مقدمات قرائت (نیت و یادگیری)
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: بر شما باد به قرآن اهمیت داده و آن را بیاموزید. گروهی از مردم هستند قرآن را فرا می گیرند تا مردم بگویند فلانی قاری قرآن است و گروهی نیز آن را می آموزند صرفاً برای صوت تا بگویند فلانی خوش صدا هست. در این آموزش خیری نیست. برخی از مردم هم قرآن را می آموزند و شب و روز (به تلاوت و عمل) به آن قیام می كنند و برای آنها اهمیتی ندارد كه كسی از آن با خبر باشد یا نباشد. اصول كافی جلد 4 صفحه 420 حدیث 6
مقدمه
در نظام ارزشی اسلام، نیّت رکن اساسی و زیر بنای اعمال عبادی و در واقع شکل گیری چارچوب عبادت و پذیرفته شدن آن بستگی کامل به قصد و نیّتی دارد که فرد را به سوی انجام عمل فرا می خواند.قرائت قرآن کریم نیز که جزو با فضیلت ترین عبادات است، باید همواره با نیّتی که جلب رضای الهی و کسب هدایت از محضر قرآن و سایر اهداف متعالی در آن باشد، همراه گردد. از این رو ائمه معصومین(ع) که ساکنان اصیل خانه وحی هستند، داشتن نیّت صحیح را شرط بهره برداری از انوار قرآن دانسته و قاریانی را که به قصد خودنمایی و یا به انگیزه رسیدن به بهره بی ارزش دنیایی به تلاوت قرآن می پردازند به شدت مذمّت نموده اند.
در این درس به برخی از احکامِ مربوط به نیّت درقرائت قرآن و پس از آن به احکامِ یادگیری قرائت صحیح در نماز پرداخته می شود.
الف) نیّت در قرائت:
1) در نماز و سایر عبادات همچون قرائت قرآن (چه در نماز و چه در غیر نماز)، خالص بودن نیّت از ریا، شرط صحت و پذیرفته شدن عمل است، بنابراین اگر آنها را به قصد ریا انجام دهد عمل باطل می‌شود.1توضیح: بطلان قرائت به معنی عدم پذیرشِ آن از سوی خداوند متعال است به همین علت اگر کسی در قرائت نماز دچار ریا شود نماز او باطل می شود و نیز اگر كسی نذر قرائت قرآن كرده باشد و آن را با نیت ریا انجام دهد، به نذرش وفا نكرده و باید مجدداً با نیتی صحیح آن را اعاده كند.
2) نیت از اركان هر عبادت است بنابراین چنانچه در نیت فرد اشكالی وارد شود ، هر چند به صورت سهوی، عمل باطل می شود. بنابراین اگر كسی در عبادت خود مثلاً در قرائت سوره نماز دچار ریا شود ولی فوراً متوجه شود و از این عمل خود پشیمان شود هم نماز او باطل است.2
3) ریاهایی که مبطل قرائت هستند عبارتند از:3
اول: قرائت را تماماً برای غیر خدا انجام دهد.
دوم: قرائت را هم برای خدا و هم برای غیر خدا انجام دهد. به عبارت دیگر انگیزه و محرك انسان برای قرائت هم امتثال فرمان خدا و هم جلب نظر مردم باشد.
سوم: ریا و خودنمایی در اوصاف قرائت، مثلاً تلاوت قرآن با صوت زیبا یا با خشوع و تأنّی برای خودنمایی.
4) ریاهایی که مبطل قرائت نمی‌باشند عبارتند از:
اول: ریا در مقدمات قرائت، مثلاً در رفتن به مسجد برای قرائت، قصد ریا کند.
دوم: ریا در بعضی از اعمال خارج از قرائت، مثل پوشیدن لباس خاص در هنگام قرائت، با قصد ریا.
سوم: در جایی كه عمل را خالصانه برای خدا انجام می دهد ولی در عین حال دوست دارد مردم آن را ببینند و از آن مطلع شوند.
چهارم: ریا بعد از عمل، مانند این که قرائت خالص برای خدا باشد ولی بعد از آن برای خوشامد دیگران آن را نقل کند.
توضیح: گرچه ریا بعد از اتمام عبادت خالصانه موجب بطلان آن نمی شود ولی فرد بخاطر انجام ریا ، كار حرامی انجام داده و باید از آن توبه كند.4
پنجم: عجب و خودپسندی و خودبینی در هنگام عبادت و به عبارت دیگر بزرگ و بسیار شمردن عمل در مقابل خداوند چنانچه همزمان با انجام عبادت باشد بنابر احتیاط مستحب موجب بطلان عمل شده و چنانچه پس از انجام عبادت این صفت ناپسند برای انسان ایجاد شود عمل گذشته باطل نمی شود.5
ب) یادگیری قرائت نماز
یكی از وظایفی كه بر عهده هر مسلمان معتقد است آموختن شیوه صحیح خواندن نماز به ویژه قرائت صحیح حمد و سوره نماز می باشد و اولین گام در این راه آموزش روخوانی صحیح آیات سوره مباركه حمد و سوره هایی است كه فرد به دلخواه خود پس از قرائت سوره حمد در نماز تلاوت می كند می باشد.6
1) كسی كه حمد و سوره و اذكار دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد ، چنانچه وقت وسعت داشته باشد ، باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است بنابر احتیاط واجب در صورتی كه ممكن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.7
2) اگر یكی از كلمات حمد یا سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید مثلاً بجای (ض) (ظ) بگوید یا اعراب را تغییر بدهد و یا تشدید را نگوید نماز باطل است.8
3) اگر كسی شیوه صحیح قرائت كلمه ای را نداند مثلاً نداند مغضوب با (ض) است یا با (ظ) باید یاد بگیرد و اگر هر دو حالت را بخواند نمازش باطل است.9
4) اگر انسان كلمه ای را صحیح بداند در نماز همانطور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.10
5) امام جماعت علاوه بر شروطی مانند عدالت باید نماز را بصورت صحیح بخواند.11
6) اگر مأموم بداند كه امام جماعت برخی از اذكار نماز را بصورت غلط قرائت می نماید نمی تواند به او اقتدا نماید.12
منبع: سازمان دارالقرآن الکریم
گروه دین و اندیشه تبیان، سیف جمالی
[1] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام،ص43 – برگرفته از كتاب عروه الوثقی . مبحث نیت.
[2] . بنی هاشم خمینی ، سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع جلد اول صفحه 501 مسأله 942
[3] . برگرفته از کتاب عروة الوثقی، مبحث نیت مسأل? 8 و 9.
[4] . مطابق با فتوای حضرت امام خمینی برگرفته از تحریر الوسیله جلد اول صفحه142 مسأله 2
[5] . عروه الوثقی جلد اول صفحه472 مسأله دهم . مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، خویی ، اراكی ، گلپایگانی.
[6] . بنی هاشمی خمینی ، توضیح المسائل مراجع صفحه 519 مسأله 997 مطابق با فتوای تمامی مراجع عظام تقلید
[7] . همان ، صفحه 520 مسأله998 مطابق با فتوای حضرات عظام امام خمینی ، مكارم ، فاضل ، شبیری زنجانی ، صافی گلپایگانی. سایر مراجع عظام درباره وظیفه كسی كه حمد و سوره و اذكار نماز را نمی داند توضیحات مختلفی ارائه فرموده اند.
[8] . همان ، صفحه 520و521 مسأله 1000 مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، تبریزی ، فاضل ، شبیری زنجانی ، صافی گلپایگانی ، سیستانی ، مطابق فتوای آیت الله العظمی مكارم شیرازی در صورتی نماز باطل است كه تغییر ایجاد شده از نظر لغت عرب غلط باشد. مطابق فتوای آیت الله العظمی بهجت در صورتی نماز باطل است كه مطابق با نظر اهل لغت كلمه مورد نظر تلفظ نشده باشد و نیز مطابق یكی از قرائات سبعه نباشد.
[9]. همان ، ج اول، صفحه 521 مسأله 1002 مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، صافی گلپایگانی ، فاضل ، بهجت ، مطابق با فتوای حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی مگر اینكه هر دو حالت در زبان عربی صحیح باشد و یكی را به قصد ذكر بگوید.
[10] . همان ، صفحه 521 مسأله 1001 مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، تبریزی ، سیستانی ، مطابق با فتوای حضرات آیات فاضل ، شبیری زنجانی و مكارم شیرازی بنابر احتیاط مستحب نمازها را دوباره بخواند یا اگر وقت گذشته قضا نماید. مطابق با فتوای حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی باید نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
[11]. همان صفحه 742 ، مسأله 453 مطابق با فتوای تمامی مراجع عظام تقلید درباره سایر شروط امام جماعت از جمله بلوغ ، مرد بودن و ... به مسأله مورد اشاره مراجعه فرمایید.
[12]. مطابق با فتوای آیات عظام مقام معظم رهبری ، سیستانی ، بهجت ، استفتائات مقام معظم رهبری ج اول سؤال 598 و 599 و پایگاه اطلاع رسانی مراجع فوق الذكر.
