خودشیفته ها نخوانند
یكی از فضیلت‌ها و صفات مثبتی كه در روان‌شناسی مثبت‌گرا دارایی مثبت تلقی میشود فروتنی است. فروتنی در ادیان و در آرای مصلحان و متفكران سراسر تاریخ مورد تأكید بوده و به آن سفارش شده است. در روان‌شناسی مثبت‌گرا دو واژه در اشاره به این صفت مثبت به كار می‌رود: فروتنی و تواضع. فروتنی را می‌توان مصداق این ویژگی‌ها دانست:
برآورد مناسب از موفقیت‌های شخصی؛ توانایی اذعان به خطاها ؛ قدرت تحمل آرا و افكار مخالف خود و یا پذیرش توصیه‌های دیگران؛ استفاده از توانایی‌های شخصی در انجام دادن كارها؛ تمركز اندك بر خود و از خود گذشتن . اما تواضع بیشتر با رفتار اجتماعی مرتبط است و به برآورد معتدل از موفقیت‌ها اطلاق میشود و عمدتاً در نمودهای ظاهری مثلاً نوع پوشش خود را نشان میدهد. روان‌شناسان اجتماعی تواضع را عمدتاً به مسائل رفتاری نسبت می‌دهند. مثلاً در حضور دیگران چندان اعتبار ویژه‌ای برای خود منظور نكردن . به این ترتیب، می‌توان چنین نتیجه گرفت كه در روان‌شناسی مثبت‌گرا فروتنی بیشتر یك صفت شخصی است كه به خصوص در ارزشیابی از خود به كار می‌رود، اما تواضع صفتی اجتماع‌محور یا سبكی از رفتار است كه می‌تواند با احساس درونی فروتنی همراه باشد. به عبارت دیگر، فروتنی احساس درونی صفتی است كه تواضع نمود ظاهری یا وجه بیرونی آن است.
در بحث از تواضع و فروتنی لازم است آن را از انفعال یا ضعف شخصیتی یا احساس شرم جدا كنیم. فرد فروتن و متواضع ضعیف و منفعل ،دارای احساس شرمندگی نیست. تواضع و فروتنی با احساس ارزشمندی شخصی، احترام اجتماعی و عزت نفس همراه است. فروتن كسی است كه به دنبال درشت‌نمایی اطلاعاتی كه او را مهم‌تر جلوه دهند، و كم شماری اطلاعاتی كه او را كوچك می‌شمارند نیست. چون نیازی به دیده نشدن ندارد. تواضع و فروتنی در یك كلام مختصر نقطه مقابل خودشیفتگی است. خودشیفتگی در بزرگسالی صفت ناپسند اجتماعی تلقی و می‌توان آن را گاهی بیماری روانی و در ذیل اختلالات شخصیت دانست. شخصیت‌های با صفت خودشیفته خودپنداره كاذب بالایی از خود دارند كه گاه با واقعیت وجودی آنها همخوانی ندارد. آنان خود را برتر از دیگران می‌دانند و همواره به دنبال آنند كه دیگران تشویقشان كنند و هیچ گلایه‌ای از آنها نداشته باشند. شخصیت‌های خودشیفته به انتقاد بسیار حساسند، از نظر روانی، شخص خودشیفته عزت نفس كاذب و متورمی دارد و بر همین اساس، كلیه موفقیت‌هایش را به توانایی‌های درونی خود نسبت میدهد، ولی شكست‌ها و قصورهایش را به عوامل بیرون از خود مربوط می‌داند. خودشیفته‌ها بسیار توجیه‌كننده‌اند و در این زمینه مهارت بالایی دارند. در سطح بین فردی (ارتباطی)، شخص خودشیفته اهل رقابت و مرافعه‌جوست و در صورتی كه بر رقیب یا رقیبانش غلبه یابد و این غلبه‌یافتگی را دیگران به چشم ببینند، عزت نفسش بالا می‌رود كه به غرور شخصی وی منجر میشود. افراد خودشیفته چون خود را محق می‌دانند، به خودشان اجازه می‌دهند كه هر نوع پرخاشگری- كلامی یا رفتاری- را علیه دیگران روا دارند. اما افراد متواضع و فروتن درست در نقطه مقابل افراد خودشیفته نیاز چندانی به غلبه بر دیگران ندارند. آنان نیازی ندارند كه برتری‌های خود را به رخ دیگران بكشند. افراد متواضع و فروتن قدرت بالایی در كنترل امیال خود دارند و چندان اشتغال خاطر ندارند.
عوامل مؤثر بر فروتنی و تواضع
تحقیقات نشان داده كه یكی از اصلی‌ترین علل تواضع و فروتنی افراد در رابطه عاطفی‌ای است كه فرد در دوران نوزادی با مادر خود دارد. این رابطه عاطفی كه دلبستگی بین مادر و كودك را تشكیل میدهد، اگر از نوع دلبستگی ایمن باشد، نوعی احساس ایمنی برای كودك فراهم می‌آورد كه برای رشد و تسریع فروتنی و تواضع در سال‌های بعد فرد اهمیت دارد. دلبستگی ایمن موجب میشود كه كودك یاد بگیرد كه بازخوردهای مثبت و منفی، هردو، ارزشمندند. پس نكته مهم در تواضع و فروتنی سبك تربیتی والدین است. روان‌شناسان مثبت‌گرا در همین زمینه چند توصیه مهم دارند كه در زیر به آنها اشاره میشود.
