تبیان، دستیار زندگی
زندگی انسان در دنیا،آمیخته با مشکلات عجیبی است که اگر در مقابل آن بایستد و شکیبایی و مقاومت‏ به خرج دهد،به یقین پیروز خواهد شد و اگر نا شکیبایی کند و در برابر حوادث زانو زند، هیچ گاه به مقصد نخواهد رسید
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

صبر و شکیبایی

قسمت اول

صبر

اشاره

زندگی انسان در دنیا، آمیخته با مشکلات عجیبی است که اگر در مقابل آن بایستد و شکیبایی و مقاومت‏ به خرج دهد، به یقین پیروز خواهد شد و اگر نا شکیبایی کند و در برابر حوادث زانو زند، هیچ گاه به مقصد نخواهد رسید.

منظور از «صبر» همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه ‏مقابل آن‏ «جزع‏»، بی‏تابی، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است.

علاوه بر زندگی مادی، در زندگی معنوی نیز این مساله وجود دارد. اگر انسان در برابر نفس سرکش و هوا و هوسها و زرق و برق دنیا و جاذبه‏‌های گناه ایستادگی نکند و در طریق‏ «معرفة الله‏» و اطاعت فرمان او با مشکلات نجنگد، هرگز به جایی نمی‏‌رسد.

از این رو، علمای علم اخلاق، صبر را به سه دسته تقسیم می‏‌کنند:

1- صبر بر اطاعت، یعنی شکیبایی در برابر مشکلاتی که در راه اطاعت وجود دارد.

2- صبر بر معصیت، یعنی ایستادگی در برابر انگیزه‏‌های نیرومند و محرک گناه.

3- صبر بر مصیبت، یعنی پایداری در برابر حوادث تلخ و ناگوار و عدم برخورد انفعالی و ترک جزع و فزع.

«صبر» از مهمترین ارکان ایمان است، امیر مؤمنان علی علیه السلام موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت ‏سر نسبت ‏به بدن می‏دانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعی را مانند صبر مورد تاکید قرار داده است.

حدود هفتاد آیه، از صبر سخن به میان آمده که ‏بیش از ده مورد آن به شخص پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله اختصاص دارد.

قرآن برای صابران، اجر فراوانی قائل شده، «إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ »1 و کلید ورود بهشت، صبر و استقامت‏ شمرده شده است، آنجا که می‏گوید: «فرشتگان بر در بهشت ‏به استقبال می‏آیند و به آنها می‏گویند: «سلام علیکم بما صبرتم‏ فنعم عقبی الدار ،سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان،چه نیکو است‏ سر انجام آن‏ سرای جاویدان‏»2

در حدیث معروف نبوی که در بحث‏های آینده به آن اشاره خواهد شد، صبر نیمی ‏از ایمان شمرده شده است.

با این اشاره به سراغ آیات قرآن می‏رویم و تعبیرها و تاکیدهای قرآن را در مساله ‏صبر، مورد توجه قرار می‏دهیم.

1- ...إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ (سوره ص،آیه 44)

2- وَ جَآؤُوا عَلَى قَمِیصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ(سوره یوسف،آیه 18)

3- وَ إِسْمَاعِیلَ وَ إِدْرِیسَ وَ ذَاالْكِفْلِ كُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِینَ (سوره انبیاء،آیه 85)

4- قَالَ إِنَّكَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِیَ صَبْرًا (سوره کهف،آیه 67)

5-... قَالَ الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِیرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ (سوره بقره،آیه 249)

6- فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ مَا یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِّن نَّهَارٍ ... (سوره احقاف،آیه 35)

7- فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِیلًا (سوره معارج،آیه 5)

8- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَ صَابِرُواْ وَ رَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (سوره آل عمران،آیه 200)

9- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (سوره بقره،آیه 153)

10- قُلْ یَا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ (سوره زمر،آیه 10)

11- سَلاَمٌ عَلَیْكُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ (سوره رعد،آیه 24)

12- أُوْلَئِكَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّةً وَ سَلَامًا (فرقان،75)

13- وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ (سوره بقره،آیه 155)

14- ...وَ تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (سوره عصر،آیه 3)

امیر مؤمنان علی علیه السلام موقعیت صبر را در برابر ایمان، همانند موقعیت ‏سر نسبت ‏به بدن می‏دانند در قرآن مجید نیز کمتر موضوعی را مانند صبر مورد تاکید قرار داده است.

