تلاش در عرصه تولید
با مطالعه در رفتارهای اقتصادی پیشوایان معصوم (ع) میتوان به اصول کلی در زمینه تولید دست یافت. آنان نه تنها خود علاقه زیادی به کارهای تولیدی و اقتصادی داشتند، بلکه با استفاده از فرصتهای مناسب برای شکوفایی نیروهای درونی و استعدادهای نهفته افراد زمینه سازی مینموده و از این طریق در آنان انگیزه تولید و کسب درآمد را تقویت میکردند.
تأکید آن بزرگواران بر تولید بیانگر آن است که اسلام اقتصاد بر محور تولید مخصوصاً کشاورزی را بر سایر موارد ترجیح میدهد. بررسی زندگی امام علی(ع) نشان میدهد که آن حضرت در دوران 25 سال فاصله از امور حکومتی، بیشتر وقتشان را به باغداری و کشاورزی و کارهایی مربوط به آن نظیر حفر چاه و قنات میگذراندند.
اخبار و روایات متعدد تاریخی نشان میدهد که مهمترین و اصلیترین منبع مالی امام موسی کاظم(ع) کشاورزی بوده است «علی بن ابی حمزه» میگوید: امام کاظم(ع) را دیدم که در زمین کشاورزی خود کار میکرد و عرق میریخت. عرض کردم: قربانت گردم! پس کارگران کجا هستند؟ فرمود: ای علی! بهتر از من و پدرم در این زمین با بیل کار میکردند. عرض کردم: آنان را معرفی نما! حضرت فرمود: رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع) و پدرانم همه با دست خود کار میکردند. کشاورزی شغل پیامبران خدا و جانشینان آنان و مردان شایسته است.1
حمایت از تولیدکنندگان
پیشوایان معصوم(ع) علاوه بر این که خود در عرصه تولید و تلاشهای اقتصادی پیش گام بودند، از تولید کنندگان و کشاورزان حمایت میکردند و به آسیب دیدگان و ورشکستگان و قرض دارانی که زندگی اقتصادی آنها به دلیل مشکلات طبیعی مختل شده بود، کمکهای فراوانی میکردند.امام علی(ع) به تولید کنندگان و کشاورزان عنایت ویژهای داشت. امام صادق(ع) در این باره میفرماید: «کان امیرالمؤمنین یکتب و یوصی بفلّاحین خیراً؛10 امیرمؤمنان همیشه به عمال و کارمندانشان سفارش کشاورزان را مینمود.»
امام موسی کاظم(ع) از کشاورزان و تولید کنندگان مدینه زیاد حمایت میکرد، شخصی میگوید: در نزدیکی مدینه صیفی کاری داشتم. موقعی که فصل برداشت محصول نزدیک میشد، ملخها آن را نابود کردند. من خرج مزرعه را با پول دو شتر بده کار بودم. نشسته بودم و فکر میکردم. ناگهان امام موسی بن جعفر(ع) را دیدم که در حال عبور از آنجا بود و مرا دید، فرمود: چرا ناراحتی؟ عرض کردم: به خاطر این که ملخها کشاورزی مرا نابود کردهاند.
حضرت فرمود: چه قدر ضرر کردهای؟ عرض کردم: یک صد و بیست دینار با پول دو شتر. حضرت به غلام خود فرمود: یک صد و پنجاه دینار به او بده سی دینار سود به اضافه اصل مخارج و دو شتر هم به وی تحویل بده!
آن مرد میگوید: وقتی این کمک را تحویل گرفتم، عرض کردم: وارد زمین من شوید و در حق من دعا کنید. حضرت وارد زمین شد و دعا کرد، سپس از رسول خدا(ص) نقل کرد و فرمود: از بازماندگان مشکلات محکم نگه داری کنید.3
بدین سان امام به مسؤولان و افراد جامعه میآموزد که چگونه به افراد آسیب دیده کمک کنند. حضرت موسی بن جعفر (ع) در کمک به کشاورزی که زراعت او دچار خسارت شده بود، علاوه بر اصل سرمایه، مقدار سودی که انتظار داشت به او میپردازد، ضمن این که حمایت معنوی خود را نیز اعلام میدارد و برای آن کشاورز دعا میکند و با ذکر روایتی از پیامبر(ص) او را مشمول هدایت فکری و معنوی خود قرار میدهد.
تأمین نیازهای محرومان
گرفتاریها و نیازمندیها به طور طبیعی ممکن است به سراغ هر انسانی بیاید. در چنین مواقعی که فرد در جامعه دچار مشکل شده و به یاری دیگران نیازمند است، انتظار دارد افراد توانا و توانمند قدمی در جهت حل مشکل وی بردارند.
اسلام نهایت کوشش و تلاش خود را به خرج میدهد که در تمام جامعه اسلامی حتّی یک فقیر و نیازمند هم پیدا نشود، امّا بدون شک در هر جامعهای افرادی از کار افتاده آبرومند، کودکان یتیم، بیماران و مانند اینها وجود دارند که باید به وسیله بیت المال و نیز افراد متمکن با نهایت ادب و احترام تأمین شوند.
توجه به امور معیشتی فقرا و نیازمندان جامعه در سیره پیشوایان معصوم جایگاه ویژهای دارد.
حضرت علی(ع) حمایت از اقشار محروم و درمانده جامعه را جزو برنامههای اصلاحی خویش قرار داده بود. آن حضرت در عهدنامه خویش به «مالک اشتر نخعی» به وی مأموریت میدهد که هیچگاه از اقشار محروم غفلت نورزد و نیازهای آنان را تأمین کند: «...ثمّ اللّه اللّه فی الطبقة السّفلی...»4 امام متقین علاوه بر فرمانهایی که به کارگزاران خویش جهت تأمین اجتماعی جامعه میدهد، خود عملاً نیز به تأمین این قشر در جامعه اقدام میکند. آن حضرت خود را پدر یتیمان معرفی میکند و همچون پدر با آنان رفتار مینماید.5
در حدیثی آمده است که امام سجاد(ع) در شبهای تاریک از خانه خارج میشد و انبانی را که در آن کیسههای درهم و دینار بود بر دوش خویش حمل میکرد و بر در خانه فقرا میآورد و به آنان میبخشید. زمانی که آن حضرت به شهادت رسید و آن عطایا به مردم نرسید، تازه متوجه شدند که آورنده آن بخششها امام سجاد(ع) بوده است.6
«ابوهاشم جعفری» ـ یکی از اصحاب خاص امام حسن عسگری(ع) ـ میگوید: از فقر و تنگ دستی به امام حسن عسگری(ع) شکایت کردم. آن حضرت با تازیانه خود خطی بر روی زمین کشید و شمشی از طلا که نزدیک پانصد اشرفی بود از آن بیرون آورد و فرمود: ای اباهاشم! این را بگیر و ما را معذوردار!7
«حسن بن کثیر» میگوید: در محضر امام محمد باقر(ع) از نداری خویش و بیتوجهی برادران شکایت کردم. حضرت خود دستور داد کیسهای را که در آن هفتصد درهم بود، بیاورند و فرمود: اینها را خرج کن وقتی تمام شد، مرا با خبر ساز.8
«صفوان بن ساربان» میگوید: در محضر امام صادق(ع) بودم. مردی از اهالی مکه به نام «میمون» نزد آن حضرت آمد و عرض کرد: کرایه راه سفر تمام شده، نیاز به کرایه دارم. امام بیدرنگ به من فرمود: برخیز و به کار برادرت رسیدگی کن. برخاستم و به حل مشکلات او پرداختم. خداوند کمک کرد و نیاز او بر طرف شد. در این هنگام به محضر امام صادق(ع) رسیدم، از من پرسید: در مورد نیاز و مشکل برادرت چه کردی؟ عرض کردم به یاری خدا مشکل او حل شد. آن حضرت فرمود: آگاه باش! که حتماً برادر دینیت را یاری کنی. این کار در نزد من محبوبتر و بهتر از آن است که یک هفته خانه کعبه را طواف نمایی.9
ادامه دارد ...
گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
منبع: صنایع نیوز - اسماعیل نساجی زواره
1. بحارالانوار، مجلسی، ج 48، ص 115
2. وسایل الشیعه، ج 13، ص 216
3. تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج 15، ص 16
4. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نامه 53، ص 582
5. اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 1، ص 406
6. همان، ج 1، ص 389
7. مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 328
8. الارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 166
9. اصول کافی، ج 2، ص 198
