تیک، درد سر اضطراب

«آیا تاکنون کودکانی را دیده اید که پشت سرهم و به طور کنترل نشده ای چشمک می زنند؟ یا بچه هایی که مرتباً شانه های خود را بالا می اندازند. شاید هم احتمالاً کودکانی را دیده اید که صداهایی به شکل غرغر کردن یا سینه صاف کردن در می آورند.»

شاید تا به حال اصطلاح « تیک » را در مورد بسیاری از اختلالات حرکتی تکراری که در بچه ها دیده اید، به کار برده باشید و شاید در اطراف شما هم کودکانی باشند که به نظر شما تیک دارند.

بسیاری این گونه حرکات را نشانه ای دال بر اضطراب و عصبی بودن کودک تفسیر می کنند و حتی عده ای نیز والدین این کودکان را به دلیل ایجاد محیطی ناآرام و متشنج در منزل که باعث این اختلال در کودکشان شده است، شماتت می کنند و چه بسا والدینی که به همین دلیل خود را مقصر می دانند .

اما به راستی تیک چیست؟ آیا تمام اختلالات حرکتی تکراری که در بچه ها دیده می شود، تیک است؟

«تیک ها» یکی از شایعترین مشکلات روان پزشکی کودک و نوجوان هستند. شیوع مجموع اختلالات تیک چندان مشخص نیست ولی تخمین زده می شود که بین 25 -5 درصد کودکان سنین مدرسه نوعی از اختلال تیک را تجربه کرده باشند. تفاوت واضحی نیز در شیوع این اختلال بین پسرها و دخترها دیده نشده است.

طبق تعریف «تیک» به انقباضات عضلانی سریع و تکراری گفته می شود که باعث ایجاد حرکات یا اصواتی می شود و کودک نیز خود قدرت و توانایی کنترل این انقباضات را ندارد.

این رفتارها ممکن است به دنبال مواجهه با محرکی خاص یا در پاسخ به یک تمایل قوی درونی در کودک ایجاد شوند.

این اختلال حتماً قبل از 18 سالگی شروع می شود. البته معمولاً تیک های حرکتی تا سن 7 سالگی و تیک های صوتی تا 11 سالگی خود را نشان می دهند.

شایع ترین نواحی از بدن که تیک های حرکتی در آنها دیده می شوند، عبارت اند از:

سر و صورت و دست ها و بازوها و بیشترین حرکات به صورت چشمک زدن، شکلک در آوردن، چین دادن به پیشانی، بالا انداختن ابروها، پلک زدن زیاد، چرخش سر، پرتاب کردن دست ها و بازوها، بالا انداختن شانه و نیز تکان دادن پا و ... است.

تیک های صوتی نیز بیشتر به صورت اصواتی مثل سرفه کردن، صاف کردن گلو، غرغر کردن، بالا کشیدن بینی و... تظاهر می کند.

بعضی از تیک ها نیز پیچیده تر هستند و چندین گروه عضلانی یا صوتی را شامل می شوند و به اشکالی مانند رفتارهای نظافتی، بوییدن اشیاء، تقلید حرکات و رفتار مشاهده شده، ادا و اطوارهای زننده، تکرار کلمات، بددهنی و استفاده از کلمات زشت و ... تظاهر می یابند.

همچنان که اشاره شد، تیک ها رفتارهایی غیرارادی هستند. هرچند برخی افراد قادرند تیک های خود برای چند دقیقه یا حتی چند ساعت سرکوب کنند، اکثراً مبتلایان از وجود تیک خود آگاهی ندارند یا قادر به مقاومت در برابر آن نیستند.

تیک ها ممکن است در موقعیت های اضطراب آوری مثل سر جلسات امتحان تشدید شوند و در مقابل در موقعیت های آرامش بخش تخفیف یابند. این حرکات یا اصوات اغلب - ولی نه همیشه - هنگام خواب از بین می روند.

نوع خاصی از اختلالات تیک موسوم به «اختلال توره» می باشد که شامل بروز هر دو نوع تیک حرکتی و صوتی در یک کودک در دوره ای بیش از یک سال است. در این اختلال معمولاً تیک های اولیه حرکتی در ناحیه صورت و گردن شروع می شود و یا گذشت زمان به نواحی پایین تر بدن گسترش می یابد و بعد از چند سال نیز تیک های صوتی ظاهر می شوند. این اختلال، اختلالی نادر است و بین بروز آن و اختلال نقص توجه/ بیش فعالی ADHD وسواس های فکری و عملی ارتباطاتی مشاهده شده است.

نکته بسیار مهم در اختلالات تیک، افتراق آن از بعضی حرکات قالبی و تکراری کودکان مثل کوبیدن سر، تاب دادن بدن و یا ناخن جویدن است. در چنین حالاتی حرکات معمولاً ارادی است و باعث تسکین و آرامش کودک می شوند، در حالی که تیک ها ماهیتی غیرارادی دارند و با ایجاد آرامش در کودک نیز همراه نیستند و حتی به درجاتی نیز باعث ایجاد تنش و اضطراب می شوند.

و اما علت تیک

تصور اکثر افراد این است که تیک ها نشانه ای از اضطراب و ناراحتی عصبی کودک هستند و حتی همان طور که گفته شد، بروز تیک ها را به وجود ناملایمات و ناراحتی هایی در درون خانواده یا مدرسه و محیط کودک نسبت می دهند. اما واقعیت این است که علی رغم این که تیک ها ممکن است در موقعیت های اضطراب آور و پر استرس تشدید شوند، برای آنها بیشتر علل زیست شناختی مطرح است.

دخالت عوامل ژنتیک و وجود بار وراثتی در این اختلالات مشاهده شده است. همچنین واسطه های شیمیایی مختلفی به عنوان عوامل دخیل در بروز تیک ها شناسایی شده اند. حتی مشاهده شده است که برخی از انواع تیک ها به دنبال عفونت های خاصی ظاهر می شوند، که دلیلی برای دخالت سیستم ایمنی بدن در بروز تیک ها است.

به هر حال آنچه مشخص است این است که هر چند عوامل روان شناختی در تشدید تیک ها مؤثرند، این عوامل زیست شناختی هستند که نقش مهمتری در پیدایش این اختلال دارند و شواهدی از این که استرس یا اضطراب باعث به وجود آمدن تیک ها شوند، وجود ندارد.

شدت تیک ها در طول زمان ممکن است ثابت باشد، یا به طور متناوب نوسان داشته باشد.

دورنمای تیک؛ آیا راه چاره ای وجود دارد؟

اکثر تیک هایی که تازه آغاز شده اند، مسیر محدود و گذرایی دارند و به سمت اختلال جدی تری پیش نمی روند و حداکثر در طی دوره های استرس آور عود می کنند. اما معدودی از تیک ها نیز بیش از یک سال طول کشیده و یا ندرتاً به سمت اختلال توره پیشرفت می کنند.

تیک هایی که به تازگی آغاز شده اند، اغلب نیاز به درمان ندارند. توصیه مناسب به والدین و اطرافیان کودک مبتلا به تیک این است که توجهی به تیک ها نداشته باشند، چرا که تمرکز روی تیک، باعث تشدید آن می شود. البته واضح است که چنانچه همین تیک ها نیز با ایجاد اختلال در عملکرد معمول تحصیلی یا ارتباطی کودک همراه باشد یا باعث ناراحتی های هیجانی در کودک شده باشند، نیاز به ارزیابی و معاینات عصبی دقیق و انجام مداخلات دارویی و غیردارویی مقتضی توسط پزشک متخصص دارند.

در مواردی که تیک ها بیش از یک سال طول کشیده باشند، عواملی مثل شدت و تواتر تیک، میزان اختلال ایجاد شده در عملکرد تحصیلی و ارتباطی کودک، مشکلات اجتماعی ایجاد شده برای وی و تأثیرات هیجانی تیک در کودک، مشخص کننده نوع مداخلات دارویی و غیردارویی تخصصی مؤثر می باشد و نهایتاً در موارد نادری که اختلال توره تشخیص داده می شود، همواره مداخلات دارویی و غیردارویی برای درمان کودک لازم خواهد بود.

در مجموع تیک ها از اختلالات نسبتاً شایع روان پزشکی کودک و نوجوان هستند و با توجه به نگرش های غلط و تصورات اشتباهی که عموم مردم بخصوص در مورد علت این اختلال دارند، شاید خانواده ها چندان تمایلی به مراجعه جهت درمان این اختلال در کودک خود نداشته باشند و ضروری است که همه به ابعاد زیست شناختی این اختلال آشنا باشند تا با مراجعه سریع و شروع به موقع مداخلات درمانی لازم، از ایجاد مشکلات عملکردی و هیجانی مهمتر در کودکان و نوجوانان مبتلا پیشگیری شود.

منبع : اینترنت