ناز بر فلک(2)

بخش اول ، بخش دوم :

وی بینش جبری را در برابر زهدفروشان و ریاكاران به كار برده است و رندانه می‌گوید: ای واعظ و زاهد به خود مناز و بر من متاز كه زهد تو و بدنامی ما از مشیت اوست و هرچه که رندان و دردکشان می‌کنند به دست کارفرمای قدر است:

برو ای زاهد و بر دردکشان خرده مگیر / که ندادند جز این تحفه به ما روز الست

و

عیب‌ام مکن به رندی و بدنامی ای حکیم / کاین بود سرنوشت ز دیوان قسمت‌ام

و

مکن به چشم حقارت نگاه در من مست / که نیست معصیت و زهد بی‌مشیت او

و

بر ریاکاران و واعظان با قلم طنز می‌تازد و با سلاح خودشان به میدان آن ها می‌ رود:

من اگر خارم و گر کل چمن‌آرایی هست / که از آن دست که او می‌کشدم می‌رویم

در بیت زیر می‌گوید اگر تقدیر، فرمان از تدبیر من ببرد، آنگاه دیگر، می، نخواهم نوشید، اما چه کند که قسمت ازلی بی‌حضور او کرده‌اند و پس نباید بهانه گرفت و باید می نوشید و گناه کرد:

حافظ نیز مانند هر انسان و هنرمند والایی در برابر قدر قدرتی آن روزگار سیاه، خشک‌اندیشی و تنگ‌چشمی، ترس و تازیانه، برای یافتن آرامش و پناهی، یا نشاندن لبخند بر لبان اندوه‌گینی، در دوره‌هایی از زند‌گانی و بنا بر بینش رایج در فرهنگ ما، سخن از رضا دادن به داده سر می‌کند:

رضا به داده بده وز جبین گره بگشای / که بر من و تو در اختیار نگشادست

اما اگر حکم ازل این است، حافظ سرانجام فرمان به تغییر می‌دهد و از اطاعت تقدیر و سرنوشت سر باز می‌زند:

او خرافاتی چون سعد و نحس ستاره‌گان را نیز در ردیف قصه‌های عوام می‌ داند:

بگیر طره مه چهره‌یی و قصه مخوان /كه: سعد و نحس ز تأثیر زهره و زحل است

حافظ فرزند زمان خویشتن است و بر زمین می‌زید. اگر ریاکاران و دروغ‌زنان با فریب‌کاری بر مردم سخت می‌گیرند و راه بر شادی‌ها می‌بندند، بی‌باکانه بر می‌خروشد که:

در می‌خانه ببستند خدایا مپسند / که در خانه ی تزویر و ریا بگشایند

و چون ستم و سیاهی در کوی و بازار، تازیانه بر پیکر عشق می‌کوبد، شاعر، تو را به نور و سور و شور می‌خواند و در برابر قدرت بی‌رحم و برهنه نیز خاموش نمی‌ماند:

دانی که چنگ و عود چه تقریر می کنند / پنهان خورید باده که تعزیر می کنند

و مردم را امید می‌‌دهد و گرما می‌بخشد وبه فردا می‌خواند:

مژده ای دل که مسیحا نفسی می‌ آید / که ز انفاس خوش‌اش بوی کسی می‌آید

و چون بار دیگر گشایشی در کار مردم و رونقی در بازار عشق پدیدار می‌گردد، سرخوشانه و شادمانه غلغله در این گنبد مینا می‌افکند که:

ساقی به نور باده برافروز جام ما / مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما

و در آخر اما، چنین است راه رندانه و گل‌بانگ عاشقانه‌ی حافظ :

سخن را به پایان می‌برم با غزلی که بلور جان رندانه‌ی حافظ است. تراشه‌های الماس اندیشه و هنر اوست: