در فهرست قرمز خود وارد می‌كند. در حقیقت این فهرست مدركی است كه نشان می‌دهند یك گونه جانوری یا گیاهی برای همیشه منقرض شده است.

شرایط برای بسیاری از گونه‌های زیستی چندان جالب توجه نیست و حتی برخی حامیان آنها معتقدند قرن پیش‌روی دوران نگران‌كننده‌ای برای بسیاری از این گونه‌هاست به طوری‌كه پیش‌بینی می‌شود شمار قابل توجهی از این گونه‌ها در فهرست انقراض‌یافتگان قرار گیرند. بر اساس گزارش اخیری كه درخصوص این فهرست قرمز منتشر شده است تنوع زیستی زمین با سرعت نگران‌كننده‌ای به سوی نابودی پیش می‌رود. هم اكنون حدود 17 هزار گونه زیستی به عنوان گونه در معرض خطر انقراض نسل قرار دارند و البته هیلتون تیلور قبول دارد كه این رقم تنها قله یك كوه یخی است كه نیمی از آن در زیر آب قرار دارد. او می‌گوید: این فهرست قرمز دربرگیرنده 840 گونه است كه از سال 1500 میلادی منقرض شده‌اند، اما همگان می‌دانند كه این یك رقم واقعی نیست و شمار گونه‌هایی كه منقرض شده‌اند بسیار بیشتر از این است. ما فهرستی را كه در اختیار داریم طبقه‌بندی كرده‌ایم و گونه‌های مختلف زیستی را در آن قرار داده‌ایم. به دلیل پراكندگی و وسعت محل زندگی انواع گونه‌ها دقیقا نمی‌دانیم كه هر گونه را در چه طبقه‌بندی قرار دهیم؛ با این حال یك چیز كاملا قطعی است. با گذشت زمان گونه‌های جدیدی به فهرست قرمز وارد شده و آنهایی كه در فهرست نیز قرار دارند بتدریج به طبقات بالایی منتقل می‌شوند. در كل به نظر می‌رسد اوضاع اصلا خوب نیست.

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از گونه‌های زیستی هشدار می‌دهد كه یك سوم دوزیستان، یك‌چهارم پستانداران و یك‌هشتم پرندگان در معرض خطر انقراض نسل قرار دارند و در صورتی‌كه اوضاع به همین منوال پیش رود، ممكن است بزودی مجبور شویم با آنها خداحافظی كنیم. از آن گذشته در آینده‌ای نه چندان دور حدود یك‌سوم از گونه‌های مختلف مرجان‌های دریایی را از دست خواهیم داد كه این امر تأثیر بسیار مخربی بر صخره‌های مرجانی و گونه‌های مختلف دریایی خواهد داشت كه از آنها استفاده می‌كنند. اگر برخی از برآوردهای نگران‌كننده‌ای كه در سال‌های اخیر ارائه شده درست از آب درآید، احتمالا 50 درصد از تمامی گونه‌های حیاتی زمین تا پایان قرن حاضر منقرض خواهند شد.

امیدهایی كه از دست می‌رود؟

اگر واقعا در آستانه انقراض نسل جدیدی قرار داشته باشیم باید حقیقت تلخی را قبول كنیم و آن چیزی نیست جز این‌كه ما انسان‌ها نابودگر اصلی و عامل شماره یك انقراض نسل جدید خواهیم بود. تمامی انقراض نسل‌هایی كه در گذشته زمین روی داده است به واسطه فاكتورهایی از جمله برخورد شهاب سنگ، فعالیت‌های آتشفشانی و انتشار گازهای سمی در اتمسفر زمین یا تلفیقی از آنها صورت گرفته است. اما این بار ما انسان‌ها عامل اصلی به شمار می‌آییم. بررسی‌ها نشان می‌دهند اقداماتی نظیر توسعه بی‌رویه شهرنشینی، آلوده ساختن محیط زیست، توسعه ساخت و سازهای فیزیكی، شكار بی‌رویه، افزایش نگران‌كننده صید ماهیان و توسعه اكوسیستم‌های آلاینده محیطی و همچنین ناپایدار ساختن اوضاع جوی موجب شده تا فشار بیشتری بر گونه‌های زیستی كره خاكی وارد شده و درحالی كه آنها نیز بخشی از ساكنان آن به شمار می‌آیند، آینده‌ای مملو از نگرانی را برای آنها متصور شویم. البته این تنها یك روی سكه است. روی دیگر این ماجرا غمبارتر از آن چیزی است كه تصور می‌شود. وخامت اوضاع تا آنجاست كه باید هر خوشبینی را در این زمینه كنار بگذاریم. هنكن اعتراف می‌كند كه نمی‌تواند راهی را برای توقف فرآیند نابودی گونه‌ها پیدا كند.

او ادامه می‌دهد: وقتی با این شرایط روبه‌رو می‌شوید راهی ندارید جز این‌كه دست از تلاش برای نجات همه گونه برداشته و حداقل بر روی یك گونه خاص متمركز شوید. كاروارداین نیز عقیده نسبتا مشابهی دارد.

او می‌گوید: می‌توانیم به انتخاب یك یا چند گونه خاص به نوعی نبرد خود را انتخاب كنیم. البته ما در حال شكست در این نبرد بزرگ هستیم و گرچه در برخی جبهه‌ها پیروزی‌هایی داشته‌ایم، اما در كل شكست تدریجی روی می‌دهد.

5 دوره انقراض حیات

440 میلیون سال پیش

دوره اوردوویكان ـ سیلوریان: از آن به بزرگ‌ترین انقراض نسل تاریخ زمین یاد می‌شود. 440 میلیون سال پیش تاحدود 85 درصد از گونه‌های حیاتی زمین نابود شدند كه احتمالا به دلیل سرمایش زمین بوده است.

364 میلیون سال پیش

اواخر دوره دوونیان: تقریبا یك‌پنجم تمامی خانواده‌های حیاتی سراسر زمین نابود شوند كه عمده آنها شامل گونه‌های دریایی می‌شود. البته هنوز علت این انقراض نسل مشخص نشده است.

251 میلیون سال پیش

دوره پرمیان ـ تریاسه: بزرگ‌ترین حادثه انقراض نسل تاریخ زمین كه از آن به مرگ بزرگ یاد می‌شود، تلفیقی از فجایع طبیعی موجب نابودی 96 درصد از گونه‌های دریایی و 70 درصد گونه‌های ساكن خشكی زمین شد.

214 تا 199 میلیون سال پیش

فوران‌های عظیم آتشفشانی مظنون اصلی نابودی 23 درصد تمامی خانواده‌های زیستی زمین بوده است. این دوران و حوادث آن زمینه لازم برای پیدایش دایناسورها را فراهم كرد.

65 میلیون سال پیش

دوره كرتاسه: شهاب‌سنگ عظیمی به زمین برخورد می‌كند و اثرات آن در سال‌های بعد موجب نابودی 16 درصد خانواده‌های زیستی دریایی و 18 درصد خانواده‌های زیستی ساكن خشكی می‌شود كه شاخص‌ترین آنها دایناسورها بوده‌اند.

منبع:جام جم آنلاین

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی