روش حضرت علی در تقسیم بیت المال چگونه بود؟
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در زمان خلافت كوتاه مدت خود، برخلاف روش عثمان، در تقسیم بیتالمال كوچكترین تبعیضی قائل نمیشد و هیچ كس را بیجهت بر دیگری ترجیح نمیداد، و اگر گزارش میرسید كه یكی از فرمانداران، در این مورد تخلف نموده، او را شدیداً مورد مؤاخذه قرار میداد.
امیرمؤمنان علیه السلام ضمن نامهای به «قثم بن العباس» (فرماندار مكه) چنین نوشت:
«آنچه از بیتالمال نزد تو جمع میشود، در میان مستمندان و عیالمندان آن محل تقسیم كن و مواظب باش كه این اموال حتماً به مصرف بیچارگان و درماندگان برسد و اگر چیزی از آن اضافه ماند، برای ما بفرست تا در میان نیازمندان اینجا تقسیم كنیم».(1)
علی علیه السلام كوشش میكرد تا اموال عمومی در مصارف حقیقی خود مصرف شود و به هیچ وجه اجازه نمیداد عزیزان بیجهت، دیناری از بیتالمال را تصرف كنند.در زمان خلافت امیرمؤمنان علیه السلام «عبدالله بن زمعه» كه یكی از شیعیان آن حضرت بود، به محضر امام شرفیاب شد و مبلغی از بیتالمال تقاضا كرد، امیرمؤمنان علیه السلام فرمود:
«این اموال نه مال من است و نه مال تو، بلكه متعلق به همه مسلمانان است كه با شمشیر سربازان اسلام، فراهم شده است، اگر تو نیز با مجاهدان اسلام در جنگها شركت كنی، به تو هم سهمی برابر سهم آن ها خواهد رسید، و گرنه محصول زحمات آن ها به دیگری داده نخواهد شد.!(2)
اگر عثمان نیز مثل علی علیه السلام رفتار میكرد و اموال عمومی را بر اساس موازین اسلامی تقسیم مینمود، هرگز كشته نمیشد و آن همه گرفتاری و آشوب در جامعة اسلامی به وجود نمیآمد.در دوران حكومت امیرمؤمنان علیه السلام روزی اموالی از اصفهان به مدینه رسید كه در میان آن قرص نانی وجود داشت، علیعلیه السلام همة اموال را هفت قسمت كرد و قرص نان را نیز هفت قسمت نمود و روی هر سهم از مال، یك قطعه از نان را نیز گذاشت و آنگاه برای تعیین نخستین فردی كه سهم خود را بگیرد، قرعه كشید.(3)
امیرمؤمنان علیه السلام براساس منطق قرآن، در تقسیم بیتالمال، نژاد و وابستگیهای گروهی یا جغرافیائی و قبیلهای را هرگز مناط قرار نمیداد و به عرب و عجم سهم مساوی عطا میفرمود.
روزی دو زن فقیر كه یكی عرب و دیگری از نژاد دیگر بود، و قبلا از بردگی آزاد شده بود، نزد امیرمؤمنان علیه السلام اظهار احتیاج كردند، امام دستور داد به هر یك به طور مساوی مقداری گندم و 40 درهم پول نقد بدهند، زن غیر عرب سهم خود را گرفت و رفت، ولی زن عرب گفت: چرا عطیة مرا با او مساوی قرار دادی در صورتی كه من بر او برتری دارم؟
امام فرمود: «در كتاب خدا (= قرآن) فرزندان اسماعیل بر فرزندان اسحاق (كه از كنیز متولد شده است) برتری ندارند.(4)
منبع: ایپرسشگروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی
1- نهج البلاغه صبحی صالح، نامه 67/457.
2- همان، خطبه 232/353 .
3- سنن بیهقی /6/348 .
4- همان ، ص 349 .