تشویق: هدف یا وسیله؟
با تشویق، استعدادهای فرزندتان را شکوفا کنید
انجام دادن رفتارهای مطلوب، نیازمند داشتن انگیزهای قوی و موثر است. انگیزهها به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم میشوند و به طور معمول، برای کودکانی که انگیزهای درونی جهت انجام دادن رفتارهای خوب و مطلوب ندارند، تشویق میتواند یکی از روشهای تربیتی مناسب باشد، اما تاکنون با خود اندیشیدهاید که:
- میزان تاثیرگذاری تشویق به چه میزان است؟
- اثرات منفی تشویق چیست؟
- از چه راههایی میتوان کودک را تشویق کرد؟
- تشویق کننده چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟
- چه عواملی را در تشویق بایستی مدنظر قرار داد؟
چون انسان موجودی است که انگیزه خویشتن دوستی در او بسیار نیرومند است و طبیعت او به گونهای است که اگر در انجام اموری پاداش بگیرد آن امور را هم بهتر انجام میدهد و هم احتمال تکرار آن افزایش مییابد، از این رو همواره خانوادهها از تشویق به عنوان یک روش تربیتی برای پایداری و تثبیت رفتارهای خوب و مناسب در فرزندان خود بهره میگیرند.
تشویق باعث تامین رضایت خاطر و همچنین افزایش اعتماد به نفس می گردد. همچنین باعث شکوفایی استعدادهای درونی و افزایش امید و دلگرمی به فعالیتها شده و احساس ارزش مندی را تقویت می کند
تشویق به معنی قدردانی، تشکر، تعریف، پاداش دادن و ابراز رضایت از رفتار فرد است. همچنین تقویت، ترغیب و تکرار رفتارهای مطلوب فرد را به دنبال دارد و از طرف دیگر محرکی متناسب با نیازهای فرد به شمار میآید که پس از یک رفتار مطلوب به منظور افزایش احتمال تکرار آن انجام میشود.
فواید تشویق
از نظر روانشناسان تشویق باعث تامین رضایت خاطر و همچنین افزایش اعتماد به نفس می گردد. همچنین با عث شکوفایی استعدادهای درونی و افزایش امید و دلگرمی به فعالیتها شده و احساس ارزش مندی را تقویت می کند و از این طریق به تامین نیازهای روانی می پردازد.همچنین تشویق باعث جبران کمبودهای عاطفی و اجتماعی گشته و باعث احساس آرامش در کودکان می گردد و به این ترتیب زمینه لازم برای اصلاح رفتار را پدید می آورد.
اثرات زیانبار تشویق
با وجود تمام مزایایی که تشویق دارد، اگر بهکارگیری تشویق بیش از حد لازم باشد، در موقعیت مکانی و زمانی مناسب اعمال نشود یا مبتنی بر اصول صحیح تشویق نباشد، احتمال بروز اثرات سویی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از :
مانع از رشد انگیزه های درونی شده و از طرف دیگر توقعات و انتظارات تصنعی کودک را افزایش میدهد حس خودبزرگ بینی و غرور را تقویت کرده و بین انتظارات خانه و مدرسه و جامعه تعارض بهوجود میآورد و به این ترتیب تشویق که وسیلهای برای تربیت است، خود به هدف تبدیل میشود.
فریب، تظاهر و ریاکاری را افزایش داده و مانع بروز خلاقیت و درک تمجید و تشویق حقیقی میشود. چنین کودکی هدف را نه رسیدن به عمق و کیفیت، بلکه رسیدن به نتیجه می داند و رقابت را، جایگزین رفاقت میکند.
میزان تشویق باید با کار کودک متناسب باشد یعنی پاداش همگام با موفقیتهای تدریجی او از کم به زیاد در حرکت باشد و پاداشهای بزرگ برای کارهای بزرگ تر در نظر گرفته شود
انواع تشویق
تشویق انواع مختلفی دارد که بعضی اشکال آن عبارت است از:
1- مادی: مانند انواع خوراکیها، پول، تقدیرنامه و...
2- رفتاری: مانند سرتکان دادن به نشانه تاکید، لبخندزدن و ...
3- کلامی: مانند بله، بسیار خوب، عالی است و...
اصول تشویق
برای اینکه بتوانید در شیوه تربیتی خود از یک شیوه میانه و متعادلی بهره گیرید لازم است که از اصول صحیح تشویق و تنبیه اطلاع داشته باشید لذا در این مقاله برخی از اصول اساسی و اولیه تشویق به شما والدین عزیز ارایه می گردد:
- علت تشویق باید مشخص باشد تا کودک دلیل تشویق خود را بفهمد.
- رفتار کودک باید مورد تشویق قرار بگیرد، نه کل شخصیت او. مثلاً باید گفت«آفرین به تو که برای من خرید کردی» نه اینکه بگوییم «تو چه پسر خوبی هستی»
- بهتر است بلافاصله بعد از انجام کار مطلوب کودک انجام شود.
- تشویق باید طبیعی، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد.
- بهتر است هر کودک با خودش مقایسه شود مثلاً اگر نمره چهارده او به شانزده رسید، پیشرفت او میتواند قابل ستایش باشد.
- میزان تشویق باید با کار کودک متناسب باشد یعنی پاداش همگام با موفقیتهای تدریجی او از کم به زیاد در حرکت باشد و پاداشهای بزرگ برای کارهای بزرگ تر در نظر گرفته شود.
- تشویق همیشگی نبوده، بلکه گاه به گاه و در برابر کارهای ممتاز باشد.
- تشویق با سن، جنسیت، نیازها، شرایط، موقعیت، شخصیت و... کودک متناسب باشد.
- تشویق در بین همسالان و دوستان کودک موثرتر از تشویق او در تنهایی است.
- باید دقت شود تشویق شکل رشوه به خود نگیرد تا کودک هر کاری را به امید دریافت پاداش انجام ندهد.
- تحسین و تشویق بیش از حد و بیجا موجب غرور و تکبر کودک میشود.
- به مرور پاداشهای بیرونی به پاداشهای درونی تبدیل شود، یعنی او خودش از انجام دادن آنها لذت ببرد.
- از چیزهایی برای پاداش باید استفاده شود که برای او خوشایند باشد.
- تشویق باید به گونهای باشد که کودک خود را مستحق آن دانسته و از تایید درونی خود بر خوردار شود.
منبع: ماهنامه خانواده
تنظیم برای تبیان- مریم عطاریان
مقالات مرتبط
کاربران محترم می توانند سوالات خود در این زمینه را در بخش مشاوره تبیان عنوان کنند.
