عواملی که امید میدهند
اگر ایمان و تلاشهاى انسان در مسیر ایمان، زمینهساز امید است، باز بودن باب توبه، پذیرفته شدن شفاعت اولیاى خدا، و گستردگى رحمت خدا، یك رشته عواملى است كه بذر امید را در مراحل بعد در قلوب انسان مىپاشند، یعنى پس از ایمان و تلاش، باید این عوامل را كه قرآن به آنها اشاره مىكند عوامل درجه دوم براى ایجاد رجا و امید در قلوب دانست. اینك بیان آنها:
1. مغفرت گسترده خدا
نخستین عامل آفریننده امید در قلوب افراد با ایمان، پس از تلاشهاى شایسته، همان اعتقاد به رحمت گسترده خدا است، خدایى كه رحمت او بر خشم او مقدم مىباشد.1قرآن در مواردى بر این معنى، تصریح كرده و مىفرماید: «قُلْ یا عِبادىَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّا للهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ.»2
«بگو به آن بندگانم كه در ارتكاب گناه زیادهروى كردهاند از رحمت خدا مأیوس نباشند، خداوند همه گناهان را مىبخشد او بخشاینده و مهربان است.»
و در آیه دیگر مىفرماید: «...وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَة لِلنّاسِ عَلى ظُلْمِهِمْ... .»3
«پروردگار تو به مردم در حالى كه ستمكار و گناهكارند، داراى بخشایندگى است.»
این گونه آیات بخصوص آیه دوم، مربوط به آن نوع بخشایندگى است كه گاهى بدون توبه شامل حال بندگان مىگردد، و اگر مقصود آن نوع از بخشایندگى بود كه از طریق توبه عاید انسان مىگردد لفظ (عَلى ظُلْمِهِمْ) (در حالى كه گنهكارند) لزومى نداشت. گذشته از این، لحن آیه نخست، به گونهاى است كه نمىتوان آن را بر خصوص حالت توبه حمل كرد زیرا لحن آیه از یك رحمت وسیع و مغفرت گسترده حكایت مىكند و مىخواهد در دل بندگان به دور افتاده، نور امید و بارقه رجا را روشن سازد.
«بخشى از شب را با انجام نمازهاى نافله، بیدار و متهجد باش، شاید خدایت تو را به مقام بس پسندیده برگزیند.»
2. استغفار فرشتگان
از عوامل امید آفرین، طلب آمرزش فرشتگان است زیرا حاملان عرش و آنها كه پیرامون آن هستند در حق افراد با ایمان طلب آمرزش مىكنند آنجا كه مىفرماید: «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرشَ وَ منْ حَولَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وََسِعَتْ كُلَّ شَىء رَحْمَةً وَ عِلماً... .»4«فرشتگان حامل عرش و آنها كه دور آن هستند با ستایش خدا، او را تسبیح مىگویند هم خود به خدا ایمان دارند و هم درباره افراد با ایمان طلب آمرزش مىكنند و مىگویند پروردگارا! رحمت و علم بى نهایت تو، همه جا را فرا گرفته است.»3. شفاعت اولیاى الهى
سومین عامل رجا و امید، شفاعت اولیا خداوند است كه قرآن از آن درباره رسول گرامى به عنوان «مقام محمود» نام مىبرد و مىفرماید:«وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى أَنْ یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً.»5
«بخشى از شب را با انجام نمازهاى نافله، بیدار و متهجد باش، شاید خدایت تو را به مقام بس پسندیده برگزیند.»در آیه دیگر یادآور مىشود كه شفاعت خدا پیامبر را تا آن حد مىپذیرد كه او را راضى سازد آنجا كه مىفرماید:
«وَ لَسَوفَ یُعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضى.»6
«خداى تو آن اندازه به تو مىدهد (و در سایه شفاعت تو گنهكاران امت را مىبخشد) كه تو راضى شوى.»آیا آیه نخست كه درباره لطف گسترده خدا سخن مىگوید بیشتر امیدآفرین است، یا آیه اخیر كه مربوط به شفاعت پیامبر است، احادیث خاندان رسالت حاكى است كه آیه مربوط به شفاعت بیش از آیه نخست، رجا آفرین مىباشد. هر چند كه دیگران خلاف آن را برگزیدهاند. ولى از امیرمؤمنان حدیثى نیز نقل شده است كه قول نخست را تأیید مىكند.7
در پایان یادآور مىشویم كه با بودن یك چنین وسایل رحمت و عوامل امید آفرین نباید خود را فریب داد و به امید این عوامل از انجام وظایف خوددارى كرد. همان طور كه امیرمؤمنان (علیهالسلام) مىفرماید: عارف به مقامات خدایى كسى است كه مردم را از رحمت خدا مأیوس نسازد و آنان را از بازتاب گناهان مطمئن ننماید.8
منبع: منشور جاوید، ج3، ص 200ـ 20
مهدی سیف جمالی، گروه دین و اندیشه تبیان
1- یا من سبقت رحمته غضبه.
2- زمر/53.
3- رعد/6.
4- غافر/7.
5- اسراء/79.
6- ضحى/5.
7- به مجمع البیان، ج4، ص 503، ط صیدا. و به احیاء العلوم، ج4، ص 167 مراجعه بفرمائید.
8- انما العالم الذى لایقنط الناس من رحمة الله و لایؤمنهم من مكر الله. (كافى، ج1، ص 36)