ملاك شرك در عبادت معیار و ملاك شرك در عبادت چیست؟
عبادت را مى توان به صورت هاى گوناگون تعریف كرد:
الف) عبادت، خضوع و كرنشى است كه از اعتقاد به الوهیت معبود سرچشمه مى گیرد; چنانچه اگر گفتار یا رفتارى ناشى از این اعتقاد نباشد، عبادت محسوب نمى شود.
مؤید این معنا آیاتى است كه به عبادت خداوند امر كرده و از عبادت غیر خدا نهى مى كند
( ...یقَوْمِ اعْبُدوُ اللّه مَالَكُمْ مِنْ إِله غَیْرُه... ).1
«اى قوم من، (تنها) خداوند یگانه را پرستش كنید، كه معبودى جز او براى شما نیست».
ب) عبادت، خضوع و كرنش در مقابل موجودى است كه او را «ربّ» و صاحب خود مى دانیم، بسان صاحب هر باغى و مزرعه اى كه آن را پرورش مى دهد، یعنى عبادت معبود به دلیل ربوبیّت او است.
گواه این تعریف، آیاتى است كه دلیل منحصر بودن عبادت به خداوند را، یگانه ربّ بودن او مى داند مانند:
1. ( ...وَ قالَ الْمَسِیحُ یا بَنى إِسرائیل اعْبُدُوا اللّهَ رَبِّى وَ ربَّكُمْ... ).2
«مسیح گفت: اى بنى اسرائیل خداوند یگانه را كه پروردگار من و شما است پرستش كنید».
2. ( إِنَّ هَذه أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ ) .3
«این (پیامبران بزرگ و پیروانشان) همه امت واحدى بودند و من پروردگار شما هستم، پس مرا پرستش كنید».3. ( إِنَّ اللّهَ رَبِّى وَ ربُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذَا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ ) .4ب
«خداوند پروردگار من و پروردگار شما است، او را بپرستید (نه من، و نه چیز دیگر) این است راه راست».ج) عبادت، خضوع و خشوع در برابر كسى است كه او را اله عالم، یا موجودى كه امور هستى به او واگذار شده است مى دانیم، حال چه امور تكوینى مانند خلق، رزق، زنده كردن و میراندن، و چه امور تشریعى مانند قانونگذارى، شفاعت و مغفرت.
انسان موحّد معتقد است كلیّه ى امور تكوینى و تشریعى به عنایت خداوند انجام مى گیرد و هیچ یك از این امور به مخلوقات او واگذار نشده است و به همین دلیل، خداوند را مى پرستد. امّا انسان مشرك معتقد است گرچه آلهه و رب ها مخلوق حق اند، امّا برخى یا تمام امور تكوینى و تشریعى، به آنها واگذار شده است، و بر اساس همین اعتقاد از ستاره ها و بت ها طلب باران، شفاعت، یارى رساندن و پیروزى در جنگ مى كند، چرا كه این امور را تفویض شده به آنها مى پندارند.
با توجه به تعاریف سه گانه یاد شده ، معیار اساسى توحید و شرك در عبادت آشكار مى شود. هر خضوعی كه ناشى از اعتقاد به الوهیت یا ربوبیّت و یا تفویض كارى به موجود مورد خضوع باشد، عبادت شمرده مى شود، حال چه این اعتقاد، بر حق و صحیح باشد ( اگر خداوند معبود باشد) و یا اعتقادى باطل و ناصواب باشد (اگر بت ها و غیر خداوند معبود باشند) در هر دو صورت، خضوع او برگرفته از اعتقاد به الوهیت یا ربوبیّت یا تفویض است و چنین خضوعى عبادت آن موجود محسوب مى شود.
امّا اگر خضوع انسان، بدون این اندیشه و اعتقاد باشد، این خضوع عبادت نیست، بلكه تعظیم و بزرگداشت شمرده مى شود، و نه انسان خاضع مشرك است و نه عمل او شرك آمیز. امّا این تعظیم و احترام غیر عبادى، گاهى جایز و حلال است مانند تعظیم انبیا و اولیاى الهى و یا معلمان و مربیان، و گاهى حرام و غیر مجاز است، مانند سجده كردن در مقابل انبیا و اولیاى الهى; امّا حرمت این كا ر ، به دلیل عبادت بودن آن نیست، بلكه به دلیل ممنوعیت سجده كردن در برابر غیر خداوند است و این كه غیر او، سزاوار سجده نیست.
حال كه تفاوت بین تعظیم و عبادت روشن شد، به این نتیجه مى رسیم كه اعمالى مانند بوسیدن قرآن مجید، یا ضریح انبیا و چیزهایى كه به گونه اى به آنها مربوط اند، در صورتى كه همراه با اعتقاد به الوهیت و ربوبیّت یا تفویض نباشد، عبادت آنها محسوب نمى شود.
برگرفته از بیانات حضرت آیت الله سبحانی
گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی
[1] . اعراف/59.
[2] . مائده/72.
[3] . انبیاء/92.
[4] . آل عمران/51. و آیات دیگرى نیز به همین مضمون وجود دارد مانند: آیات 3 یونس، 99 حجر، 65 و 36 مریم، 64 زخرف.
