تبیان، دستیار زندگی
در رابطه با نحوه كتابت قرآن، سوالی اساسی وجود دارد و آن اینکه آیا نحوه نگارش نیز همانند خود قرآن وحی مُنزل است و كاتبین وحی به دستور پیامبر اكرم(ص) به همین صورت امروزی (مانند خط عثمان طه) نوشته‌اند؟ همان‌گونه كه بعضی ساده‌اندیشان تصور كرده‌اند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اشتباهات قرآن عثمان طه(قسمت اول)

قرآن کریم

مقدّمه

در رابطه با نحوه كتابت قرآن، سوالی اساسی وجود دارد و آن اینکه آیا نحوه نگارش نیز همانند خود قرآن وحی مُنزل است و كاتبین وحی به دستور پیامبر اكرم(ص) به همین صورت امروزی (مانند خط عثمان طه) نوشته‌اند؟ همان‌گونه كه بعضی ساده‌اندیشان تصور كرده‌اند و یا اینكه پیامبر اكرم(ص) تنها آیات و سُوَر نازله را بر كاتبین وحی املاء می‌فرمودند و كاتبین بر اساس رسم‌الخطی كه آن روز، عرب‌ها با آن آشنا بودند می‌نوشتند؟ سپس با گذشت زمان رسم‌الخط‌ها تغییر یافت و به صورت قرآن‌هایی كه امروز در دست ماست درآمد.

با بررسی سیر تكاملی كتابت قرآن از صدر اسلام تا به امروز چنین به دست می‌آید كه هرگز رسم‌الخط و ضبط كتابت قرآن كریم توقیفی و الزامی به شكل خاصی نبوده است و بهترین دلیل بر این مدّعا، اضافه شدن نقطه و علامات فراوان املائی است كه قطعاً در عصر نزول وجود نداشته است و در كتابت آن روز عرب نوشته نمی‌شد ولی بعدها برای اینكه غیر عرب‌ها بتوانند قرآن را صحیح بخوانند در كتابت قرآن آورده شد و نمونه‌های آن، قرآن‌های با رسم الخط‌های مختلف عربی، تركی و اردو می‌باشد كه امروز در دسترس ماست.

این رسم‌الخط‌های مختلف متأسفانه برای بسیاری از خوانندگان قرآن حتّی بسیاری از عرب‌ها مشكل آفرین شده است و باید رسم  الخط واحد شفاف و روشنی كه برای همه سهل و آسان باشد، انتخاب شود.

بررسی رسم‌الخط عثمان طه

اكنون با این مقدمه به سراغ مشهورترین نسخه‌ای كه امروز در دست مسلمین است، می‌رویم و اشكالات مهم آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مشهورترین نسخه قرآنی كه امروزه در میان مسلمانان رواج دارد و هر سال، میلیون‌ها نسخه از آن، در سراسر جهان چاپ و منتشر می‌گردد، نسخه قرآن معروف به خط «عثمان طه» می‌باشد.

این نسخه از قرآن، امتیازات متعددی دارد: خط خوب، قطع مناسب، علامت‌گذاری دقیق، آیات از آغاز صفحه شروع و با پایان صفحه، پایان می‌یابد و هر جزء از سی جزء قرآن در بیست صفحه تمام می‌شود (جز در دو سه مورد).

به همین دلیل و به دلیل اینكه نشر و توزیع آن، توسط كشور عربستان به صورت رایگان و اهدایی همه ساله در مقیاس گسترده صورت می‌گیرد، مورد استقبال واقع شده است.

این امر، سبب یك نواختی نسبی نُسَخ قرآن، در كشورهای مختلف گردیده است و بیشتر حافظان در غالب كشورها از روی همین نسخه به حفظ قرآن می‌پردازند و اكثر فراگیران و قاریان نیز، از روی همان، قرآن را فرا می‌گیرند و می‌خوانند (هر چند نسخه‌های دیگری نیز در كشورهای مختلف اسلامی وجود دارد).

ولی از آنجا كه هر كار خوبی، ممكن است بی‌نقص نباشد، این نسخه از قرآن نیز از نظر املاء و نگارش (رسم الخط) كاستی‌های فراوانی دارد كه اصلاح آن، لازم و ضروری می‌رسد زیرا این اشتباهات گاه معنی را تغییر می‌دهد و گاه قرائت را بسیار مشكل می‌سازد.

رسم‌الخط قرآن توقیفی نیست  بار دیگر لازم می‌دانم این نكته را تكرار كنم كه رسم‌الخط قرآن هرگز توقیفی نیست، و الزامی به رسم الخط معینی نداریم. زیرا:

اوّلاً: آنچه كه میان تمامی فرق اسلامی، اجماعی است «نزول قرآن به صورت الفاظ معین» می‌باشد و ملاك اساسی در قرائت قرآن، نقل سینه به سینه و شنیدن آن از زبان پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد بن عبدالله(ص) بوده است، و كتابت‌ها همیشه متفاوت بوده است.

ثانیاً: امروز رسم‌الخط واحدی در دست نداریم كه به طور قطع و یقین بتوان آن را به صدر اسلام منتسب نمود.

بهترین شاهد، وجود قرآن‌های منسوب به قرون اولیه در موزه‌ها و كتابخانه‌های مهم جهان و كشورهای اسلامی می‌باشد كه از نظر املایی با رسم الخط موجود متفاوت است.

ثالثاً: كشور عربستان كه ناشر قرآن به خط عثمان طه است برای مسلمانان هند و پاكستان، قرآن‌هایی را چاپ و توزیع نموده كه با رسم‌الخط این قرآن، تفاوت بسیار دارد.

انواع كاستی‌ها

به هر حال در نسخه موجود به خط عثمان طه، كاستی‌های فراوان رسم‌الخطی وجود دارد كه گاه موجب تغییر در معنا و گاه سبب نامفهوم شدن كلمه و گاه باعث صعوبت در فراگیری و قرائت صحیح می‌شود، از این رو ما این موارد را به شش گروه تقسیم كرده‌ایم:

1. رسم‌الخط‌هایی كه سبب تغییر معنا می‌شود.

2. رسم‌الخط‌هایی كه سبب می‌شود، كلمه فاقد معنا گردد.

3. رسم‌الخط‌هایی كه سبب صعوبت فوق‌العاده فراگیری می‌شود.

4. رسم‌الخط‌هایی كه سبب اضافه حروف نابجا می‌شود.

5. رسم‌الخط‌هایی كه سبب حذف حروف لازم و اصلی كلمه شده است.

6. رسم‌الخط‌هایی كه سبب نوشتن یك كلمه به دو صورت در دو آیه یا در چند آیه می‌شود، بدون هیچ‌گونه دلیل كه تنها یك صورت آن صحیح می‌باشد.

در اینجا برای هر یك از موارد فوق، نمونه‌هایی را آورده‌ایم؛ انتظار و تقاضای ما از اندیشمندان و علمای اسلامی به ویژه علمای مصر و حجاز، این است كه همگی با یك عزم راسخ برای اصلاح آن بكوشند، و نسخه‌های موجود را از این نظر كامل كنند.

رسم‌الخط قرآن توقیفی نیست بار دیگر لازم می‌دانم این نكته را تكرار كنم كه رسم‌الخط قرآن هرگز توقیفی نیست، و الزامی به رسم الخط معینی نداریم.

البته همان‌گونه كه گفته شد: این كاستی‌ها فقط مربوط به رسم‌الخط و نگارش است و گرنه قرائت الفاظ قرآن، بدون هیچ‌گونه تحریف و كم و زیادی از آغاز تاكنون باقی مانده است.

قرآن بخوانید

بدیهی است، صحیح نوشتن رسم‌الخط، نه تنها سبب تغییری در قرآن نمی‌شود، بلكه صحت تلاوت و تفسیر قرآن را تضمین می كند، همان‌گونه كه می‌دانیم كتابت اولیه قرآن، فاقد نقطه‌گذاری و علامت اِعراب بود و نقطه‌گذاری حروف و ضبط اِعراب به وسیله علامت، نه تنها باعث تحریف نشد بلكه موجب مصونیت قرآن از تحریف در قرائت نیز گردید.

اضافه بر آن، هیچ دلیلی در دست نیست كه نسخه موجود به خطِ «عثمان طه» بر اساس رسم‌الخط نسخه‌های صدر اسلام می‌باشد، چرا كه:

1. در پایان نسخه قرآن موجود به خط «عثمان طه» صریحاً آمده است: «هجاء و رسم الخط آن از دو نفر از علمای این فن به نام «ابوعمرو دانی» و «ابوداود سلیمان بن نجاح» گرفته شده كه آنها آن را مربوط به زمان خلیفه سوم عثمان می‌دانند و در مواردی كه این دو با هم اختلاف دارند نقل نفر دوم ترجیح داده شده است».

از این بیان استفاده می‌شود كه رسم‌الخط مزبور از طریق خبر واحد به ما رسیده كه گاه این خبر واحد تعارض نیز دارد.

2. نسخه قرآن‌هایی كه ده‌ها سال قبل از این نسخه، در كشورهای اسلامی چاپ و توزیع شده و اكنون نیز چاپ و منتشر می‌شود، مانند كشور تركیه عثمانی و تركیه كنونی، هند و پاكستان و ایران و بعضی از كشورهای عربی، مانند عراق، از نظر رسم الخط، با نسخه موجود ـ به خط عثمان طه ـ تفاوت بسیار دارد.

