آیا ببر ایرانی باز می‌گردد؟
شاید 5 دهه گذشته كه آخرین ببر هیركانی شكار شد، این فاجعه نه تنها هیچ نگرانی را ایجاد نكرد، بلكه باعث شد مردم محلی كه بارها و بارها شاهد حمله این گربه‌سان وحشی به دام‌ها و انسان‌ها بودند نفسی آسوده بكشند.
در پی نابودی ببر مازندران، تلاش‌های زیادی برای یافتن ردپای این ببر در كشور شد و پس از سال‌ها كارشناسان به این نتیجه رسیدند كه نسل ببر مازندران نیز مانند شیر ایرانی منقرض شده است. در این میان تشابه ژنتیكی ببر آمور (ببر سیبری) با این گونه منقرض شده باعث شد احیای مجدد آن در مجامع مختلف كشور از جمله سازمان محیط زیست عنوان شود و پس از ماه‌ها تلاش مسوولان این سازمان، 2 قلاده ببر سیبری در حالی هفته گذشته در مراسمی ویژه با 2 قلاده پلنگ ایرانی مبادله شدند كه این پروژه با انتقادهای جدی از سوی جانورشناسان برجسته ایران و جهان همراه بود.
داستان تبادل پلنگ‌های ایرانی با ببرهای روسی از زمانی آغاز شد كه وزیر محیط زیست روسیه در راس هیاتی با مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران ملاقات كرد و خواستار دریافت 2 قلاده پلنگ ایرانی و احیای نسل این حیوان در كشور روسیه شد. این پیشنهاد اتفاقا مورد نظر مسوولان محیط زیست كشورمان هم قرار گرفت. چرا كه بررسی‌های انجام شده روی DNA نمونه‌های پوست ببر مازندران كه در موزه‌های مختلف نگهداری می‌شود، نشان داد كه این ببر یا ببر آمور (ببر سیبری) از نظر ژنتیكی تفاوت چندانی ندارد. بنابراین مسوولان ایرانی كه مدت‌ها به دنبال احیای ببر مازندران بودند، به شرط تحویل 2 قلاده ببر توسط روسیه موافقت كردند 2 پلنگ ایرانی را به این كشور بفرستند. این موضوع به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در روسیه با چالش‌های زیادی مواجه بود؛ به شكلی كه نخست‌وزیر روسیه برای این تبادل تحت فشار رسانه‌ها و گروه‌های مردمی روسیه قرار گرفته بود اما در نهایت ولادیمیر پوتین با پیشنهاد ایران موافقت كرد و قرار شد مراسم تحویل 2 ببر سیبری در تهران انجام شود.
در نهایت هم ببر سیبری در میان اما و اگر‌ها و مخالفت‌های بسیار، بالاخره هفته گذشته وارد ایران شد تا طی مراسمی با حضور مسوولان محیط زیست 2 كشور ایران و روسیه در میانكاله ساكن شود و البته در نقطه مقابل پلنگ ایرانی به روسیه رفت تا نماد بازی‌های المپیك زمستانی 2014 در سوچی شود.
در این میان، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط زیست با اشاره به تبادل ببر و پلنگ بین 2 كشور ایران و روسیه، این اقدام را همانند تمامی فعالیت‌های این سازمان برخوردار از پشتوانه علمی و پژوهشی دانست و در نشست مطبوعاتی كه به بهانه روز زمین پاك برگزار شده بود در جمع خبرنگاران تاكید كرد كه این تبادل با هدف احیای زیستگاه ببرهای مازندران در ایران انجام می‌گیرد. ضمن این‌كه كشور ایران بالاترین سرمایه پلنگ دنیا را داراست كه ذخایر با ارزشی به شمار می‌آیند، بنابراین مشكلی برای خروج پلنگ از ایران وجود ندارد.
محمد محمدی‌زاده همچنین تاكید كرد: در سالی كه از سوی سازمان ملل متحد سال تنوع زیستی عنوان شده، وظیفه داریم این نوع تنوع زیستی را در كشور فراهم سازیم و جانوران نادر را از خطر نابودی و انقراض نجات دهیم.
وی در عین حال مخالفت‌های صورت گرفته از این اقدام سازمان حفاظت محیط زیست را شتابزده و ناشی از كم اطلاعی دانست و افزود: قصدی برای وارد كردن گونه جدید جانوری به كشور نداریم، تنها می‌خواهیم گونه‌هایی كه زیستگاه‌شان در ایران بوده به كشور بازگردانیم.
