هواپیمایی در خدمت ارتش ایران

پرواز در ایران؛از باستان تا امروز(2)

بلریو بر فراز تهران (1292 شمسی)

در یکی از روزهای اواخر سال 1292 خورشیدی، مردم تهران برای اولین بار در عمرشان هواپیمایی را مشاهده کردند که در ارتفاع پایین پرواز می کرد. مردم با شنیدن غرش این مرغ آهنین که برای نخستین بار به گوششان می خورد با شتاب خود را به حیاط خانه ها، کوچه ها و بام های منازل خود رسانیده و با شگفتی به تماشای آن پرداختند. هواپیما چند دقیقه در آسمان تهران به پرواز خود ادامه داد. از آن جا که در تهران فرودگاهی جهت نشستن هواپیما وجود نداشت، خلبان هواپیمای مورد بحث، میدان مشق دیویزیون قزاق (محل فعلی ساختمان های اصلی وزارت امور خارجه) را مناسب ترین محل برای نشستن تشخیص داده و در آنجا فرود آمد. ولی هنگام فرود هواپیما با لوله توپی که در میدان قرار داشت تصادف کرد و آسیب دید. البته به خلبانش صدمه ای نرسید. به محض فرود هواپیما مردم شهر برای تماشای آن هجوم آورده و حفظ نظم را برای مأمورین دشوار ساختند. تجمع و ازدحام اهالی جهت دیدن این مرغ آهنین بال تا چند روزی ادامه داشت تا این که هواپیمای آسیب دیده را، که از نوع بلریو، به خلبانی شخصی بنام کوزمینسکی روسی بود، جهت تعمیر به تعمیرگاه قشون (ارتش) که در آن زمان عبارت از اتاقکی در محل باشگاه افسران ارتش (واقع در خیابان سوم اسفند و محل کنونی ساختمان شماره 7 وزارت خارجه) بود، منتقل کردند.

هواپیما در آن تعمیرگاه به وسیله خلبان روسی آن (که بر حسب معمول خلبانان آن زمان در کار فنی هواپیما هم سررشته داشت) و به یاری آقای اشتوداخ (پدر تیمسار سرلشگر عیسی اشتوداخ که کارمند فنی قشون بود) و مکانیسین روسی هواپیما تعمیر و آماده پرواز شد و مجدداً به میدان مشق دیویزیون قزاق انتقال دادند تا پرواز کند. لیکن کوزمینسکی به این نتیجه رسید که قادر به برخاستن از میدان مشق نیست. سرانجام ناچار هواپیما را از راه زمین به محل کنونی بی سیم که «قصر قجر» نامیده می شد و زمین صافی بود حمل کرد و از آن محل برای مدتی گاه گاه بر فراز شهر تهران پرواز می نمود. این اولین باری بود که ساکنین تهران هواپیمایی را در آسمان مشاهده می کردند.

اهمیت هواپیما در پشتیبانی از قوای زمینی

از بررسی خاطرات افسران قدیمی چنین  بر می آید که قوای زمینی ایران برای اولین بار در سال 1298 از حمایت دو فروند هواپیمای انگلیسی، در حالی که خلبانان آنها را نیز انگلیسی ها عهده دار بوده اند برخوردار گردیده است. سرتیپ حیدرقلی بیگلری در کتابی تحت عنوان «خاطرات یک سرباز» می نویسد: «در سال 1298 که میرزا کوچک خان با پشتیبانی و اسلحه بلشویک های روسی در صدد تجزیه گیلان از ایران بود... روس ها زمینه را برای ورود خود به گیلان مساعده دیده و با چند کشتی از بادکوبه به سوی گیلان حرکت و بندر انزلی را اشغال کردند. در این موقع پایتخت ایران مشغول تهیه قوایی بود که برای رفع شر متجاسرین و برقراری امنیت در شمال و مقابله احتمالی با بلشویک های روسی به گیلان اعزام دارد. البته وضع در مرکز بسیار اسف انگیز، خزانه تهی، خوار و بار و پوشاک به اندازه کافی وجود نداشت.

سرانجام به هر نحوی بود دولت، یک نیروی ده هزار نفری مرکب از قزاق، سرباز و ژاندارم، شامل توپخانه آماده و به سوی گیلان اعزام کرد. فرماندهی این قوا را یک ژنرال روسیه تزاری موسوم به استاروسلسکی عهده دار بود و معاونت او را سرتیپ رضا خان فرمانده اثریاد همدان به عهده داشت. انگلیسی ها که در جنوب ایران حضور داشتند و از پیشروی قوای روسی به سمت تهران و صفحات جنوب بیم ناک بودند در صدد برآمدند که بهر طریقی قوای اعزامی ایران را در برابر روس ها تقویت کنند. لذا عده ای از نیروهای خود را به سوی تهران و از آنجا به سوی قزوین و ارتفاعات منجیل استحکاماتی ساختند تا پشت نیروی ایران را داشته باشند، در این موقع بود که دو فروند هواپیما را مأمور پشتیبانی قوای زمینی ایران کردند...» این ظاهراً اولین باری بوده است که قوای نظامی ایران از پشتیبانی هواپیما برخوردار گردید.

پس از کودتای سوم اسفند 1299 به دست رضا خان سردار سپه و در پی تشکیل قشون متحد الشکل، رضا خان به فکر خریداری چند فروند هواپیما برای پشتیبانی قوای زمینی خود افتاد.

ادامه دارد...

تهیه کننده: محسن مرادی