دامغان دیار پسته های خندان

 مسجد جامع دامغان 

این مسجد روبروی مدرسه حاج فتحعلی بیگ که به آن مدرسه پامنار نیز‌می گویند قرار گرفته است که 35 ‌متر طول و18‌متر عرض دارد. دارای دو ردیف ستون است که روی ستون ها سقف های مدور آجری وجود دارد و فواصل آجرها نیز با گچ بندکشی شده است، ستون ها هم آجری و محر اب آن از گچ ساخته شده است. مسجد دامغان را میرزا محمد خان سپهسالار ‌دامغانی بناکرده است.

‌دالان ورودی به صحن منتهی می شود. طول صحن مسجد ‌ 38 و عرض آن 36 ‌متر است. در ضلع جنوبی صحن مسجد، سه ایوان می باشد که ایوان وسط آن مرتفع تر و عریض تر از ایوان های طرفین است. محراب در همین ایوان واقع است. دهانه این ایوان هفت متر و درازای زیر سقف 16 ‌متر است. ‌این مسجد دو شبستان دارد یکی در ضلع غربی و دیگری در ضلع شرقی. شبستان شرقی چند سال پیش به همت سرهنگی که رئیس نظام وظیفه دامغان بوده تعمیر و ترمیم شد وشبستان غربی متصل به مناره را نیزفردی به نام حاج شیخ کاظم ،خراب کرده و از نوساخته است.

نقاره خانه

در سه کیلومتری جنوب قوشه دامغان، پیرامون روستای امروان، نقاره خانه و در میان تپه ها و خرابه های متعدد، بنای ویرانه ای از خشت خام بر جای مانده است. عده ای معتقدند، این بنا بقایای شهر تاریخی قومس یا کومش و یا صددروازه است، ولی در چند و چون آن اطمینانی وجود ندارد. در اطراف ویرانه مذکور، تپه ها و خرابه هایی به چشم می خورد که دارای برج های دیده بانی مخروبه هستند.

آتشکده آبادی صبح

این آتشکده در 5 کیلومتری شمال غربی آبادی قوشه دامغان واقع شده و در حال حاضر فقط ستون‌های عظیم و قطور آن باقی مانده است.

 برج پیر علمدار

این برج در شرق شهر دامغان در محله خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلی بیگ (حوزه علمیه دامغان) واقع شده است. این مقبره در سال417 ‌هجری قمری به صورت برج مدور آجری با گنبد مخروطی پیازی شکل ساخته شد. ارتفاع این بنا 13‌متر، قطر داخلی آن 5/4متر می‌باشد. شهرت آن به دلیل کتیبه ای زیبا با خط کوفی مشبک است. این ساختمان به سبک بنای چهل دختران است اما نه به ظرافت و زیبایی آن.

‌ساختمان مذکور مقبره محمد بن ابراهیم، پدر ابوحرب بختیار، ممدوح منوچهری دامغانی است. این برج سابقاً ایوانی داشت که امروزه اثری از آن باقی نمانده است و در دور ایوان، کتیبه ای وجود داشت که اکنون قطعه ای از آن باقی مانده است.

برج طغرل

این برج در سال490 ‌هجری قمری در جنوب روستای مهماندوست 20( کیلومتری شمال شرقی دامغان) و نزدیکی آبادی امام آباد ساخته شد. شعاع داخلی این برج 92/7 متر وارتفاع آن 12 متراست. ارتفاع اصلی برج در گذشته بیشتر بود، اما بعدها به علت فرو ریختن گنبد مخروطی شکل و زیبای این بنا، از ارتفاع آن کاسته شده است.

‌این برج آجری که مشهور به برج معصوم زاده است، دارای طاقنماهای بلند و مقرنس کاری های زیبای آجری است. دو کتیبه در بالای برج به خطوط کوفی و بنایی وجود دارد. تاریخ بنا با زمان سلطان سنجرسلجوقی مطابقت دارد و مردم محل، آن را امامزاده قاسم می‌گویند.