اما در نقطه مقابل دلایل مختلفی برای مخالفت از این تبادل از همان ابتدای كار عنوان می‌شدند. نخستین نكته‌ای كه مخالفان بر آن تاكید دارند تفاوت ببر سیبری با ببر مازندران است. یكی از این مخالفان اسماعیل كهرم، كارشناس محیط زیست است كه اعتقاد دارد اساسا ببر سیبری با ببر مازندران یكی نیست بنابراین آنچه به ایران می‌آید سنخیتی با آنچه كه داستانش در 50 سال گذشته به پایان رسید، ندارد.
كهرم در عین حال تاكید می‌كند: برای پیدا كردن شباهت دو گونه باید به 3 مبحث ژنتیك، ریخت‌شناسی و جغرافیایی محل زندگی هر یك از گونه‌ها توجه كرد. این در حالی است كه در مورد ببر سیبری قد و اندازه و زیستگاه این‌گونه كاملا با ببر مازندران متفاوت است و این دو تنها تشابه ژنتیكی دارند و این تشابه ژنتیكی به این معنی نیست كه این دو با هم یكی هستند. البته مشكل به همین جا ختم نمی‌شود كما این‌كه آنچه با نام پلنگ ایرانی(آسیایی) به روسیه می‌رود هم مطمئنا بعد از احیا و با توجه به شرایط جغرافیایی كم‌كم هویت خویش را از دست می‌دهد و دیگر نمی‌توان آن را پلنگ ایرانی محسوب كرد. با این حال سازمان محیط‌زیست این كار را اقدامی درست می‌داند.
به گفته مهندس هوشنگ ضیایی، استاد دانشگاه و مشاور معاون محیط طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ببرهای تمام دنیا یك گونه هستند. البته زیر گونه‌های ببر متفاوت بوده و به طور مثال ببر بنگال، سیبری و خزری داریم. اما نگرانی كارشناسان و انجمن‌های حامی محیط زیست به همین تفاوت ژنتیكی این دو ببر ختم نمی‌شود؛ چراكه آنها معتقدند جفت‌گیری‌های پی‌در‌پی موجب اختلالات ژنی می‌شود و این اتفاق به بقای نسل حیوان در اسارت صدمه می‌زند و می‌تواند باعث بروز بیماری‌های ژنتیكی در جانور شود.
احیای ببر ایرانی
معاون رئیس‌جمهور كه واكنش منتقدان طرح تبادل گونه‌های زیستی را بی‌پایه و اساس علمی می‌داند، معتقد است تنها 13 كشور در دنیا ببر دارند، ما هم ببر مازندران یا ببر خزری را به دلیل تخریب زیستگاه‌ها از دست داده‌ایم و چون زیستگاه و خاستگاه ببر اینجا (ایران) بوده، تلاش داریم كار احیا را انجام دهیم. بیش از نیم قرن است كه ببرهای ما منقرض شده‌اند، تلاش شده زیستگاه ببرها در میانكاله ترمیم شود تا شرایط كاملا طبیعی برای آنها فراهم شود.
در سالی كه از سوی سازمان ملل متحد سال تنوع زیستی عنوان شده، وظیفه داریم جانوران نادر را از خطر نابودی و انقراض نجات دهیم.
محمدی‌زاده می‌افراید: منطقه میانكاله به لحاظ آب و هوا و شرایط محیطی كاملا مكان مناسبی برای زندگی ببرهاست، در آنجا جفت‌گیری و مسائل زیستی كاملا مراقبت خواهد شد و به لحاظ تغذیه، ببرها در بهترین شرایط نگهداری می‌شوند. ببرها از گراز، الاغ، گوزن زرد ایرانی و... استفاده می‌كنند كه پیش‌بینی‌های لازم برای تغذیه مناسب انجام شده است و نكته مهم این است كه این كار تحت نظر یك موسسه بین‌المللی در حوزه جانوری و با مراقبت قطعی و جدی جانورشناسان ایرانی و روسی انجام شده و در واقع از آنجا كه روسیه به عنوان یكی از كشورهای پیشرو درحفاظت از زیستگاه‌هاست ایران برای این‌كه زیستگاه میانكاله را احیا كند، 5 سال مسوولیت زیستگاه را به طرف روسی داده است.
به این ترتیب ببرهای روسی كه پس از ورود به باغ‌وحش ارم منتقل شده‌اند قرار است پس از یك تا یك ماه و نیم قرنطینه به زیستگاه میانكاله منتقل شوند. البته به نظر می‌رسد این ببرها تا مدت‌ها در قفس باغ وحش ارم محصور بمانند چراكه مسوول پناهگاه حیات‌وحش میانكاله با تاكید بر این‌كه فضای مورد نیاز ببرهای سیبری تا 6 ماه آینده آماده می‌شود، اعلام كرده با نصب سایبان، پنكه و كولر، هوا را خنك می‌كنیم تا بتدریج ببر سیبری با شرایط میانكاله خو بگیرد!
منبع: جام جم آنلاین
تنظیم برای تبیان: محسن مرادی