ترجمه

صبر

1-... ما او (ایوب) را شکیبا یافتیم، چه بنده خوبی که بسیار بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.

2-و پیراهن یوسف را با خونی دروغین(آغشته ساخته،نزد پدر) آوردند. پدر گفت: «هوسهای نفسانی شما این کار را برایتان آراسته! من صبر جمیل(شکیبایی خالی از ناسپاسی) خواهم داشت، و در برابر آنچه می‏گویید از خداوند یاری می‏طلبم!»

3- و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را (به یادآور) که همه از صابران بودند.

4-(خضر) گفت: «تو هرگز نمی‏توانی با من شکیبایی کنی! (ولی موسی قول داد که شکیبا خواهم بود)

5-... (گروهی از بنی اسرائیل) گفتند: «امروز ما توانایی مقابله با «جالوت‏» و سپاهیان او را نداریم‏»، اما آنها که به روز رستاخیز ایمان (قوی) داشتند،گفتند: «چه بسیار گروه‏های ‏کوچکی که به فرمان خدا بر گروه‏های عظیمی پیروز شدند!» و خداوند(همراه) با صابران(و یار استقامت‏کنندگان) است.

6- (ای پیامبر!) صبر کن، آن گونه که پیامبران‏ «اولو العزم‏» صبر کردند و برای(عذاب) آنان‏ شتاب مکن! هنگامی که وعده‏های(عذاب) را که به آنها داده شده، مشاهده کنند، (احساس می‏کنند که) گویی فقط ساعتی از یک روز (در دنیا)توقف داشتند!

7- پس ‏«صبر» کن، صبری جمیل و زیبا (خالی از هر گونه ناسپاسی)

8- ای کسانی که ایمان آورده‏اید! (در برابر مشکلات و مصائب و هوسهای سرکش)

استقامت کنید! و در برابر دشمنان(نیز) پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت نمائید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

9- ای افرادی که ایمان آورده‏اید! از صبر (و استقامت) و نماز، کمک بگیرید، (زیرا) خداوند با صابران است.

10- بگو «ای بندگان من که ایمان آورده‏اید از(مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید، برای ‏کسانی که در این دنیا نیکی کرده‏اند، پاداش نیکی است و زمین خدا وسیع است(اگر تحت ‏فشار سران کفر بودید، مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بی‏حساب دریافت‏ می‏دارند!»

11-(فرشتگان در قیامت به آنان می‏گویند.) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان چه‏ نیکوست عاقبت آن سرا(ی جاویدان)!

12- (آری) آنها (عبادالرحمن) هستند که درجات عالی بهشت، در برابر شکیبایی و صبرشان به آنان پاداش داده می‏شود و در آن با تحیت و سلام روبه‏رو می‏شوند!

13- قطعا همه شما (امت محمد) را با چیزی از ترس، گرسنگی، و خسارت اموال و جانها و میوه‏ها، آزمایش می‏کنیم، به استقامت کنندگان (در برابر آزمایشها) بشارت (پیروزی و پاداش بزرگ) ده!

14- ... آنها که یکدیگر را به حق سفارش کردند، به شکیبایی و استقامت توصیه نمودند!

در قسمت آینده و ادامه بحث، به تحلیل و تفسیر آیات یاد شده خواهیم پرداخت.

اخلاق در قرآن جلد دوم، آیت الله مكارم شیرازى

گروه دین و اندیشه تبیان - حسین عسگری


1- سوره زمر، آیه 10.

2- سور رعد، آیه 24

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.