فراز و فرود رادیو در سی سال انقلاب

انتشار امواج در سراسر ایران

روایت فراز و فرود رادیو در سی سال انقلاب

این روزها هر کس موج رادیویش را یک بار از ابتدا تا انتها بچرخاند شبکه ی مورد علاقه اش را می یابد. شبکه های سراسری ای چون ورزش، معارف، سلامت، اقتصاد، پیام، جوان، تجارت و گفت و گو و شبکه های استانی و شهری، رادیو را در سی سالگی انقلاب از موفق ترین و پیش روترین رسانه ها کرده است.

انقلابی ها با رادیو نسبت نزدیکی دارند. همه ی آن ها به یاد دارند که مدت ها اخبار انقلاب را از بخش فارسیِ رادیو بغداد، که یاران امام راه انداخته بودند، یا بخش فارسی رادیو بی بی سی پی می گرفتند. همه یاد دارند که مهم ترین اتفاق روز 21 بهمن برایشان شنیدن صدای انقلاب از رادیوی ایران بود، آن زمان که گوینده با هیجان فریاد می زد: «توجه فرمایید، توجه فرمایید، این صدای راستین ملت ایران است. صدای انقلاب.(1)» مقام معظم رهبری درباره ی رادیو می فرماید: «رادیو یک دستگاه ویژه است، یعنی واقعا در کشور، هیچ رسانه ای – حتی تلویزیون، روزنامه، کتاب و سینما- وجود ندارد که این برد و این گسترش و این نفوذ را حتی در صندوق خانه های مردم داشته باشد. من خیلی از اوقات همراه خودم رادیو می برم. مثلا صبح ها که برای قدم زدن یا ورزش کردن به گوشه ای از این شهر می روم، این رادیو هم همراهم هست. از هیچ چیز دیگر نمی شود این طور استفاده کرد. از قبیل من هزاران نفر هستند. به قول مرحوم آل احمد که می گفت آن کشاورز ما هم به شاخ گاوش یک ترانزیستور آویزان کرده است. بنا براین رادیو خیلی حساس است، به خصوص که بعضی از برنامه های شما برنامه های مستقیم است. یعنی برنامه هایی است که دیگر شمایید و هنرتان و هر کاری که بتوانید بکنید. این شمایید و این هم میدان. یا علی مدد! هر کار کردید کرده اید. هیچ ادیتوری، هیچ تنظیم کننده ای، هیچ کنترل کننده ای هم وجود ندارد. شما هستید و دارید می گویید و در سطح میلیونی کشور و دنیا – مستقیم، کشور؛ غیرمستقیم، دنیا – پخش می شود. لذاست که بسیار بسیار حساس است.»(2)

رادیو بعد از انقلاب دولتی ماند و قانون اساسی تاسیس رادیوی خصوصی را ممنوع اعلام کرد. همچنین در اصلاحیه ی آن سازمان رادیو و تلویزیون، که به سازمان صدا و سیما تغییر نام داده بود، زیر نظر مقام رهبری قرار گرفت. بعد از انقلاب حدود ده سال از رادیو آگهی بازرگانی پخش نشد و موسیقی حتی موسیقی انقلاب، به پایین ترین حد خود رسید. رادیو بعد از انقلاب، به ویژه در روزهای سخت و پرالتهاب جنگ هشت ساله، که بسیاری از نقاط کشور پوشش تلویزیونی نداشت و کلا تلویزیون در شبانه روز حدود هشت ساعت برنامه پخش می کرد، نقش بسیار مهمی ایفا کرد. مردم خبرهای فتح و شکست را از رادیو می شنیدند، با آژیر رادیو به پناه گاه می رفتند و در آن جویای سلامتی فرزندانشان می شدند. در دسترس بودن، سرعت عمل، ابتکار در برنامه سازی و گزارش های به موقع از مناطق عملیاتی و پشت جبهه رادیو را به رسانه ای بی رقیب و غیرقابل رقابت بدل کرد.

مهدی ارگانی، مدیر وقت رادیو در زمان جنگ، در این باره گفته است: «از ابتدای تهاجم نیروهای عراق در سال 1359 تا اوایل سال 65 پوشش رادیویی جنگ به عهده ی پخش و تولید رادیو بود. در این میان قسمتی از نیازهای رادیو در داخل و از جمله تهییج نیروها در مقاطع عملیاتی، با استقرار واحدهای فرستنده ی سیار در برخی خطوط به صورت قطعی تدارک و تأمین می شد و این واحدهای موقت به طور غیررسمی رادیو جبهه نامیده می شدند. اما رادیو جبهه به عنوان یک شبکه ی فراگیر مرتبط با دفاع مقدس در اواخر سال 64 طراحی و از اوایل سال 65 راه اندازی شد.»(3) فتح الله جوادی، نویسنده ی وقت رادیو، در خاطرات خود می نویسد: «از اتاق تحریریه تا استودیو حدود 50 متر فاصله بود و بخشی از وقت ما در روزهای عملیات صرف دویدن میان استودیو و تحریریه می شد. گاهی اصلا فرصت کنترل و بازبینی مطلب وجود نداشت، گاهی حتی فریاد تهیه کننده ی پخش که ما را صدا می زد و می خواست که مطلب تازه به دستش برسانیم وادارمان می کرد جملات آخر را در حال حرکت به سمت استودیو بنویسیم. گاهی در اتاق فرمان می نشستیم و می نوشتیم و گاهی حتی کنار گوینده می نشستیم و می نوشتیم و گاهی حتی کناره گوینده می نشستیم و در فاصله ی پخش یک موسیقی مطلب بعدی را به دست او می رساندیم. برای خود من بارها پیش آمد که حس می کردم تسلط ما بر شرایط موجود در لحظه های حساس پخش زنده در اوج عملیات نوعی معجزه است.»(4)

جنگ که تمام شد و مملکت که به روال عادی خود برگشت، توسعه ی رادیو در دستور کار مسئولان قرار گرفت. نیمه ی دوم سال 1372 را خیلی ها یادشان هست که شنیده می شد شهرداری تهران بنا دارد بعد از راه اندازی روزنامه، که تجربه ی موفقی هم شد، یک شبکه ی رادیویی راه بیاندازد. تابلوهای زرد رنگ کنار بزرگ راه های تازه تاسیس که رویشان نوشته بود «رادیو پیام روی موج FM ردیف 47/10 از ساعت 6 صبح تا 10 شب.» حاصل قرارداد شهرداری با سازمان صدا و سیما بود که منجر به راه اندازی رادیو پیام در چهاردهم آذر سال 1372 شد.

رادیو پیام هر 15 دقیقه یک بار اخبار پخش می کند و میان این دو خبر یک بار اخبار ترافیک را به اطلاع شنوندگانش می رساند و چند موسیقی ایرانی و غربی پخش می کند. شبکه ی پیام نخستین شبکه ی رادیویی پس از انقلاب بود که محور اصلی محتوای برنامه هایش انواع موسیقی ایرانی با کلام و موسیقی غربی بدون کلام بود. این عوامل باعث پرمخاطب شدن و گسترش سریع این شبکه و 24 ساعته شدن آن شد. هماکنون هم شبکه ی رادیویی پیام برترین شبکه ی رادیویی در کسب منابع مالی از لحاظ میزان پخش آگهی بازرگانی است.

دومین شبکه تخصصی که در ایران راه اندازی شد رادیو قرآن بود. اسفند 1375 شبکه ی رادیویی جوان را افتتاح کردند که محور برنامه هایش جوانان کشور است و سال 1376 رادیو تخصصی معارف را در قم افتتاح کردند که مباحث دینی و حوزوی را به عرصه ی عمومی کشاند. تا سال 1376 تقریباً همه استان ها دارای فرستنده ی اختصاصی شدند و سال 1376 اولین فرستنده ی شهری را برای شهر کرج راه اندازی کردند. 1377 شبکه رادیویی فرهنگ، با پوشش سراسری و 24 ساعته، آغاز به کار کرد. شبکه ی ورزش، رادیو سلامت، رادیو تجارت و رادیو گفت و گو دیگر شبکه های تخصصی ای بودند که در سال های پس از انقلاب راه اندازی شدند. در سال 1386، شبکه ی اینترنتی رادیو با نام ایران صدا روی شبکه ی جهانی اینترنت افتتاح شد. همچنین بعد از انقلاب بیش از 30 شبکه ی رادیویی به زبان های مختلفی چون دری، عربی، انگلیسی، فرانسوی و عبری تاسیس شد تا صدای انقلاب را به کشورهای دیگر برسانند.

رادیو پس از انقلاب علاوه بر رشد کمی، از لحاظ محتوایی هم دگرگون شده است. دیگر خبری از موسیقی ها و برنامه های مبتذل دوران پهلوی در رادیو نیست و جای آن ها را برنامه های آموزنده و تأثیرگذار گرفته است. بعد از انقلاب رادیو کاملا وارد زندگی سیاسی اجتماعی مردم شد و به ویژه در ایام جنگ وپس از دهه ی 70 به شکوفایی رسید. دکتر حسن خجسته، که حدود یک دهه رییس رادیو بود، در این زمینه می گوید: «انقلاب نقطه ی گذر برای رادیو است. به نظرم عصر طلایی رادیو، که شامل اوج مخاطب، رضایت مندی و اثر بخشی است، بعد از انقلاب آغاز شد. حتی بعد از انقلاب استقبال از رادیو به حدی بود که گروه های زیادی از جامعه رادیو خریدند. رادیو نقشی موثر در اطلاع رسانی، به ویژه در دوران جنگ تحمیلی داشت. بعد از انقلاب رادیو دو موفقیت مهم  داشت. یکی مدت زمان گوش کردن به رادیو است که اوایل در حدود یک ساعت در روز بود، ولی الان بالای دو ساعت و 40 دقیقه در روز است. دومی میزان شنوندگان است که از 29 تا 30 درصد به بالای 51 درصد رسیده است.»(5)

پاورقی ها:

1- ایران در چهار کهکشان ارتباطی، ص 1633.

2- سخنان مقام معظم رهبری، 29/11/1370

3- ایران در چهار کهکشان ارتباطی، 1699

4- همان، 1699

5- خبرگزاری مهر، 20/10/87.

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی