شعر،ادبیات،انقلاب

لابد این گونه سرودن ها هم برای شما هزینه داشت و دردسرایجاد می کرد; مثلا دستگیری، زندان و...؟

خوب، طبیعی است. شاعران دار بر دوش شیعه، همواره الهام بخش و مقتدای ما بوده اند. البته نه به خاطر این شعرها، ولی وقتی به خاطر سخنرانیها و منبرها دستگیر و زندانی شدم، پای صحبت این گونه سروده ها و آثار هم کشیده می شد و به عنوان سند جرم تلقی می گشت. یادم هست یکی از همان سروده ها با عنوان «اسیر آزادی بخش » درباره حماسه آفرینی بانوی قهرمان کربلا در سفر کربلا و درسفر اسارت کوفه و شام، با اشاره به خطبه های حماسی زینب کبری درکاخ یزید، در قسمتی این چنین آمده بود:

«آهسته تر یزید!

این قدرتی که از پدرت ارث برده ای عزت برای ملت ما نیست، ذلت است از پای تا به سر شده ای غرق ننگها اما غرور چشم تو را کور کرده است من از کدام ننگ تو داد سخن زنم؟ از ننگ جاودان نیاکان مشرکت از لکه های ننگ که بر جا نهاده ای از کاخ زور گویی و عیاش خانه ات این قتل عام و «عیدظفر» ؟ کور خوانده ای ما راه مستقیم گزیده ایم از موجها چه باک بوده است و هست کشتی حق زیر پای ما عزت برای ما و خدا و پیمبر است ننگ ابد برای تو و خاندان توست...»

این شعر را که مفصل هم هست، آن روزها جوانان و حتی برخی روحانیون انقلابی، در مراسم مختلف و ایام محرم، به صورت دکلمه و با شور می خواندند و گوشه و کنایه هایی که این شعر به دودمان سلطنت داشت، از نظرها مخفی نبود و موقع خواندن و شنیدن،اشاراتش را با چشم و ابرو به یکدیگر اشاره می کردند. گاهی در بازجویی ها انگشت روی این گونه آثار می گذاشتند، چون در جامعه، برد بسیاری داشت.

نسبت به اصل انقلاب اسلامی در آن دوره، شما چه دیدی داشتید و چشم انداز آینده را در شعرهایتان چگونه مطرح می کردید؟

«من به «روز» ، از پس پرده تاریکی «شب » می نگرم من ز «شب » ، همچنانی که ز پل می گذرند به امید سحری می گذرم »

این بخش پایانی یکی از سروده های سال 56 بود، در قسمت دیگری از همین شعر، که می تواند زاویه دید مرا در آن دوران که هنوزامام در نجف بودند و حادثه 19دی قم هم پیش نیامده بود. نشان دهد، گفته ام:

«من به خورشید جهانتاب که فردا از شرق سر بر آورده و با لشکر تاریکی، خواهد جنگید می اندیشم و به «فردا» و به فرداهایی همه بیگانه خواب همه لبریز از «روز» که سراسر همه جا و همه کس جشن خواهند گرفت مرگ «شب » های زمستان را، می اندیشم.»

البته همانطور که گفتم، رسالت شاعری ایجاب می کرد که همه از دردها، ستم ها، خفقان ها، زندان ها و فشارها بگوییم، هم مبشرآینده ای روشن و تصویرگر فردایی امید بخش باشیم، تا ملت مومن ومبارز، در چشم انداز آینده مبارزات خویش، زوال ظلم و حاکمیت اسلام را ببینند و پرشورتر و مصمم تر تلاش کنند. گاهی هم شدت خفقان به حدی بود که حالت یاس بر انسان غلبه می کرد و شعرها بوی ناکامی و نالیدن داشت. این معلول نشناختن عمیق جوهره باورهای دینی مردم و آمادگی برای شهادت بود. من در یکی ازسروده های اول انقلاب خود، حالت عذر خواهی از مردم داشتم که درآن همه سال سیاهی و تباهی، دردنامه سرودم و به عمق روحیات مردم که همگی شاعری بزرگ بودند و شعر بزرگشان «شهادت » بود، پی نبرده بودم; در بخشی از آن چنین آمده بود:

«از بابت گذشته شعرم، شعرگذشته ام در پیشگاه ملت خود، شرم می کنم شعر گذشته ام. کانک پر از شکایت و غم بود اینک که در طلوع رهایی خطی ز رود خون شهیدان در صفحه نخست کتاب حماسه ها بر جای مانده است رنگی دگر به خویش گرفته است رنگ امید و فتح به جای شکست و یاس رنگ خروش و خون و شهامت به جای ترس شعر کنونی ام احساس افتخار و ستایش ز ملتی است کاینسان دلاورانه، نبردی بزرگ را با دستهای خالی و قلبی پر از «خدا» پیروزمند و شاد به پایان رساند و ماند...»

این شعر، مربوط به اسفند57 است، یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی.

صحبت از دوران پر شکوه پیروزی به میان آوردید، حادثه 19 دی نقطه عطفی در مبارزات بود. بعد از13ماه هم پیروزی بهمن ماه.

درباره این دو حادثه بخصوص حوادث میان این دو مقطع تاریخی چه کردید و چه سرودید؟

درباره قیام مردم قم و حماسه 19 دی، یک شعر نو بلند سرودم و دو روز پس از آن حادثه، دست نویس آن بر دیوار مدرسه حجتیه وجاهای دیگر نصب شد و مردم می خواندند. ترسیمی بود از آنچه دراین شهر در خیابان صفائیه و چهار راه بیمارستان و مدرسه حجتیه و کوچه پس کوچه های قم اتفاق افتاد. عنوان آن شعر، «قم » بود.

و این گونه آغاز می شد:

«یک شهر را، دهها شهید خفته به خون داغدار و عزادار کرده است قم، شهر قیام و شهادت اینک پس از تهاجم آن تندباد قساوت در خون نشسته است، ولی در عمق قلبها جوانه زده اینک نهال کینه های مقدس...»

پیروزی انقلاب، آمدن امام و استقبال مردم و برپایی جمهوری اسلامی و شکست طاغوتیان و فرار شاه و بختیار و اعدام سران رژیم طاغوت و حکومت یافتن مستضعفان با ایمان و حضور نیروهای سپاه وجهادسازندگی و بسیج مردمی و ... همه از سوژه های جالب و به یادماندنی بود که درباره آنها، شعرهای فراوانی گفته ام.

بازگشت امام امت و پیروزی انقلاب، عظیم ترین اثر را در فکر و زبان و ذهن و زندگی من گذاشته بود و در همان ماههای اولیه انقلاب، حدودا 60 تا 70 رباعی، با همین محور سروده بودم که اززبان خودم یا دیگران، اینجا و آنجا خوانده می شد و یا منتشرمی شد.

نمونه ای از آن رباعیات را بیان بفرمایید.

چشم، فقط برای نمونه، یکی دو تا از این رباعیات رامی خوانم:

برخیز که فجر انقلاب است امروز/ بیگانه صفت خانه خراب است امروز /هر توطئه و نقشه که دشمن بکشد/ از لطف خدا، نقش بر آب است امروز

دیدی که «سحر» از پی شب در راه است؟ /دیدی که دوام شب بسی کوتاه است؟/ آن عیسی ما که زنده کرد ایران را /حقا که مسیحا دم و «روح الله » است

«والفجر» که سوگند خدای ازلی است/ روشنگر حقی است که با آل علی است/ این سوره به گفته امام صادق «ع »/ مشهور به سوره «حسین بن علی » است

این نهضت حق که خلق ما بر پا کرد /نه شرقی و غربی است،نه سرخ است و نه زرد /در وسعت و عمق و شور و یکپارچگی/ زیباتر از این نمی توان پیدا کرد

این اشعار واقعا تداعی کننده آن روزهای نخستین پیروزی وشور مقدس مردم است. راستی به این گونه سروده های جنابعالی چگونه می توان دست یافت؟ یعنی مثلا دیوانی، دفتری، مجموعه شعری؟

البته اغلب سروده هایم در مطبوعات پس از انقلاب چاپ می شد و برخی هم در مجلات مذهبی پیش از انقلاب. ولی تعدادی از اینها هم(که اغلب آنها شعر نو است.)در سه مجموعه شعر در همان سالهای اول انقلاب منتشر شد، به نامهای «اسیر آزادی بخش » ، «قبله این قبیله » و «میثاق » . که البته کمیاب است و در بازار به ندرت این مجموعه ها پیدا می شود. ولی شعرهای پس از انقلاب وسالهای دفاع مقدس ، اغلب به صورت پراکنده در مطبوعات وروزنامه ها آمده است.

قصد ندارید مجموعه کاملی از آثارتان را چاپ کنید؟

فعلا که نه، اگر توفیقی باشد با یک بازنگری و گزینش، ازمجموعه سروده ها یک دفتر انتخاب کنیم و به چاپ بسپاریم، بد نیست. بخصوص آنچه در سالهای اخیر بوده است. ولی مجال و حوصله و وقت مناسبی می طلبد که امیدوارم فراهم شود.

برگردیم به محور مضمون ها در اشعارتان. غیر از مسائل ایران و کشور خودمان، آیا نظری به وضعیت مسلمانهای دیگر هم داشتید؟ چه پیش از انقلاب، چه پس از پیروزی؟

بله، قبلا هم اشاره کردم. مساله فلسطین یکی از این محورهابود، ملتهای مسلمان در جاهای مختلف نمونه دیگر بود. حتی شعر مفصلی داشتم با عنوان «در جبهه آزادی بخش فلسطین » که تحت تاثیر مبارزات مسلمانان آن منطقه سروده بودم. درباره ستمدیدگان «رودزیا» و «آفریقای جنوبی » هم شعر داشتم، به قضایای جنوب لبنان و مبارزان شیعی آن منطقه هم پرداخته بودم.

طبیعی هم همین بود، چون سرنوشت مسلمانان در همه جای جهان اسلام مورد توجه و علاقه ما بود. در همان زمان که رژیم عراق، «امام » را از آن کشور بیرون کرد و بر هواداران او و پویندگان خط مبارزاتی امام همچون «شهید صدر» فشار می آورد، در دفاع ازمظلومیت ملت ستمدیده عراق شعر داشتم.