3. نسخه‌های فراوانی از قرآن‌های صدر اسلام در موزه‌ها و كتابخانه‌های مهم جهان و كشورهای اسلامی موجود است كه از نظر رسم الخط با نسخه موجود متفاوت می‌باشد.

4. اخیراً كشور عربستان، قرآنی را با رسم‌الخط دیگری برای مسلمانان هند و پاكستان چاپ و توزیع نموده كه رسم‌الخط آن‌ها، با رسم‌الخط عثمان طه، تفاوت بسیار دارد.

بنابراین لازم است علمای جهان اسلام، رسم الخط واحدی را بر اساس نگارش و كتابت صحیح امروز كه برای همه قابل فهم و سهل و آسان باشد، تهیه و در اختیار مسلمانان سراسر جهان قرار دهند و همه از آن بهره‌مند شوند.

پاسخ به یك سؤال مهم

از آنچه در بالا آمد روشن شد این كه بعضی می‌گویند بهتر است برای اصالت قرآن دست به این رسم‌الخط نزنیم و اشتباهات آن را تحمل كنیم، هر چند می‌دانیم با ا صلاح رسم‌الخط هیچ تغییری در تلفظ قرآن رخ نخواهد داد، سخن نادرستی است

زیرا اگر ما تنها یك رسم‌الخط قرآنی در طول تاریخ داشتیم، ممكن بود این عذر تا حدی پذیرفته شود در حالی كه ـ همان‌گونه كه در بالا آمد ـ از آن زمان كه قرآن به خط كوفی نوشته می‌شد و سپس به خط عربی موجود درآمد، ده‌ها نوع رسم‌الخط رواج داشته است (البته با حفظ تلفظ واحد) كه در موزه‌های كشورهای اسلامی نمونه‌های فراوانی از آن دیده می‌شود، امروز نیز چنین است و حتی در عربستان سعودی نیز قرآن با رسم‌الخط‌های متفاوت نوشته شده است و هیچ دلیلی بر مطابقت رسم‌الخط عثمان‌ طه با رسم‌الخط خلفای نخستین نیست بلكه دلائل متعدد بر ضد آن داریم.

به هر حال نباید دچار وسوسه شد و لازم است علمای اسلام در اصلاح این نسخه كثیرالانتشار(نسخه عثمان ‌طه) بكوشند و به صحیح خواندن قرآن و تفسیر صحیح آن كمك كنند.

البته نباید فراموش كرد كه در بعضی قرآن‌های چاپ دیگر نیز بخشی از این نواقص رسم‌الخطی وجود دارد كه باید اصلاح گردد.

پس از پایان مقدمه، کاستی های نسخه قرآنی عثمان طه که در شش بخش تنظیم یافته یکی پس از دیگری بررسی می شود.

امیدواریم علمای اسلام، به خصوص علمای حجاز در رفع این کاستی ها بکوشند.

1ـ رسم الخط های که سبب تغییر معنا می شود.

بخش اوّل

رسم‌الخط‌هایی كه سبب تغییر معنا می‌شود

 در این رابطه به ذكر چندین نمونه اكتفا می‌كنیم:

الف) واژه «إنَّمَا» و «أنَّمَا» در 10 آیه، به صورت متصل نوشته شده است، در حالی كه باید به صورت منفصل و جدا از هم یعنی به صورت «إنَّ مَا» و «أنَّ مَا» نوشته و خوانده شود. زیرا كلمه «ما» در تمامی این ده آیه «موصوله» است (به معنی چیزی) در حالی كه «إنّمَا»1 كلمه «حصر» به معنی فقط و «أنَّمَا» برای تأكید است.

بنابراین اگر در این 10 مورد كه «ما» موصوله است، متّصل خوانده شود معنای آن تغییر پیدا می‌كند.

آن ده مورد عبارتند از:

1- نحل، آیه 95 

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

2- طه، آیه 69

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

3- ذاریات، آیه 5

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

4- مرسلات، آیه 7

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

این در حالی است كه جمله" و ان َّما توعدون" در سوره انعام، آیه 134 به صورت منفصل آمده است.

5- آل عمران،آیه178

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

6- رعد، آیه 19

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

7- مؤمنون، آیه 55

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

 8- لقمان، آیه 27

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

9- انفال، آیه 41

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

10- غافر، آیه 43

اشتباهات قرآن عثمان طه

صحیح آن:

اشتباهات قرآن عثمان طه

قابل توجّه این كه جمله" وَ أَنَّ مَا یدْعُونَ " در سوره حج، آیه 62 و سوره لقمان، آیه 30 به صورت صحیح و منفصل نوشته شده است.

ادامه دارد...

نویسنده: علی حبیبی

شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان، با تلخیص


[1] . «انّما» حصر، حدود 130 بار تكرار شده و به صورت متصل نوشته شده است و صحیح است.