قدر و قدرت تلویزیون

شاید هیچ ابزار و پدیده‌ای به اندازه تلویزیون با مفهوم اوقات فراغت ارتباط نداشته باشد. واقعا اگر یك روز شبكه‌های تلویزیون قطع شود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ فقدان این جعبه جادو در خانه‌ها دست‌كم این نتیجه را دارد كه به قدرت و نفوذ تلویزیون و نقش آن در غنی كردن اوقات فراغت پی ببریم.

گویی اوقات فراغت با واژه تلویزیون آمیخته و همذات می‌شود تا این رسانه، قدرت خود را در عصر ارتباطات به رخ بكشد. سلطه تلویزیون بر افكار عمومی و حضور آن در ساحت‌های گوناگون بشر عصر جدید بیش از دیگر رسانه‌ها و فناوری‌های نوین اطلاعاتی است، به این معنی كه تلویزیون حضوری مستمر در خانه و زندگی شهروندان امروزی دارد. ضمن این‌كه به طور مستمر در حال پخش برنامه است و دائم آنلاین می‌شود، دوم این‌كه از تنوع و تكثر بیشتری در تولید انواع ژانر‌های هنری فرهنگی برخوردار بوده و به سلیقه‌ها و نیاز‌های متنوعی پاسخ می‌دهد.

شما در تلویزیون شاهد برنامه‌های گوناگون ورزشی، سیاسی، سینمایی، برنامه كودك و مسائل متعدد اجتماعی هستید كه به تقاضاهای متنوع مخاطبان خود توجه می‌كنند و می‌كوشند برای ماندگاری خویش به علایق و دیدگاه‌های بینندگان خود عنایت داشته و به بازسازی مدام خود بپردازند. سلطه و سیطره تصویر در جهان امروز به رسانه‌ها بویژه تلویزیون جایگاه و موقعیت ویژه‌ای بخشیده كه دیگر غیرممكن است خانه‌ای بدون تلویزیون باشد یا كسی بخشی از وقت روزانه خود را به آن اختصاص ندهد. گاهی حتی به خاطر اختلاف سلیقه‌ها بخصوص میان والدین و كودكان، بیش از یك تلویزیون در خانه‌ها وجود دارد تا هر كسی بنا به علاقه خود از آن استفاده كند. دامنه این اثرگذاری تا حدی است كه در همین یك دهه اخیر در ایران شاهد حضور تلویزیون در مغازه‌ها و ادارات و برخی خودرو‌ها هستیم.

گسترش شبكه‌های تلویزیونی در سال‌های اخیر و نقش پررنگ این رسانه در پر كردن اوقات فراغت شهروندان موجب شد تلویزیون پای خود را به خارج از خانه‌ها نیز بگذارد و به درون مغازه‌ها و فروشگاه‌ها برود. یكی از بارزترین مصداق‌های حضور پررنگ‌تر تلویزیون در زندگی اجتماعی نصب آن در اتوبوس‌های بین‌شهری است كه با پخش فیلم و مستند و تصاویر سرگرم‌كننده، سلطه خود را تا جاده‌ها و خیابان‌ها نیز گسترش داده است. همچنین نصب و راه‌اندازی تلویزیون‌های بزرگ در برخی پارك‌های تهران و شهر‌های بزرگ، نمادی دیگر از نفوذ تلویزیون در زندگی فردی و اجتماعی انسان امروز است. قدرت این جعبه جادویی تا حدی است كه حتی چیدمان اعضای خانواده را نیز به نفع خود تغییر داده است.

اگر در گذشته همه دور هم جمع می‌شدند یا روبه‌روی هم قرار می‌گرفتند، اما اینك نگاه و جهت همه به سوی تلویزیون است و اوست كه با حضور خود نحوه تركیب اشیا و لوازم خانه را نیز تعیین می‌كند و درواقع از پیش به چگونگی چیدمان اعضای خانواده شكل می‌دهد. همچنین تلویزیون در غیاب مراجع سنتی گذشته به الگوی اصلی هنجاربخشی و نظام رفتاری تبدیل می‌شود و كنش‌های انسانی را شكل می‌دهد و آن را هدایت می‌كند.

چه بسیار كودكانی كه تحت تاثیر شخصیت‌های كارتونی و رسانه‌ای هستند و گاه تا نیمه‌های شب پابه‌پای بزرگ‌ترها پای تلویزیون می‌نشینند و امروزه دیگر نور تلویزیون‌ها كاركردی بیش از نور چراغ‌ها و لامپ‌های خانه دارد و چه بسا آنها آخرین نوری هستند كه در خانه خاموش می‌شوند و خاموشی آنها به معنی پایان یك شبانه‌روز است.

در گذشته شب‌های بلند زمستان بهانه‌ای بود برای شب‌نشینی و دور هم بودن، اما با نفوذ تلویزیون بر زندگی مدرن یا این رفت‌وآمدها كاهش یافته است یا این كه در شب‌نشینی و مهمانی‌های شبانه نیز چند خانواده به جای دور هم جمع شدن دور تلویزیون جمع می‌شوند و دسته‌جمعی برنامه‌های آن را تماشا می‌كنند.

اگرچه نقش تلویزیون در مطبوعات و رسانه‌ها در تابستان و اوقات فراغت رسمی برجسته می‌شود و میزگردها و كنفرانس‌های متعددی برای آن تدارك دیده می‌شود. این جعبه جادو و این جام جهان‌نما، اما از یك پارادوكس طنزآمیزی نیز برخوردار است. تلویزیون اگرچه اعضای خانواده را گردهم می‌آورد، اما جمعی تنها از آنها می‌سازد كه دیگر مثل جمع‌های خانوادگی در گذشته با هم نیستند، گرچه در كنار همند. به عبارتی دیگر تلویزیون در مقام یك رسانه سرد به قول مك لوهان، فضای گرم خانه را نیز همرنگ خود می‌سازد و به‌تنهایی دامن می‌زند.

حالا با همه این توصیفات باز هم این رسانه است كه بیشترین سهم را در پر كردن اوقات فراغت شهروندان دارد و باید این نعمت را مغتنم دانست. كافی است یك روز تلویزیون را خاموش كنید تا ارزش و منزلت آن را در زندگی شخصی خود بسنجید.

تنظیم برای تبیان:رضا سلطانی

نویسنده: سیدرضا صائمی

منبع:جام جم