انتقاد از راه بازی
بزرگ‌ترها اغلب با پرسش‌های نیشدار خود از بچه‌ها انتقاد می‌كنند. بچه حالت دفاعی به خود می‌گیرد و مجبور می‌شود رفتارش را توجیه كند.
اگر علامت سوال را سر و ته كنیم، به قلاب تبدیل می‌شود و هنگامی كه از كسی با لحن كنایه‌آمیز سوال می‌كنید، در واقع دارید او را به قلاب می‌اندازید تا واكنش دفاعی در پیش بگیرد. اگر قبل از مطرح كردن سوال خود، مساله را خوب در ذهنتان بررسی كنید، درمی‌یابید كه آیا دارید او را به قلاب انتقاد آویزان می‌كنید یا واقعا قصد كمك به او را دارید.
به كار بردن پرسش‌های ترغیبی به جای پرسش‌های چنگكی، به حفظ شخصیت شنونده كمك می‌كند و او را تشویق می‌كند كه مسوولیت كارهای مثبت را به عهده بگیرد و عادت به حل مشكلات را در خود پرورش دهد.
رهنمودهایی برای طرح سوال
1 ـ هنگام طرح یك سوال انتقادی، توجه داشته باشید باید «طعمه ترغیب» را آویزان كنید نه «چنگك» را.
2 ـ سوالات را با محتوای ذهنی بچه مرتبط كنید، در غیر این صورت به جای آن كه تفكر سازنده را برانگیزید، آن را مسدود می‌كنید.
3 ـ اگر بچه نمی‌تواند به پاسخ مورد نظر برسد ، كمكش كنید. با این كار، شخصیت و غرور او را حفظ خواهید كرد.
4 ـ وقتی كودكی به پرسش‌های شما پاسخ سازنده‌ای می‌دهد، با كلمات مثبت و تاییدآمیز مانند «درست است...» و «آفرین...» او را ترغیب و یاری كنید.
انتقاد از طریق بازی
بازی ساختن از انتقاد ، تكنیك موثری در تشویق كودكان به تغییر رفتارشان می‌باشد. كودك با پاسخ مثبتی كه به انتقاد می‌دهد ، بازی را می‌برد و بازی آنقدر ادامه می‌یابد تا آن كه رفتار جدید كه مورد نظر است، عادی و روزمره می‌شود.
مثال: «پس از این كه بچه‌ها دندان‌های شان را مسواك زدند، ما وانمود می‌كنیم كه دندانپزشك هستیم و داریم دندان‌های آنها را «معاینه» می‌كنیم. می‌گوییم «اینجا را خوب مسواك زده‌ای» یا «آنجا را یادت رفته» در حالی كه عملا داریم مسواك زدن را تكرار می‌كنیم.
نخست تحسین، بعد انتقاد
گاه می‌توانید ذهن كودك را برای قبول انتقاد آماده كنید، به این ترتیب كه ابتدا از رفتار خوب تعریف كنید، سپس رفتار مورد ستایش را به رفتاری كه مورد انتقادتان است، ربط دهید.
مساله مهمی كه باید به آن توجه داشت، این است كه تعریف و تمجید باید طبیعی جلوه كند و نشان دهنده آگاهی و توجه والدین نسبت به رفتار كودك باشد. آنها ستایش غیر واقعی را نوعی چاپلوسی زیركانه تلقی می‌كنند، بنابراین اعتباری برای آن قائل نمی‌شوند.
رهنمودهایی برای به كارگیری روش اول تحسین، بعد انتقاد
1 ـ از چیزی تعریف كنید كه برای فرزندتان مهم باشد.
2 ـ تعریف نه تنها باید صمیمانه باشد، بلكه باید بتوان آن را مستقیما به رفتار مورد انتقاد ارتباط دارد.
گوشزد كردن عواقب كار
حفظ غرور و شخصیت كودك یا نوجوان، عامل مهم دیگری در ایجاد حالت انتقادپذیری در اوست. گوشزد كردن عواقب سوءعادت یا رفتار ناپسند ممكن است به كودك كمك كند تا دریابد كه اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، ضررش متوجه او خواهد شد.
رهنمودهایی برای گوشزد كردن عواقب كار
1 ـ نگذارید اجرای این تكنیك به جر و بحث كشیده شود. انتقاد كننده باید وضع بی‌طرفی را به خود بگیرد.
2 ـ تاكید كنید گرچه این عواقب رخ خواهد داد، اما چنانچه رفتارش را تغییر دهد، وقوع آن نتایج، حتمی نخواهد بود.
3 ـ كودك را مطمئن سازید كه عواقب كار برای او مهم است نه برای شما.
4 ـ گفته‌هایتان باید كوتاه باشد و شكل «سخنرانی» به خود نگیرد.
5 ـ این تكنیك درخصوص كودكان بالاتر از 8 سال تاثیر بیشتری دارد. كودكان در این سن بهتر می‌توانند بین رفتار كنونی و نتایج آتی آن ارتباط برقرار سازند.
استفاده از شوخی و طنز
تنش‌های حاصل از انتقاد كردن یا انتقاد شنیدن را می‌توان با اندكی شوخی تخفیف داد. زمان و چگونگی كاربرد این تكنیك به توانایی پدر و مادر یا معلم در تلفیق شوخی و انتقاد با یكدیگر بستگی دارد. روش دیگری برای تلفیق طنز و انتقاد استفاده از «تایید معكوس» است. یعنی با تایید مورد نابه‌جابی كه تغییر آن مورد نظر شماست، نادرست بودن آن را نشان می‌دهید.
رهنمودهایی برای به كار بردن شوخی و طنز در انتقاد
1 ـ مطمئن شوید گفته شما شوخی است، نه كنایه. كودك از كنایه چنین برداشت می‌كند كه دارید به او می‌خندید نه آن كه با او می‌خندید.
2 ـ اطمینان حاصل كنید كه شوخی به اهمیت انتقاد لطمه‌ای نمی‌زند.
بیشتر والدین دائما از فرزندان خود به طرزی غیرموثر انتقاد می‌كنند و بسیاری از آنها، واقعا از آنچه می‌كنند، آگاهی ندارند انتقادهای دوران كودكی چنان كه صحیح و سازنده نباشند ،می‌توانند روی كودك اثرات مخرب داشته باشند. انتقادهای غیراصولی، غیرسازنده موجب ایجاد الگوها و واكنش‌های عاطفی بیمارگونه‌ای مانند گریه، خشم، اضطراب و زودرنجی كودكان می‌شود. كودكی كه پیوسته و به طور مخرب مورد انتقاد قرار می‌گیرد، با میل به بدی كردن، با اندوهی مبهم و با این احساس بار می‌آید كه دنیایی كه در آن زندگی می‌كند، دنیای تكرار اشتباهات است.
یک متخصص روان درمانی می‌گوید كودكی كه مورد انتقاد قرار می‌گیرد، احساسی را در خود می‌پرورد به نام «من = بد». كودكانی كه در سنین قبل از مدرسه هستند اگر والدین شان جزو این گونه انتقادكنندگان باشند، ممكن است به تعبیر ی «بدخواه» بار بیایند. آنها برای توجیه خودشان پیوسته به جستجوی جنبه‌های منفی شخصیت دیگران مشغولند. برای پیشگیری از تخریب كودكان بر اثر انتقادهای ناپخته، لازم است والدین هنر ایجاد ارتباط موثر با فرزندان خود را بیاموزند و با بهره‌گیری از شیوه‌های صحیح كودكان خود را راهنمایی كنند.
مطالب مرتبط
دنیای پرنیانی بازی كودكان را خراب نكنیم
منبع : جام جم
گروه خانواده و زندگی تبیان - تهیه :داودی