1) برای سنجش رفتارهای كودكان استانداردهای خیلی بالا را معیار قرار ندهید. به عبارت دیگر، از كمال‌گرایی افراطی در ایجاد نظم، در انجام دادن تكالیف، در بازی و یا در خورد و خوراك پرهیز كنید.
2) بگذارید او برای خودش و با توجه به شرایطش شاخص‌هایی برای ارزیابی خود بسازد. تأكید شدید بر صرف عملكرد خوب، ظاهر خوب یا دیگر موارد بیرونی گاه نتایج مطلوبی به بار نمی‌آورد.
3) تشویق یا انتقاد به موقع در حد و اندازه خود و برای رفتاری خاص و با توضیح كافی نیكو است.
4) از مقایسه‌های تكراری فرزندتان با دیگر هم‌سن و سال‌هایش پرهیز كنید.
5) با كودك طوری ارتباط برقرار نكنید یا طوری سخن نگویید یا رفتار نكنید كه احساس كند از دیگران برتر یا حقیرتر است. ممكن است بعضی از والدین با این حرف كه نباید كودك را خوار و حقیر كرد موافق باشند، اما استدلال كنند كه القای احساس برتری به كودك موجب میشود عزت نفس او بالا برود. در این مورد تنها به این نكته اشاره میشود كه القای عزت نفس بالا به كودك تیغ دولبه‌ای است كه می‌تواند به خودشیفتگی فرد منجر شود و درست ضد خود عمل كند. بنابراین، ارتباط عادی و معمولی با كودك مناسب‌تر از ایجاد عزت نفس كاذب در او است.
برای رفع خود شیفتگی چه کنیم؟
1-سعی کنید به مدت یک هفته فضائل و نقاط قوت خود را در معرض نمایش نگذارید و به تغییراتی که در این مدت در روابط بین فردی شما رخ میدهد توجه کنید.
2-در پایان هر روز، عملی را که برای تأثیر گذاشتن روی دیگران و جلب توجه آنها انجام داده‌اید شناسایی کنید و بکوشید که دیگر این کار را انجام ندهید.
اگر احساس کردید که از بعضی نظرها نسبت به شخص دیگری برتری دارید، سعی کنید خودنمایی نکنید و کاری نکنید که دیگران نیز متوجه این قضیه شوند.
4- زمانی که در جمعی هستید که هر یک از اعضای آن سعی می‌کنند خودنمایی کنند، شما این کار را انجام ندهید.
5- سعی کنید زمانی که در جمعی حضور دارید، بیشتر از افراد دیگر صحبت نکنید و شنونده خوبی باشید.
6- سعی کنید وضعیت ظاهری و پوشش شما به گونه‌ای باشد که در اولین نگاه، فروتنی شما به طرف مقابل منتقل شود. به گفتارتان نیز توجه کنید.
7- اگر فردی از بعضی نظرها بر شما برتری داشت، از صمیم قلب از وی تعریف کنید.
8- از منابع طبیعی متواضعانه استفاده کنید. مثلاً از محصولات بازیافتی استفاده کنید یا مصرف محصولاتی را که به طبیعت آسیب می‌رسانند محدود کنید.
9- اشتباهات خود را بپذیرید و در صورت لزوم، حتی از کسانی که کوچک‌تر از شما هستند عذرخواهی کنید.
10- از انرژی جنسی خود متواضعانه بهره گیرید و به همسرتان متعهد باشید.
11- از یک دوست قابل اعتماد بخواهید که ضعف‌هایتان را به شما بگوید.
12- سعی کنید هر روز 20 مورد مثبت را در زندگی خود به خاطر بیاورید و به خاطر آنها شکرگزاری کنید.
13- ضعف‌هایتان را شناسایی کنید.
14- زمانی که موضوع خنده دیگران هستید، با آنها همراه شوید و به خودتان بخندید. خودتان را زیادی جدی نگیرید.
15- سعی کنید با افرادی که در جایگاهی پایین‌تر از شما قرار دارند آشنا شوید و رابطه دوستی برقرار کنید.
16- با دقت در رفتار و اعمال افراد موفقی که هیچ‌گاه فروتنی خود را از دست نداده‌اند از آنها الگوبرداری کنید.
17- بکوشید در محل کار خود با همه افراد، صرف‌نظر از مقام آنها، رفتار یکسانی داشته باشید.
18- با به خاطر آوردن عظمت ذات الهی و محدودیت‌هایتان به عنوان یک انسان، فروتنی را در خود تقویت کنید.
خانواده و زندگی- تنظیم و تلخیص برای تبیان: کهتری
برای اطلاعات بیشتر کتاب " علم اخلاق اسلام " نوشته مهدی نراقی را مطالعه نمایید. و جهت شناخت ویژگی های شخصیتی خود می توانید با مشاورین و روان شناسان سایت در ارتباط باشید.
مقالات مرتبط
