عصمت و مصونیت اختیارى

آیا معصوم با داشتن نیروى عصمت باز قادر بر انجام گناه مى باشد؟

پاسخ این سؤال کاملا روشن است؛ زیرا خواه عصمت را مرحله ى كامل از تقوا بدانیم یا آن را معلول علم شكست ناپذیر نسبت به عواقب گناه تصور كنیم و یا آن را بازتاب تكامل شناخت نسبت به مقام ربوبى قلمداد نماییم؛ هرگز عصمت موجب سلب قدرت و توانایى از انجام گناه نمى گردد و انسان معصوم، مى تواند یكى از دو طرف كار را برگزیند.

درست است كه هیچ فرد عاقلى به سیم لخت برق دست نمى زنـد و یا باقیمانده ى غـذاى بیمـار مبتلا بـه جـذام و سـل را نمى خـورد ولى در عیـن حــال آنچنـان نیست كه قدرت بر این كـار را نداشتـه باشد، بلكه او با توجه به پیامدهاى كار، ترك را بر فعل ترجیح مى دهد و در طول زندگى گرد چنین كارهایی نمى رود ولى انجام نـدادن، مطلبى اسـت و نداشتن قـدرت بر عـدم آن، مطلبى دیگر.

و به دیگر سخن: صدور یك چنین كارهایی از انسانهاى عاقل و علاقمند به سلامت خود، به صورت محال، عادى در مى آید نه محال عقلى و تفاوت میان این دو محال بسیار روشن است؛ در اولى امكان انجام فعل محفوظ است هر چند تحقق نمى پذیرد ولى در دومى فعل، امكان انجام ندارد و براى تقریب یادآور مى شویم:

صدور كار قبیح از خدا امكان پذیر است مثلاً خدا مى تواند افراد مطیع و فرمانبردار را به دوزخ بفرستد در حالى كه هرگز این كار را انجام نمى دهد، اقتضاى صفت حكیمانه این است كـه به مطیع پاداش دهـد نه كیفر.

بنابر این، «انجام ندادن فعل» گواه بر عدم توانایى نیست ، فرد معصوم به خاطر تقواى والا یا علم شكست ناپذیر از پیامد گناه و یا شناخت كامل از عظمت خالق، اقدام به انجام كار خلاف نمى كند، هر چند كه اگر بخواهد، مى تواند مانند دیگران مبدأ فساد و گناه باشد.

نظر قرآن مجید

در این مورد مى توان از آیه ى یاد شده ى در زیر، نظر قرآن را به دست آورد:

«... وَاجْتَبَیْناهُمْ وَ هَدَیْناهُمْ إِلى صِراط مُسْتَقیم * ذلِكَ هُدَى اللّهِ یَهْدِى بِهِ مَنْ یَشآءُ مِنْ عِبادِهِ وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَعَنْهُمْ ما كانُوا یَعْمَلُونَ.»(1)

«آنان را برگزیدیم و به راه راست هدایت نمودیم این است هدایت خدا، به وسیله ى آن، هر كس از بندگان خود را بخواهد هدایت مى كند و اگر شرك ورزیدند اعمالى كه انجام داده اند حبط مى گردد.»

اگر فرد معصوم قادر بر انجام گناه نباشد جمله ى: «...وَ لَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَعَنْهُمْ ما كانُوا یَعْمَلُونَ» كه درباره ى معصومان است بى مورد مى گردد؛ زیرا فرض این است كه بر هیچ گناهى اعم از شرك و غیره قادر نمى باشد.

قرآن در آیه ى «ابلاغ » مى فرماید:

«یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ... .» (2)

«اى رسول خدا! آنچه به تو نازل گردیده برسان و اگر انجام ندهى رسالت خدا را ابلاغ نكردى.»

این آیه آشكارا قدرت پیامبر بر عصیان را تصریح مى كند و این كه پیامبر با داشتن عصمت، قادر بر ترك رسالت مى باشد.

پی نوشت ها:

1- انعام/87ـ88.

2- مائدة/71.

منبع:  منشور جاوید، ج5، ص28ـ 29.