نوروز در افغانستان

هزاران سال پیش، ساکنان سرزمین آریانا (ایران، افغانستان و تاجیکستان) روز اول سال و آغاز بهار را با برگزاری مراسم ویژه و توأم با سرور و شادمانی جشن می گرفتند و سرور وشادمانی در این روز را به فال نیک گرفته و به برکت فیوضات آن، سالی را که پیش رو داشتند، نیک بخت می پنداشتند.

از روزگاران قدیم تاکنون ساکنان این سرزمین باستانی، قدرشنانی و بزرگداشت از نوروز تاریخی را فراموش نکرده و درهر عصر و زمانی از آن قدردانی وتجلیل می کنند.

چرا "نوروز"؟

بعضی از پژوهشگران و سخن پردازان، ریشه تاریخی این سنت بزرگ را به جمشید شهریار بزرگ سلسله پیشدادی نسبت داده و نوروز را "نوروز جمشیدی" گفته اند.در مجله فرهنگ آریانا، در باره نوروز از گفته های فردوسی شاعر بزرگ و توانای زبان پارسی چنین آمده است: "جمشید بعد از یک سلسله اصلاحات اجتماعی، بر تخت زرین نشست و فاصله بین دماوند تا بابل را در یک روز پیمود و آن روز ( روزهرمزد) از فروردین ماه بود. ( هرمزد روز اول فروردین را می گفتند) چون مردم این شگفتی از وی بدیدند جشن گرفتند وآن روز را "نوروز" خواندند".همچنین، از زبان ابوریحان بیرونی نقل قول شده که گفته است: "نوروز از رسم های پارسیان است و نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت آن را "روزنو" یاد کرده اند، زیرا که پیشانی سال نو است و آنچه از پس او است، از این پنج روز همه جشن هاست."پیروان آیین زرتشت را عقیده بر آن است که در روز شش ماه فروردین زرتشت توفیق یافت که با خداوند مناجات کند، لذا این روز را به نام "نوروز" جشن می گرفتند.

نوروز در شهرهای مختلف افغانستان

جشن نوروز در بسیاری از نقاط افغانستان، باشکوهمندی خاصی برگزار می شود، در مزارشریف، در زیارتگاه منسوب به حضرت علی، جشن بزرگی به نام میله های گل سرخ برگزار می شود و همه ساله، هزاران نفر از زایران آن زیارتگاه و علاقه مندان نوروز از نواحی مختلف کشور، حتی از کشورهای ایران و تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه به شهر مزارشریف می روند واین جشن ملی و پارینه را با شکوهمندی هرچه بیشتر برگزار می کنند.در شهر کابل پایتخت نیز، میله های نوروزی درمحلاتی به نام خواجه صفا، شاه شهید، دامنه سخی ، کاریز میر، تپه زیبای استالف ، گلغندی چاریکار برگزار می شود.در هرات نیز، مردم به این مناسبت، روزهای اول سال و چهارشنبه اول سال و نیز در سیزدهمین روز از نوروز، در تفریحگاههای داخل و خارج شهر گردهم می آیند و جشن نوروز را گرامی می دارند.از جمله سنتهای جشنهای نوروزی و آغاز سال نو، راه اندازی میله سمنک (سمنو) درشب اول نوروز همراه با سرور و شادمانی و همچنین تهیه و توزیع آب هفت میوه (هفت نوع آجیل که در افغانستان به نام میوه خشک معروف است)، تهیه هفت سین هم در برخی نقاط افغانستان متداول است.در روایات تاریخی آمده است که یک تن از امیران ازبکهای ماورألنهر بنام امیرعبدالله دیگ بزرگی را که از فلزات هفت جوش در شهر سمرقند ساخته شده بود، در سال 1050هجری قمری به بلخ انتقال داد، در آن دیگ آب هفت میوه گرفته می شد و در روز نوروز برای مردم توزیع می شد.

بر افراشتن "ژنده سخی"یکی از سنتهای مردم افغانستان، به ویژه در شهر شمالی مزار شریف و نیز در کابل پایتخت، بر افراشتن ژنده (علم پوشیده از پارچه های سبزرنگ) است که به ژنده سخی معروف است.برافراشتن این علم، از وجوه مذهبی جشن نوروز در افغانستان است.بر اساس یک روایت تاریخی، درسال 1288 هجری که نایب محمدعلم خان در اطراف حرم (منسوب به حضرت علی در مزارشریف) ملحقات و خانه هایی اعمار کرد و چوب راست و محکمی را از جنگلهای ماورألنهر خواست و درساختن علم مبارک از آن کار گرفت که تا امروز مورد استفاده است.

جشن دهقان در روز اول سال

نوروز به مثابه سر آغاز فصل بهار ، با زندگی عینی مردم افغانستان پیوند داشته و بخش بزرگ از مردم این کشور که کشاروز هستند، از آمدن فصل بهار و نوروز به گرمی استقبال کرده وصفحه جدیدی از کار و فعالیت خود را آغاز می کنند، از این روی کشاورزان با برگزاری مراسم ویژه ای از آمدن نوروز تجلیل می کنند.دولتهای افغانستان در دورانهای مختلف، به طور رسمی در برگزاری جشن نوروز سهم می گرفته اند، اما در سالهای حاکمیت طالبان، هر گونه مراسمی که با نوروز و رسوم باستانی آن پیوند داشت، ممنوع و کفرآمیز خوانده می شد، طالبان حتی تقویم هجری شمسی را که نخستین روز سال در آن نوروز است، باطل اعلام کرده و سال قمری را رسمی اعلام کرده بودند.اما با توجه به آنچه در این گفتار آمد، و با توجه به ژرفا و پهنایی که جشن نوروز به مثابه یک سنت پسندیده و پارینه ملی در تاریخ و فرهنگ افغانستان، دارد محال است که با ابراز عصبیت کسانیکه از مبدأ تاریخی و ارزشمندی فرهنگی آن آگاهی ندارند، نوروز از مردم افغانستان فاصله بگیرد و یا ازحافظه زمان محو شود.واقعیتهای زندگی انسانی و اجتماعی مردمان این سرزمین توأم بااستقبال همیشگی شان از فصل بهار به مثابه موسم کشت و کار و غرص نهال ” نوروز “ را همواره گرمی خواهد داشت.

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور