تاریخ و فرهنگ خراسان شمالی

استان خراسان شمالى، كه در گذشته بخشى از خراسان بزرگ بود، همواره عرصه دایمى ظهور و سقوط قدرت‏ها و حكومت‏ها در تاریخ گذشته ایران بوده است. در این سرزمین پهناور اقوام و حكومت‏هاى ترك و تازى و تاتار، غز و قجر و قبچان، مغول، تركمن و افغان حوادثى بى شمار آفریده ‏اند. جغرافیدانان قدیم، سرزمین ایران بزرگ (ایرانشهر) را به هشت اقلیم تقسیم كرده بودند كه خراسان بزرگترین و آبادترین اقلیم آن بوده است.

این استان در زمان ساسانیان بوسیله یك اسپهبد اداره می‏شد كه به او «پادگوسبان» می‏گفتند و چهار تن مرزبان تحت فرمان وى بودند كه هركدام یكى از چهار قسمت خراسان آن روز را اداره می‏كردند. خراسان در دوران اسلامى به چهار قسمت تقسیم می‏شد كه هر قسمت آن بنام یكى از چهار شهر بزرگ نیشابور، مرو، هرات و بلخ نامیده می‏شد.

در سال 31 ه.ق اعراب روانه خراسان شدند و طى همین دوره ساكنین ‏خراسان به دین اسلام گرویدند. سرزمین خراسان تا سال 205ه.ق در تصرف خاندان بنی ‏عباس بود.

ولى در سال 283 ه.ق  بدست طاهریان، استقلال یافت و در سال 287 ه.ق جزو قلمرو سامانیان گردید. در سال 384 ه.ق سلطان محمود غزنوى خراسان را متصرف شد و در سال 429 ه.ق طغرل اول سلجوقى نیشابور را تصرف كرد. سلطان محمود غزنوى چندین بار با سلجوقیان جنگید و تركان غزنوى، سلطان سنجر سلجوقى را به سختى شكست دادند. در سال 552 خراسان به تصرف خوارزمشاهیان درآمد و در قرن هفتم هجرى قمرى بر اثر حملات مغول‏ها، این سرزمین ضمیمه متصرفات ایلخانان مغول گردید. در قرن هشتم هجرى، سربداران پرچم استقلال را در سبزوار برافراشتند و در سال 873 ه.ق خراسان به تصرف امیر تیمور گوركانى درآمد و شهر هرات نیز پایتخت اعلام شد.

در سال 913 ه.ق خراسان به تصرف ازبكان درآمد. پس از مرگ نادرشاه افشار (1160 ه.ق)، خراسان به تصرف افاغنه درآمد و در دوران قاجاریه با دخالت و حمایت استعمار انگلیس از افاغنه به منظور حفظ سرحدات هندوستان، سرانجام عهدنامه پاریس (1273 ه.ق) منعقد گردید و ایران متعهد گردید كه در امور داخلى افغانستان دخالتى نداشته باشد و در همین دوره خراسان به دو قسمت تقسیم شد: قسمت شرقى در افغانستان تحت الحمایه انگلیس شد و قسمت غربى در تصرف ایران باقى ماند. به عبارت دیگر، پرجمعیت‏ترین نواحى خراسان از ایران جدا شد.

استان خراسان شمالى امروز از نظر جاذبه‏ هاى طبیعى یكى از مناطق دیدنى ایران است. دریاچه ‏هاى كوچك چشمه‏هاى طبیعى و آب معدنى، تفرجگاه‏ها، مناطق حفاظت شده، ارتفاعات و قله ‏ها و ... از جاذبه ‏هاى این منطقه به شمار می ‏روند.

مردم استان خراسان شمالی دارای نژاد آریایی بوده و اقوام مختلفی که در این استان زندگی می کنند همگی ریشه آریایی داشته و نژاد واحدی دارند. كردها، ترک ها، لرها، عرب ها و بلوچ ها هریک در حفظ آداب و رسوم خود كوشا بوده و آداب و رسوم خاص خود را رعایت می کنند در استان خراسان شمالی خانواده از پدر و مادر و فرزندان تشكیل شده است و در بعضی از خانواده ها پدر و مادر بزرگ نیز همراه بچه ها و نوه های خود زندگی می كنند. ساختار خانواده ها بر پدرسالاری استوار است و تصمیم نهایی را پدر یا پسر بزرگ خانواده می گیرد. در ایلات و طوایف استان خراسان شمالی زنان دارای نقش موثر و مفیدی هستند.

در این استان مراسم سوگواری که به سوگواری های عمومی و خصوصی تقسیم می شوند از آداب و رسوم خاص خود برخوردارند. سوگواری های عمومی از دهه اول ماه محرم آغاز شده و تا آخر ماه صفر با آیین های مخصوص ادامه دارند. مراسم های سوگواری های خصوصی نیز از سه روز تا چهل روز متغیر بوده و بنا بر فرهنگ قومیتی از آداب مختلفی برخوردار است. در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی، جشن‌ها و روزهای عید، ریشه در تاریخ افسانه‌ای ایران باستان یعنی سلسله پیشدادی دارند.

جشن ها و آیین های استان خراسان شمالی به جشن های مذهبی، ملی و محلی تقسیم می شوند. جشن های بزرگ مذهبی در استان خراسان شامل: جشن میلاد حضرت محمد (ص)جشن میلاد حضرت فاطمه (س) (روز مادر)جشن میلاد حضرت على (ع)( روز پدر)، جشن های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه، جشن بزرگ عید فطر و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت ا0مام علی(ع) به جانشینی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن های مذهبی مهم استان خراسان شمالی به شمار می آیند در میان جشن های ملی؛ جشن های ویژه عید نوروز مهم ترین و بزرگ ترین جشن ها به شمار می آیند.

منبع: تبیان خراسان شمالی

تهیه و تنظیم: زهر حضرتی

برای شرکت در بحث های انجمن تبیان خراسان ،اینجا را کلیک کنید.