حرف هایی با بوی ازدواج

جهاز، به دارایی و مالی گفته می‌شود که عروس در هنگام ازدواج به خانه مشترک می‌برد. این تعریف جهیزیه است که می‌تواند شامل پول، جنس یا مِلک باشد. اما این روزها بیشتر در سرزمین ما جهیزیه با وسایل کاملی شناخته می‌شود که عروس‌ها به خانه بخت می‌برند و گاهی تهیه آن دو برابر مخارج عروسی هزینه برمی‌دارد. هر چند همیشه از جهاز به عنوان وسایل اولیه زندگی نام برده می‌شود اما خواسته و ناخواسته در عرف و فرهنگ عامه، جهاز مفصل موجب احترام بیشتر عروس می‌شود. در این مقاله نگاهی داشته‌ایم به رسم جهیزیه در ایران و کشورهای دیگر جهان...

جهاز بران در تهران قدیم

در تهران قدیم چند روز قبل از سر گرفتن مراسم عروسى، مراسم جهازبران بود. براى بردن جهیزیه چند نفر طبق‌کش به همراه چند قاطر اجیر می‌شدند تا جهیزیه عروس را به خانه داماد حمل کنند که عده‌اى نقاره‌زن نیز آنها را همراهى و در طول راه به هنرنمایى مى‌پرداختند. قبل از رسیدن این گروه به خانه داماد، چند تن جلوتر به خانه داماد رفته و جاهایى از منزل داماد را که براى سکونت عروس در نظر گرفته شده بود نظافت و به اصطلاح آب و جارو مى‌کردند. هنگامى که جهیزیه به خانه داماد منتقل مى‌شد، فردى از طرف خانواده عروس صورت اسبابى را که آورده بودند به داماد نشان مى‌داد و از وى رسید مى‌گرفت. علاوه بر آن دادن انعام به طبق‌کش‌ها و نقاره‌چى‌ها جزو وظایف داماد محسوب مى‌شد. طبق‌کش‌ها علاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند نقل و پارچه‌هاى کف طبق‌ها را که به منظور تزیین، تدارک دیده شده بود براى خود بردارند. ضمن اینکه وسایل جهیزیه طبق توافقى که قبلاً میان خانواده‌هاى عروس و داماد صورت پذیرفته بود، تهیه مى‌شد.

جهیزیه در ترکمن ها

در میان ترکمن ها، تهیه لوازم زندگی مشترک که همان جهیزیه باشد بیشتر به عهده داماد است. در گذشته دورتر البته خانواده عروس مبلغی را به عنوان باشلق از خانواده داماد برای خرید لوازم زندگی می‌گرفتند که در حال حاضر این رسم تا حدود زیادی منسوخ شده است، شاید برایتان جالب باشد اگر یک نمونه از اسباب‌ و اثاثیه‌ای که در سال 1338، برای نوعروس ترکمنی با مبلغ باشلق خریداری شده را بخوانید:

مبلغ باشلق: 12 راس گوسفند + 1500 تومان پول نقد

اسباب و اثاثیه تهیه شده: دو تخته پتو، سه عدد اشرفی، گردن‌بند از ملهو و میخک، گردن‌بند از منجوق عقیق و مرجان، شش عدد افسار اسب، خورجین یک عدد، طناب 8 لایه، یک عدد نمکدان و قندان ، ظرف: یک عدد کاسه زردرنگ

لباس: چارقد و دستمال از هر کدام یک عدد، شیشه اعلا یک عدد، پیراهن یک عدد.

جهاز تماشا در گیلان

در گیلان هم‌زمان با بردن عروس به خانه داماد یا كمی پیش از آن، جهاز (جهیزیه) را نیز در خوانچه‌هایی برسر می‌گیرند و به خانه داماد می‌برند و هرچیز را در جای خود می‌چینند.

در بعضی نقاط قبل از بردن جهیزیه آن را به تماشا می‌گذارند و زنان و دختران به «جهازتماشا» می‌آیند. معمولا اقلام جهیزیه را قبل از بردن صورت می‌گیرند.

تاریخچه جهیزیه در قم

خانواده عروس معمولا باتوجه به وسع مالی خود، اسباب و لوازم مورد نیاز دختر را تهیه می‌کردند. قبل از عروسی معمولاً خانواده عروس هدایایی تحت عنوان «خلعتی» برای خانواده داماد می‌فرستد؛ برای مثال لباس و لوازم شخصی داماد، کت و شلوار، پیراهن پدر و برادرها و شوهرخواهرها و چادر مشکی و لباس و روسری برای مادر داماد، خواهرها و جاری‌ها. بعد از آن، خانواده داماد پس از دریافت خلعتی، به عنوان جبران، هدایایی که معمولاً بخشی از زندگی خود عروس بود تهیه و به خانه عروسی می‌فرستد؛ مانند فرش، پشتی، ظروف، قابلمه و دیگ، متکا، صندوق، چراغ، ظروف مسی، یک دست رخت‌خواب، دوتاگلیم کهنه یا نو، قزقون مسی، یک دست پیش دستی.

دو یا سه شب قبل از عروسی، مراسم جهیزیه برون انجام می‌شد؛ یعنی خانواده داماد در خانه عروس حضور می‌یافتند، بعد سیاهه جهاز تهیه می‌شد، عده‌ای از زنان، وسایل جهاز را یک به یک می‌آوردند وچند نفر آن را قیمت می‌کردند و سپس قیمت‌ها را جمع آوری می‌کردند و بعد لیست اقلام تهیه شده را داماد و پدر داماد امضا و انگشت می‌زدند. بعد جهیزیه را به همراه چند نفراز خانواده عروس به خانه داماد برده آنها را در خانه داماد و عروس می‌چیدند.

موقع عقد (در مجلس عقد) یک قاعده‌ای بود که فلان مقدار از جهیزیه را باید تهیه کنند و از داماد مبلغی به عنوان شیربها می‌گرفتند. جهاز را بیشتر با دست می‌بردند و روی سر می‌گذاشتند تا به منزل داماد ببرند. هنگام بردن جهیزیه شادی می‌کردند و حتی ساز می‌زدند.