سیمای سوره مائده در چندخط

"به پیمان‌هایی که می‌بندید وفادار بمانید." این اولین سخن خداوند در این سوره است که ایمان‌آورده‌ها را قبل از هر چیز دیگر به آن فرامی‌خواند و پس از آن بعضی از وظایف دینی آن‌ها را که با توصیه‌های اخلاقی و وعده‌های تلخ و شیرین همراه شده بیان می‌کند؛ البته در همان آغاز به‌عبارتی ناگهانی و ظاهراً بی‌ربط به‌جملات قبل و بعدش برمی‌خوریم که وقت ختم کلام درباره‌اش سخن خواهیم گفت.

در ادامه و بعد از احکام خوردنی‌ها و چگونگی وضو و... به‌شرح گوشه‌ای از تاریخ سیاه اقوام و افرادی برمی‌خوریم که ناگفته لابد می‌توانید نامشان را حدس بزنید؛ قوم بنی‌اسرائیل قهرمان پیمان‌شکنی و بهانه‌تراشی سهمی از ایات عبرت‌آموز این سوره را هم به‌خود اختصاص داده است. هم‌چنین مسیحیانی که مسیح را فرزند خدا دانستند و نیز اولین قاتل تاریخ، قابیل که چگونه نفسش او را به‌کشتن برادر ترغیب کرد. با بیان داستان او به جزای کسانی که در زمین به دنبال فساد هستند اشاره می شود و بعضی احکام جزایی دیگر.

سپس دلداری رسول است به‌خاطر دردسرهای اهل کتاب و کفار که خداوند بر همه‌چیز و همه‌کس مسلط است و در بخشیدن و عذاب‌کردن، صاحب اختیار مطلق. پس از این دلداری، ضمن بازکاوی رفتارها، عقاید و سرگذشت کفار و اهل کتاب به‌چندوچون رفتار با آن‌ها می‌پردازد. ایات بعدی بازگشتی است به فضای ایات نخستین سوره و بازشمردن تعداد دیگری از احکام شرعی خصوصاً دربارة مناسک و مراسم حج.

پایان سوره به حضرت عیسی‌علیه‌السلام روکرده است وگفت‌وگوهای خداوند با عیسی و حواریون، و درخواست‌های حواریون از ایشان.

به‌طور کلی سوره مائده به‌خاطر مدنی‌بودنش دستورات شرعی زیادی را نسبت به سایر سوره‌ها دربردارد و علاوه بر آن با اشاره‌هایی به سرگذشت اقوام وادیان گذشته بر لزوم پای‌بندی کامل به همه دستورات پیامبران و وفای به‌عهدی که پیروانش با او و با خداوند بسته‌اند تأکید فراوانی دارد.

* کینه و دشمنى‌ای که از کفار دارید (به‌دلیل این‌که آن‌ها نگذاشته بودند شما داخل مسجدالحرام بشوید)، شما را به تلافی وادار نکند. (ایه2)

* اگر کسی دلش درپی رضایت خدا باشد، خداوند به‌وسیله کتابش زندگی او را به‌مسیرهای سالم و بی‌خطر هدایت می‌کند، نمی‌گذارد در تاریکی‌ها بماند و یگانه راه حقیقت را نشانش می‌دهد. (ایه16)

* ای مؤمنان از خشم خدا بترسید، برای نزدیک کردن خود به او به دنبال وسیله باشید و برای تحقق اهداف او تلاش کنید. این‌گونه است که می‌توانید به رستگاری خود امید داشته باشید. (ایه35)

* از من بترسید نه از مردم و برای به‌دست‌آوردن چیزهای ناچیز دنیا احکام خدا را نادیده نگیرید. کافر کسی است که آن‌چه را خداوند حکم کرده است نمی‌پذیرد. (ایه44)

* ای مؤمنان بر یهودیان و مسیحیان تکیه نکنید که اگر کسی از شما آن‌ها را دوست و تکیه‌گاه خود قرار دهد جزو آن‌هاست. (ایه51)

* بسیاری از کفار را می‌بینی که مسیر گناه و سرکشی را به‌سرعت می‌پیمایند. چقدر این رفتارشان زشت است. (ایه62)

* انسان‌های پاک و انسان‌های ناپاک نزد خداوند برابر و هم‌ارزش نیستند هرچند تعداد ناپاکان و گناه‌کاران بسیار زیاد و شگفت‌آور باشد. (ایه100)

* ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید مراقب دین خودتان باشید زیرا اگر شما هدایت شده باشید گمراهی دیگران ضرری برای شما ندارد. (ایه105)

ختم کلام

کلام خداوند در قرآن، رمزآلود و دارای پیچیدگی خاصی است که شاید در نگاه اول ساده و بی‌نظم بنماید. یکی از نتایج این پیچیدگی، ظرایف نکته‌های عمیقی است که برای فهمیدنش باید از قلب پاک وکمک امامان معصوم بهره برد وگرنه آن‌که از این‌دو بریده است حق دارد عبارت «الیوم اکملت لکم دینکم و...»را به تحریم خون وگوشت مردار وخوک یا حکم حج و... مربوط بداند.

براساس تفسیر ائمه اطهار، معنای جمله‌ای که در غدیرخم و پس از آن واقعه مهم اتفاق افتاد، این است: امروز ـ همان روزى است که کفار از دین شما مایوس شدند ـ مجموعه دین را با حکم ولایت کامل کردیم، و نعمت خود را که همان نعمت ولایت یعنى اداره امور دین است بر شما تمام نمودیم؛ چراکه بعد از رفتن رسول باید از سوی خداوند کسی که شرایط لازم را داشته باشد مسؤل دفاع از دین وجداکردن انحراف‌ها و بدعت‌ها از دین خدا شود؛ پس ولایت که تا امروز ناقص بود با نصب ولى امر بعد از رسول کامل شد.

تاریخ گواهی می‌دهد که با ابلاغ حکم ولایت از سوی خداوند و توسط پیامبر، مردمی که آن‌جا بودند به دور علی‌علیه‌السلام حلقه زدند وضمن تبریک، با او به‌عنوان امامی که جانشین رسول است پیمان بستند حتی آن‌هایی که بعد از وفات پیامبر ناگهان خود را شایسته خلافت جامعه اسلامی دیدند و بر سر آن با یک‌دیگر تبانی کردند و نه‌تنها ایه سوم سوره مائده، بلکه پیام اصلی این سوره که در تمام ایات آن جاری است از یادشان رفت که: ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید به‌پیمان‌هایی که بسته‌اید وفادار بمانید. (ایه 1)

منبع: دیدار آشنا، شماره 76