تبیان، دستیار زندگی
تقصیر ماست اگر کبوترخانه های ایرانی از شهرت معماری بناهای تاریخی کشورمان جا مانده اند. کبوترخانه هایی که در گذر تاریخ رو به فراموشی گذاشته اند و این روزها کمتر کسی سراغی از این شگفتی معماری ایرانی می گیرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

كبوترخانه؛ اعجاز معماری ایرانی

كبوترخانه؛ اعجاز معماری ایرانی

تقصیر ماست اگر کبوترخانه های ایرانی از شهرت معماری بناهای تاریخی کشورمان جا مانده اند. کبوترخانه هایی که در گذر تاریخ رو به فراموشی گذاشته اند و این روزها کمتر کسی سراغی از این شگفتی معماری ایرانی می گیرد. واقعیت این است که معماران ایرانی نگاه عالمانه ای به اقلیم و علم زیست شناسی داشته اند. آنها با به کار گیری روش هایی هوشمندانه، چنان پناهگاه امنی برای کبوتران فراهم کرده بودند که کمتر کسی می توانست عظمت و ظرافت آن را درک کند.

قطر سوراخ های ورودی كبوتران به داخل برج ها هم به اندازه ای ساخته شده

كه تنها كبوتران می توانند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل

آن نبوده و نیستند

كبوترخانه ها درست مثل دژهای نظامی در برابر همه دشمنان كبوتر (كه كم هم نیستند) مقاومت می کنند. ساختار معماری این كبوترخانه ها به گونه ای است كه نه تنها در برابر پرندگان شكارچی مانند قوش، جغد و كلاغ مانع ایجاد می کنند، بلكه با ویژگی های خاصی که در ساختشان در نظر گرفته شده، مانع از ورود پرندگان مهاجم می شوند تا آرامش و آسایش كبوتران به صورت همه جانبه تأمین شود.

کبوترخانه

این برج ها آنقدر دقیق ساخته شده اند که درصد اشتباه ورود پرندگان مزاحم در آنها تقریبا صفر است چرا كه اگر حتی یك مورد پرنده یا حیوان مهاجمی به درون این كبوترخانه راه پیدا کند، هرگز هیچ كبوتری احساس امنیت نخواهد کرد و در نتیجه كبوترخانه خالی از حضور كبوتران می شود.

فضای داخلی كبوترخانه آن چنان امن و مفرح است كه گاهی حدود 25 هزار كبوتر در آن جمع می شدند. آشیانه ها آن چنان زیبا و منظم با مدول های یك شكل و از مصالح كاهگل ساخته شده كه در تابستان بسیار خنك و بادگیر و در زمستان گرم آرام است.

این در حالی است که قطر سوراخ های ورودی كبوتران به داخل برج ها هم به اندازه ای ساخته شده كه تنها كبوتران می توانند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبوده و نیستند. جالب این كه برای دقت یك اندازه بودن قطر سوراخ های كبوتر به ویژه در كبوترخانه های سبك گلپایگان و خمین از تنوشه (لوله های سفالی) استفاده می شده تا سوراخها یكسان اجرا شوند؛ نه بزرگتر كه پرندگان مهاجم وارد شوند و نه كوچكتر كه كبوتران بزرگتر نتوانند داخل بیایند. این کبوتر خانه ها حتی در مقابل ورود گربه و روباه و مار و موش هم ایمن بودند و حتی ورود آدمیزاد هم به این برج ها به سادگی امکانپذیر نبود. در برخی از كبوترخانه های ایران مثل کبوترخانه های روستاهای گلپایگان و خمین، سر گرگ و كفتار را در كبوترخانه می گذاشتند تا با انتشار بوی آن، دشمنان کبوترها از راهی که آمده اند فرار کنند! این روش آنقدر موثر بود که تا این اواخر هم سركفتاری در كبوترخانه رباط ابوالقاسم گلپایگان نگهداری می شد.

اما این کبوترخانه ها تنها در نقش محافظان کبوترها عمل نمی کردند. این بناهای شگفت انگیز، عملكرد اقتصادی هم داشتند و مرغوب ترین كود شناخته شده در جهان را تامین می کردند.

این کبوترخانه ها تنها در نقش محافظان کبوترها عمل نمی کردند. این بناهای شگفت انگیز، عملكرد اقتصادی هم داشتند و مرغوب ترین كود شناخته شده

در جهان را تامین می کردند

كبوترخانه از نگاه جهانگردان

كبوترخانه؛ اعجاز معماری ایرانی

کبوترخانه ها را همه جا می توانید ببینید. از كناره های شرقی دریاچه ارومیه گرفته تا كویر یزد و میبد و برخی روستاهای نطنز و كاشان... از جنوب خراسان و طبس گرفته تا گوشه و كنار شهرها و آبادی های کشور. آنقدر که تنها در حوالی اصفهان بیش از سه هزار برج زیبای كبوتر وجود داشته که با جذب كبوتران سراسر شهر، زیستگاه امنی برای آنها فراهم می کرده اند.

كبوترخانه ایرانی مورد توجه بسیاری از سیاحان و گردشگران خارجی بوده كه به اختصار اشارتی در این زمینه خواهد شد. ابن بطوطه مراكشی ظاهراً اولین سفرنامه نویسی بوده كه درباره كبوترخانه ایرانی سخن گفته است. او در سفر طولانی خود در حدود 5 قرن قبل (477 سال پیش) می گوید که این كبوترخانه ها را بین راه قریه فیلان و اصفهان دیده است: «فیلان قریه بزرگی است كه بر روی رودخانه عظیمی ساخته شده و در كنار آن مسجد زییایی وجود دارد. آن روز تیر از وسط باغها و آبها و روستاهای زیبا كه برجهای كبوتر زیادی داشت به مسیر خود ادامه دادیم و پسین روز به اصفهان رسیدیم...»

کبوترخانه ها را همه جا می توانید ببینید. از كناره های شرقی دریاچه ارومیه گرفته تا كویر یزد و میبد و برخی روستاهای نطنز و كاشان... از جنوب خراسان و طبس گرفته تا گوشه و كنار شهرها و آبادی های کشور

کبوترخانه

حدود دو قرن بعد (شاردن فرانسوی) با دقت فراوانی به موضوع كبوترخانه های ایرانی می پردازد. او یك جلد از ده جلد سیاحتنامه خود را به اصفهان پایتخت آن روز ایران اختصاص داده است و همان طور كه خود گفته اصفهان را بهتر از پاریس می شناخته است. او درباره كبوتر خانه های ایران می نویسد: «من عقیده دارم كه ایران مملكتی است كه بهترین كبوترخانه های جهان در آنجا ساخته می شود. همه اینها برای به دست آوردن كود ساخته شده است و نه برای پرورش و تغذیه كبوتران.» او می نویسد: «ایرانیان، فضله این پرنده را «چلغور» می نامند كه به معنی محرك و مقوی است كه میوه های پررنگ و بو و خوشمزه ایران و اصفهان مدیون این كبوترخانه هاست.» و در جایی دیگر می گوید: «كبوترخانه های عظیم ایران شش بار بزرگتر از بزرگترین پرورشگاه های ماست. این برج ها را از آجر بنا می كنند و رویش را گچ و آهك می كشند و در تمام سطوح داخلی دیواره برج از بالا به پایین سوراخهایی تعبیه شده تا كبوتران در آنها آشیانه كنند.»

توماس هربرت هم درباره اصفهان و كبوترخانه های آن می نویسد : «اگر چه خانه های ایرانیان نظیف بود، ولی به هیچ وجه قابل قیاس با خانه كبوترانشان (برجهای كبوتر) كه ظاهری عجیب دارند، نبود.»

این در حالی است که «اوژن فلاندن» می نویسد: «مابین جلفا و خرابه ها، چندین برج كبوتر یافت می شود. این برجها انسان را به خود جلب می كند... خیلی بزرگ، محكم و قشنگند.»


گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی

برگرفته از همشهری آنلاین