سیمای سوره محمد در چند خط
ورق‌های آسمانی(5)
این 38 آیه مدنی، گفتاری گویا و کوتاه است درباره کفار، مومنان و منافقین؛ روایتی سریع از آنچه در دلشان و در بینشان می‌گذرد. گزارشی از حداقل‌هایی که لازم است درباره آنها و رابطه بین آنها به یاد داشته باشیم مثل صفات و حالت‌ها، اعمال و نتایج دنیوی و اخروی اعمال، جهاد مومنان با کفار، رفتار با اسیران و عبرت‌آموزی از آنچه در گذشته‌ها اتفاق افتاده است. چنانکه امام‌صادق‌علیه السلام فرموده اند: هرکس بخواهد حال ما و دشمنان ما را بنگرد سوره محمد را بخواند که آیه اى درباره ماست و آیه اى درباره آنها!
از این میان، جهاد مهم‌ترین موضوعی است که در این سوره مطرح شده. شاید بتوان کل سوره را به گونه ای در خدمت این موضوع و بیان مرزبندی‌‌هایی دانست که لازم است درباره آن انجام شود. سوره محمد درپی مشخص‌کردن صفوف مومنان از کفار و منافقان، تقویت پایه‌های ایمانی و تشویق مومنان برای مبارزه و تثبیت موقعیت اسلام است.
پیام گزیده‌ها
* خداوند نخواهد گذاشت کارهای کافران که مانع خرج‌شدن توانایی‌ها و دارایی‌های مردم در راه خدا می‌شود، به سرانجام برسد. (ایه1)
* خداوند گناهان مومنان را که اهل کار نیک‌اند و به حقایقی که از سوی خدا بر محمد نازل شده ایمان دارند نادیده می‌گیرد و حال و روزشان را روبه‌راه میکند. (ایه2)
* اى کسانى‌که ایمان آورده اید، اگر در عزم و اراده خود احساس سستی می‌کنید و به یاری‌شدن از سوی خدا می‌اندیشید به تلاش در مسیر اهداف او (یاری رساندن به خداوند) رو بیاورید. (ایه7)
* آیا درباره اقوام و ملت‌هایی که قبل از شما زندگی می‌کردند پرس‌وجو کرده‌اید؟ میدانید آنها به خاطر چشم‌پوشی از حقایق چگونه به ذلت و نابودی کشیده شدند؟ سرنوشت همه کسانی‌که این تجربه را تکرار کنند همین است. (ایه10)
* چه سرنوشتی در انتظار کافران است؟ واقعه‌ای ناگهانی که هرلحظه به آن نزدیک‌تر میشوند و وقتی فرا برسد آیا گمان میکنند فرصتی برای اندرزدادن و پند گرفتن باقی می‌ماند؟ هرگز! (ایه18)
امام‌صادق‌علیه السلام فرموده اند: هرکس بخواهد حال ما و دشمنان ما را بنگرد سوره محمد را بخواند که آیه اى درباره ماست و آیه اى درباره آنها!
* برای فهمیدن حقیقت به قرآن رو نمی‌آورند زیرا دل‌هایشان اسیروابستگی‌هاست. (ایه24)
* خداوند مسیر درست را نشان می‌دهد اما کسانی‌که آن را دیدند اگر راهشان را به سمت دیگری کج کنند دچار توهمی میشوند که شیطان برایشان تدارک دیده است. به این صورت که فریفته چیزهایی میشوند که واقعا ارزشش را ندارد و آرزوهایی در دل می‌پرورانند که فرصت رسیدنشان تضمین نشده است. (ایه25)
* مطمئن باشید همه شمایی که ادعای ایمان دارید امتحان می‌شوید تا اهل جهاد و اهل صبر و تحمل از بقیه جدا شوند و آگاهیهایتان مورد سنجش قرار بگیرد. (ایه31)
* کافران که نمی‌گذارند مردم در مسیر خواست خداوند راه بپیمایند و با وجود این‌که راه راست را شناخته‌اند اما به مخالفت با پیامبرخدا پرداختند نمی‌توانند ضرری به خداوند برسانند. خداوند نتیجه کارهای آنها را نابود میکند.(ایه32)
* وقتی نسبت به کفار برتری دارید هیچ سستی به خرج ندهید و با کافرانی که از در ناسازگاری با شما در آمدهاند از در صلح درنیایید. قدرت خداوند همراه شماست و نخواهد گذاشت چیزی از ارزش و نتیجه کارهایتان کاسته شود. (ایه35)
ختم کلام
این سوره فرصتی فراهم میکند تا انسان خود را به سنجشی دوباره بگذارد و در برابر حقیقت، موقعیت خود را بیابد یا معین کند به کدام نزدیک‌تر و از کدام دورتر است. این دسته‌ها که در نگاه اولیه عبارت‌اند از مومنان، کفار و منافقان، می‌توانند عنوانی باشند برای هرکدام از ما در هر لحظه زندگیمان و حتی در هر مقطعی از فراز و نشیب‌های معنوی. جدا از مصادیقی که بر اساس اقرار زبانی برای مومنان، منافقان و کفار می‌شناسیم و البته در جای خود درست است در نگرشی اصولی‌تر باید مرز ایمان کفر و نفاق را در قلب تک‌تک افراد و در لحظه‌لحظه زندگیها جست‌وجو کرد. کفر یعنی چشم‌پوشی و نادیده گرفتن حقیقتی که حق بودن آن را فهمیده‌ایم و این حالت هولناک ممکن است در هر لحظه از زندگی یک مومن هم رخ دهد. نفاق یعنی یکی نبودن ادعاها با حالت‌های درونی. منافق در برابر دستورات دینی خصوصا آن‌جا که با منافع مادی‌اش هم‌خوانی ندارد بی میل است چنان که در سوره محمد از گروهی سخن به میان آمده است که خود را همراه پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، میدانستند اما وقتی پای انفاق و گذشتن از اموالشان به میان میآمد با وجود اصرار پیامبر از این کار خودداری می‌کردند. قرآن دلیل این بخل را شناخت نادرست می‌داند و تذکر می‌دهد که دنیا بازیچه‌ای بیش نیست و انفاق به نفع شما و باعث رشدتان خواهد بود(ایه36 تا 38). اشاره قرآن به ریشه‌های نفاق کمکمان میکند از پیش، خود را برای رویارویی با معرکه‌های امتحان آماده کنیم.
منبع: دیدار آشنا، شماره 78 و 79
