راه معصوم شدن باز است
همواره این سوال مطرح می شود که آیا مقام عصمت تنها در انحصار خواص درگاه خداست یا اینکه دستیابی عموم بدین مرتبت و منزلت نیز میسور است.
پاسخ اجمالی این است که مقام عصمت ملک طلق هیچ کس نیست و حتی غیر از پیامبران و امامان نیز به درجاتی از عصمت نایل شده و می شوند.
و اما تفصیل پاسخ را از زبان حکیم و مفسر فرزانه، استاد جوادی آملی پی بجویید:
" آنچه در جهان امکان یافت میشود، موهبت الهی است: ﴿وما بکم من نعمة فمن الله﴾۱؛ ولیّ نعمتِ همهٔ نعمتها خداست، لیکن درجات مواهب خدا فرق میکند، علل عادیِ بعضی از امور، فراوان و مشهود است و علل بعضی دیگر مخفی است و گر نه:
أزمَّة الأمور طرّاً بیده ٭٭٭٭ والکلّ مستمدَّةٌ من مدده ۲
انسان چیزی را با تفویض و اختیار مالک نمیشود که خدا در تحقق آن نقشی نداشته باشد. هر موجود ممکنی به استناد واجب یافت میشود، حتی علوم عادی هم معلّمش خدای سبحان است: ﴿علَّم الإنسان ما لم یعلم﴾۳٫ درس و بحث و معلم، علل اِعدادی است و علّت فاعلی حقیقی همهٔ آنها خداست و علت اِعدادی سهمی اساسی ندارد، همچون شیار کردن زمین که علت اِعدادی است؛ کشاورز تنها زمین را شیار کرده، بذر را به دل خاک میسپارد، ولی آن را رویش نداده بارور نمیسازد. فاعل حقیقی که به حبّهای بیجان حیات میبخشد خداست: ﴿ءأنتم تزرعونه أم نحن الزارعون﴾۴، اوست که بذر بیجان را دو نیم کرده رویش میدهد: ﴿فالق الحبّ و النوی﴾۵، از درون، ریشه و از بیرون جوانه میرویاند و به صورت مزروع و سنبل درمیآورد.
انسان میتواند با ریاضت شرعی و تهذیب نفس، به مقام عصمت دست یابد؛ عصمت منحصر به پیغمبران و امامان معصوم(علیهم السلام) نیست، البته هر پیغمبر یا امامی باید معصوم باشد، ولی هر معصومی پیغمبر یا امام نیست. با تهذیب نفس میتوان نسبت به آینده مصون ماند و نیز ممکن است گذشته را با کفاراتو… جبران کرد اما نمیتوان آن را به گونهای ترمیم کرد که عصمت نسبت به گذشته تحصیل شود؛ چون نمیتوان واقع شده را تغییر داد، گرچه هر انسانی میتواند قبل از بلوغ، در سآیهٔ تعلیم و تربیت و تهذیب و تزکیه به جایی برسد که در هنگام بلوغ معصوم باشد.
کسی که از تعلیم و تربیت صحیح اولیای الهی بهرهمند است، ممکن است به مقامی از عصمت نایل شود که در مسائل علمی نیز اشتباه نکند: ﴿إنتتّقوا الله یجعل لکم فرقانا﴾۶، فاروق محض نصیب او گردد، نه بد بفهمد و نه فهمیدهها را بد نگه دارد، گرچه ممکن است بعضی از چیزها را نداند، چون عصمت نیز مانند سایر کمالات وجودی دارای درجات و شئون و شُعب است، نه این که در همهٔ افراد یکسان باشد.
با تهذیب نفس، مواظبت بر اعضا و جوارح و خاطرهها از هواجس، مراقبه، محاسبه، مشارطه، معاتبه و معاقبه، میتوان از ملکهٔ عصمت در بخش علم و عمل بهرهمند شد.
آنچه انحصاری و موهبتی است و کسی نمیتواند با تلاش و کوشش آن را کسب کند نبوّت، رسالت و امامت است که: ﴿الله أعلم حیث یجعل رسالته﴾۷٫ امامان معصوم تنها دوازده نفرند ولی معصوم شدن ممکن است، همچنان که حضرت فاطمهٔ زهرا (علیها أفضل صلوات المصلین) دارای ملکهٔ عصمت بود بدون آن که دارای سمت نبوت، رسالت و امامت باشد.
عصمت علمی و عملی گرچه هر دو موهبت است، ولی انسان میتواند زمینهٔ این دو را در خود فراهم کند تا خدای سبحان که وهّاب مطلق است، برابر استعداد فراهم شده، کمال عصمت را عطا کند: ﴿واتاکم من کلِّ ما سألتموه﴾۸٫ یعنی هرچه را به لسان استعداد سئوال کردید جواب آن آماده است و خدای سبحان عطا خواهد کرد: «لکل مسألة منک سمع حاضر»۹٫
____________________
۱ ـ سورهٔ نحل، آیهٔ ۵۳٫
۲ ـ شرح منظومه، بخش حکمت، ص ۸٫
۳ ـ سورهٔ علق، آیهٔ ۵٫
۴ ـ سورهٔ واقعه، آیهٔ ۶۴٫
۵ ـ سورهٔ انعام، آیهٔ ۹۵٫
۶ ـ سورهٔ انفال، آیهٔ ۲۹٫
۷ ـ سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۲۴٫
۸ ـ سورهٔ ابراهیم، آیهٔ ۱۲۴٫
۹ ـ مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب.
برگرفته از: سیره پیامبر اکرم ج۲، ص ۲۱
تنظیم: شکوری_بخش قرآن