عمارت آغامحمدخان وفتحعلی شاه قاجار

ایالت قومس و شهر دامغان مورد توجه اولین پادشاه قاجار بود، به همین جهت، آغامحمدخان و فتحعلی شاه در چشمه علی دامغان ساختمان های زیبایی بنا کردند که در سال های اخیر سازمان میراث فرهنگی استان تا حدودی آن ها را باز پیرایی و مرمت کرده است. ‌این دو ساختمان تقریبا در مقابل هم (یکی در خشکی و دیگری در داخل دریاچه چشمه علویان) واقع شده‌اند. در قسمت شمال و در داخل دریاچه، به فاصله حدود پانصد متر از تپه مای آبده ، ساختمانی است دو طبقه، دارای ایوان محصور در آب که فتحعلی شاه قاجار آن را ساخته است. برای ورود به این بنا باید در ضلع‌های شرقی و غربی از روی تخته ای که قریب دو متر روی آب قرار داده اند، گذشت.در طبقه تحتانی و فوقانی که ایوان دارد، از دو طرف باز است و هرکس در آن بنشیند از دو سو دریاچه را زیرنظر دارد. ‌علاوه بر بنای فوق، به فاصله حدود 10 متر از ضلع جنوبی دریاچه، ساختمانی متعلق به آغامحمدخان قاجار واقع است. این ساختمان دارای یک طبقه و یک شاه نشین فوقانی است. این بنا هم از نظر معماری و هم از نظر مکان به زیبایی بنای فتحعلی شاه نیست، اما دارای قدمت تاریخی است.

 گنبد زنگوله

در قرن هفتم هجری در جنوب‌غربی شهر دامغان جنب خیابان، بنایی از خشت خام ساخته شده که در حال حاضر از گنبد آن اثری نمانده است. این بنا از ارتفاعی حدود شش متر با طاقنماهای مقرنس بهره مند است.

گنبد چهل دختر

در مرکز شهر دامغان در خیابان فلاحی و در ضلع آستانه مبارکه امامزاده جعفر (علیه السلام) برج مدور و زیبایی وجود دارد که مشهور به چهل دختران است. این برج از ابنیه دوره سلجوقی به شمار می رود. بنای مذکور در سال 446 ‌هجری به دستور ابوشجاع، موسوم به اسفارتکی بن اصفهانی از آجر ساخته شده است. ‌محیط خارجی این برج 2380 متر، قطر داخلی آن 5/5 متر وارتفاع آن حدود 15 متر است و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه ای به خط کوفی با تزئینات زیبای آجری و قطاربندی های جالب مشاهده می شود. ‌در چوبی این برج که دارای ابعاد 210*100سانتی متر است، اخیرا ساخته و نصب شده است و از طرف جنوب شرقی باز می شود. بر بالای این در، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد.

مقبره شاهرخ میرزا

در ضلع شمالی شرقی صحن امامزاده ‌جعفر(علیه السلام) دامغان، بنایی است مربع شکل که طول اضلاع خارجی آن پنج متر و طول اضلاع داخلی آن نیز چهار متر است. این بنا دارای گنبدی مدور وکوچک است. ارتفاع ساختمان آن حدود 11 متر است و به مقبره شاهرخ میرزا معروف است. ‌بالای در چوبی آن، این عبارات با خط ثلث، روی کاشی نقش بسته است:

"بناء هذا العماره فی ایام دوله السلطان الاعظم شاهرخ بهادر خلدالله مکلمه." نوشته اخیر صحیح به نظر می رسد اما این بنا نمی تواند مقبره شاهرخ میرزا باشد.در زمان آغا محمدخان قاجار نیز امکان چنین کاری نبود‌ه است. شاهرخ مورد بحث همان شاهرخ تیموری است که به دستور او این بنا ساخته شده است.

 چشمه علی و عمارت آن

این چشمه در 35 کیلومتری شمال دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یکی از نقاط پرجاذبه بوده است. این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بود. به طوری که پادشاهان اولیه قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان، چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند به همین جهت آغا محمد خان و فتحعلی شاه قاجار در محل چشمه، ساختمان‌هایی زیبا بنا کردند.

بنای چشمه علی شامل دو قسمت است؛ یکی عمارت قراول خانه که بنایی خشتی است و معماری صفوی دارد و در زمان آغا محمدخان قاجار مورد استفاده قرار می گرفت و دیگری بنایی دو طبقه و آجری می‌باشد که شالوده سنگی دارد و در داخل یک دریاچه طبیعی قرار گرفته است. این بنا مربوط به دوره فتحعلی شاه است.

