تاریخچه فشرده علم نجوم
بیایید به بهانه روز نجوم نگاهی کوتاه به تاریخ این علم بیاندازیم تا با مراحلی که این دانش کهن پشت سر گذاشته است بیشتر آشنا شویم.
تاریخ فشرده نجوم را می توان به سه دوره متفاوت تقسیم کرد:
1- دوره زمین مرکزی (از دوران باستان تا قرن شانزدهم)
2- دوره کهکشانی (از قرن هفدهم تا قرن نوزدهم)
3- دوره کیهانی(از قرن نوزدهم تا اکنون)
دوره زمین مرکزی:
منجمان و ستاره شناسان باستان معتقد بودند که زمین باید در مرکز جهان باشد و فرض می کردند که خورشید، ماه و ستارگان به دور زمین می گردند. علاقه آنان که چندان جنبه علمی هم نداشت به طور عمده معطوف به مسائلی مانند رابطه واقعی یا فرضی رویدادهای آسمانی با حوادث زمینی، جستجوی آسمان به خاطر یافتن نشانه هایی از وقایع سعد و نحس و ... بود.
با این وجود، کشف های برجسته ای در این دوران صورت پذیرفت. گاهشماری با دقت بسیار زیادی رشد کرد، دایره البروج(مسیر ظاهری خورشید از میان ستارگان) به دقت تمام تعریف شد، دوره کامل خسوف و کسوف تعیین گردید و حتی در قرن دوم پیش از میلاد به حرکت محور زمین پی برده شد.
دوره کهکشانی:
می توان گفت که نجوم جدید با این دوره آغاز می گردد. کوپرنیک نشان داد که زمین نه تنها مرکز جهان نیست، بلکه فقط یکی از سیاراتی است که به دور خورشید می گردد. در این دوران معلوم شد که زمین سیاره ای کاملا معمولی است که مانند سایر سیارات حرکتی عادی دارد.
در حقیقت آشکار شد که خورشید، یکی از بیلیون ها ستاره مشابه حول و حوش ماست که برخی بزرگتر و بعضی کوچکتر از آن هستند.
در این دوره روش مطالعه پیوسته علمی تر شد و انگیزه اصلی آن میل به شناخت و فهم قوانین بنیادی حاکم بر حرکت اجرام آسمانی و توضیح چیزهایی که چشم می دید بود.
پیشرفتی که از قرن 16 تا قرن 19 میلادی صورت گرفت، نتیجه تلفیق کارآمدی از: رصدهای پردامنه، وسایل پیشرفته و کار نبوغ آمیز علمی بود.
رصدها:
اطلاعات وسیعی که اهمیت بنیادی داشتند، با کار سخت رصدگران دقیق، که نام بزرگ تیکو براهه در صدر آن هاست جمع آوری گردید.
وسایل:
معرفی تلسکوپ به نجوم توسط گالیله مرحله مهمی در تکامل علم نجوم بود. همانطور که اختراع بعدی، طیف نما نیز چنین بود. این دو وسیله مکمل یکدیگر هستند: تلسکوپ رویت ستارگان و اجرام سماوی را با وضوح بیشتری ممکن می سازد و طیف نما نور ستارگان را تجزیه می کند و اطلاعات فراوانی درباره ساختار آنان به ما می دهد.
نبوغ فردی:
نجوم نیر مانند سایر علوم برای پیشرفت خود نیازمند مغزهای بزرگی است که بتوانند بینش، تخیل، شهود و نیز دانش را بر اطلاعات رصدی تطبیق دهند. کپلر با کشف قوانین حرکات سیاره ای و نیوتن با کشف قانون گرانش عمومی در زمره این اندیشمندان بودند.
دوره کیهانی:
در این دوره مشخص شد کهکشان ستارگانی که خورشید ما بدان تعلق دارد فقط یکی از کهکشان های بسیاری است که در عالم وجود دارد. بخش زیادی از تحقیقات نجومی نیم قرن اخیر به این کوشش اختصاص داشته است که توسط شناخت این کهکشان ها تصویری کامل از جهان به دست آوریم. تلسکوپ های نوری بزرگتر و نیز تلسکوپ های رادیویی عظیم برای کمک به این تحقیقات ساخته شده اند.
دانشمند و نابغه بزرگی که در ذهن عامه مردم بیش از همه با این دوره ارتباط داده می شود آلبرت انیشتین است. کیهان شناسی و اخترفیزیک کاملا به نظریه نسبیت او متکی هستند.
در این دوره نجومی است که ما زندگی می کنیم و تا پایان آن راه درازی در پیش داریم.
منبع: کتاب نجوم به زبان ساده
تصحیح و تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر
