تقسیر موضوعی قرآن کریم 6
قسمت اول: برترین نعمت خداوند
قسمت دوم: قرآن؛ نمایشگاه خداوند متعال
قسمت سوم: خدا در جای جای قرآن
قسمت چهارم: قرآن دور؛ قرآن نزدیک
قسمت پنجم: بهره‌مندی از مراتب قرآن کریم
قرآن، در معیت انسان کامل
از برخی تعبیرات قرآن کریم بر می‌آید که ذات اقدس اله، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را به همراه قرآن نفرستاده تا قرآن اصل باشد و پیامبر در معیت او فرستاده شده باشد بلکه قرآن را همراه ایشان فرستاده است: "وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ "1 قرآن نوری است خدایی، که باید از آن تبعیت کنید این نور در معیت وجود مبارک پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده است. برهان عقلی می‌گوید که همه مخلوقها در یک رتبه‌ی وجودی نیستند بلکه برخی برتر از دیگری هستند، بنابراین، بعضی از مخلوقها از مخلوقهای دیگر به خالق خود نزدیکتر بوده و به اصطلاح صادر اول است.اگر چیزی مخلوق اول و صادر اول بود، بر همه‌ی مخلوقات بعدی شرافت وجودی دارد. امّا اینکه مخلوق اول چه موجودی است، فرشته است یا انسان یا قرآن، این مطلب چون جزئی و بیان مصداق است نه کلّی باید آن را از طریق نقل روشن نمود و نقل هم چه قرآن و چه روایات و چه ادعیه و زیارات، می‌گوید که اولین مخلوق خدا، انسان کامل است که بر وجود گرامی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت عصمت و طهارت سلام الله علیهم اجمعین منطبق است و "أول ما خلق الله نوری"2 یا "أول ما خلق الله نور نبیک"3 از تعبیراتی است که در این باره وارد شده است.
و این معنا با آنچه از قصه آفرینش حضرت آدم علیه‌السلام بر می آید، که بعد از ملائکه و آسمان و زمین خلق شد، منافات ندارد و توضیح آن در موطن خاص خود خواهد آمد؛ زیرا تقدم وجود عقلی انسان کامل با تأخّر وجود مادی و عنصری وی منافاتی ندارد.
لذا مرحوم کاشف الغطاء در کتاب شریف "کشف الغطاء" می فرماید: حقیقت امام از حقیقت قرآن چیزی کم ندارد4. معصومین سلام الله علیهم اجمعین که در مقام انسانیت و خلافت مطلقه الهی نور واحدند و مقام «ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى فَكَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَى» 5 به لحاظ باطن انسانیت آنان نه به جهت کثرت وجودیشان در عالم عنصر و طبیعت نصیب آنها می‌شود، ادراک آنان میسور دیگران نیست.
و لذا وقتی که امام رضا سلام الله علیه وارد خراسان شد. سؤال نمود که مسئله‌ی روز چیست؟ عرض کردند: "امامت و خلافت" است، و عده‌ای بر آنند که بشر عادی توان شناخت امامت و خلافت را دارد و می‌تواند برای خود خلیفه انتخاب كند. امام رضا علیه السلام فرمود مگر امامت و خلافت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چیزی است كه در دسترس دیگران باشد؟ "و هو بحیث النجم من ید المتناولین و وصف الواصفین فأین الاختیار من هذا و أین العقول عن هذا".6
فرمود: همانگونه كه ستاره‌ی آسمان در دسترس زمینیها نیست، مقام شامخ امامت و امام شناسی هم در دسترس كسی نیست تا مردم بتوانند امام را بشناسند و او را تعیین كنند، امام یعنی انسان كامل و معصوم را خدا باید معیّن كند.(خواه بدون واسطه مانند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و خواه با واسطه مانند ائمه علیهم السلام).
البتّه آنچه كه گفته شد، ناظر است به آن ولایت كلّی كه در مقام «وَإِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَّدُنْ حَكِیمٍ عَلِیمٍ»7 وجود دارد و در آن مرتبه‌ی عالیه، پیامبر و قرآن با هم هستند، هر دو آنجا بودند كه یكی به عالم طبیعت ارسال شد و دیگری انزال گردید و قرآن كه نازل شد همراه و در معیّت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرستاده شد، امّا در نشئه‌ی ظاهر و طبیعت از آن جهت كه انسانهای كامل نیز در این نشئه زندگی می كنند و به تعبیر قرآن كریم، پیامبر نیز بشری است كه «یَأْكُلُ الطَّعَامَ وَ یَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ»8 و «مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ یَأْكُلُ مِمَّا تَأْكُلُونَ مِنْهُ »9، با سایر مردم در احكام یكسانند.
آنها مطیع قرآن ـ كه فرمان و قانون الهی است ـ هستند و قرآن هم مطاع آنان. در این عالم طبیعت همان طور كه موظّف هستند "حجر اسود" را ببوسند، موظّفند كه در راه حفظ این قرآن از هیچ كوشش دریغ نكنند هر چند شهید شوند و جسمشان فدای قرآن شود و مال و عرضشان را برای نگهداری آن نثار و ایثار نمایند.
تفسیر موضوعی قرآن، آیت الله جوادی آملی
گروه دین و اندیشه تبیان - عسگری
1- سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 157
2- بحار، ج 1، ص 97
3- بحار، ج 15، ص 4
4- کشف‌الغطاء، ص 298
5- سوره‌ی نجم، آیات 8 و 9
6- بحار، ج 25، ص 125
7- سوره‌ی نمل، آیه‌ی6
8- سوره‌ی فرقان، آیه‌ی 7
9- سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 33