این پادشاه که در دامغان متولد شده بود، هر ساله ایامی را به عنوان تعطیلات در کنار این چشمه می گذراند.

عمارت دختر ناصرالدین شاه

در بخش امیرآباد دامغان (مقابل قلعه)، عمارتی وجود دارد که نمای ظاهری آن با نقش و نگارهای آجری تزئین شده ‌است. اهالی منطقه، این بنا را به دخترناصرالدین شاه ‌قاجار نسبت می دهند که زمانی به آنجا تبعید شده ‌بود. نمای اصلی بنا دارای ایوان ورودی و دو ایوان طرفین و ایوان نشیمن در بالای سردر با سقفی چوب نماست.

رباط شاه عباسی دامغان

این کاروانسرا در زمان سلطنت صفویه ساخته شده و کتیبه و تاریخی ندارد و بنایی است آجری و بزرگ که دیوار اطراف آن به ارتفاع 5 متر می‌باشد همچنین سردری مرتفع، تالاری وسیع با اتاق‌های متعدد و ایوانی بر بالای در ورودی دارد. ‌این کاروانسرا که هم اکنون در مرکز شهر دامغان در خیابان شهید فلاحی و در ضلع شمالی آستانه مبارکه حضرت امامزاده جعغر (علیه السلام ( واقع است، تبدیل به جایگاه نیروی انتظامی شده است.

کاروانسرای دامغان

در بازاری سرپوشیده که به همان وضع سابق باقی مانده است، دو کاروانسرای آجری وجود دارد؛ الف- کاروانسرای نو که مشتمل بر دالان و محوطه مربع شکل وسیعی است که دور تا دور آن اتاق‌ها و حجره‌های تجاری قرار دارد. یک دستگاه کارخانه پنبه پاک‌کنی نیز قبل از جنگ جهانی اول در آن جا تاسیس شده بود که اکنون مخروبه است. ب- کاروانسرای کهنه که در دالان ورودی آن حجره‌های تجاری قرار دارد و در محوطه آن بارها را می گذاشتند. قبل از انقلاب روسیه، فعالیت تجاری زیادی در این دو کاروانسرا وجود داشت.

قلعه‌های روستای مایان

این روستــــــــــا که در‌‌‌6 کیلومتری دامغان و‌‌‌دوکیلومتری جنـــــــــوب راه شوسه تهران- مشهد واقع شده، دارای سه قلعه به نام های قلعه بالا، قلعه پایین و قلعه حرم است. قلعه‌های بالا و پایین مسکونی است و در بیرون این دو قلعه هم انبوهی از مردم خانه دارند. اما قلعه حرم که خرابه است، در جنوب آبادی قرار دارد. در اطراف همین قلعه خرابه‌های زیادی مشاهده می‌شود و نیز باغ‌ها و زمین‌های زراعتی وجود دارد. ‌قدیمی‌ترین این سه قلعه، قلعه بالاست. این قلعه که هنوز دیواره‌های آن با گذشت 700 سال پا برجاست، به شکل مربع و دارای چهار برج به ارتفاع هشت متر است که سه برج آن نیمه خراب است. تکیه (حسینیه) روستا با طاقنماها و اتاقها در داخل همین قلعه است و در 10 روز اول محرم در آن مراسم عزاداری و شبیه خوانی برپا می شود. ‌به فاصله دو هزار متر از قلعه بالا، قلعه پایین واقع شده، این قلعه مستطیل شکل است و دیوارها و برج های آن به مراتب کمتر آسیب دیده و به شکل مستطیل است. باغی در ضلع شمالی داخل این قلعه وجود دارد که آن را شتر خان می‌نامند. پشت دیوار شمالی آن اراضی زراعتی وزیرآباد است که به قلعه حرم منتهی می شود. ‌قلعه حرم مستطیل شکل است و دو ضلع شمالی و جنوبی آن درازتر می‌باشد. در ورودی قلعه به طرف جنوب است. جلوی در، زمین زراعی وسیعی است که آن را میدان می نامند. قلعه مذکور دارای شش برج به ارتفا ع هشت متر است.

منبع: روزنامه آفتاب یزد

تهیه وتنظیم: زهره حضرتی