بررسی زیست شناسی و پزشکی فضایی(3)

5-تاثیر بر روی سیستم ایمنی و خون انسان

یكی از تغییراتی كه در سیستم ایمنی و خون انسان در جاذبه كم رخ می دهد، تغییر شكل گلبول های قرمز خون است. گلبول قرمز بخش مهمی از خون را تشكیل می دهد. 90 درصد از این گلبول ها به صورت قرص دو طرف گردند كه هیچ سوراخی در آن ها نیست. در حالت بی وزنی بیشتر این گلبول ها تغییر شكل می یابند و به صورت یك شاه توت و یا به عبارتی به شكل كروی در می آیند و در نتیجه در مدت زمانی معین به راحتی شكسته می شوند.

خصوصیت كم خونی با كاهش تعداد گلبول های قرمز بعد از چهار روز اقامت در فضا به خوبی نمایان می شود. بعد از سه ماه اقامت در فضا بیماری كم خونی واضحت ر می شود كه با بازگشت به زمین این مشكل رفع خواهد شد.

تعداد گلبول های سفید خون نیز در محیط كم جاذبه كاهش پیدا می كند. این گلبول ها به عنوان سربازهای بدن شناخته شده اند و حفاظت از كلیه اندام ها را به عهده دارند و مانع از وارد شدن باكتری ها و ویروس ها به بدن می شوند. كاهش تعداد گلبول ها به خودی خود، باعث پدیدآمدن مشكلات بسیاری می شود. شكل 7سلولها را مجزا نشان می دهد.

6-تاثیر پرتوهای فضایی

انواع مختلفی از پرتوهای فضایی در محیط فضا موجود است. وجود اتمسفر زمین و میدان مغناطیسی آن، مانع ورود پرتوهای خطرناک به زمین می شود و به نوعی جو زمین به عنوان حفاظ عمل می كند. این حفاظ در فضا وجود ندارد و فضانوردان در این محیط در معرض بسیاری از این تشعشعات قرار می گیرند. بنابراین این پرتوها تاثیرات بسیاری را در كارا ندام بدن آنان می گذارد. شكل 8 نمایی از انتشار پرتوهای كیهانی در فضا را نشان می دهد.

پرتوهای موجود در فضا عبارتند از:

1 - تشعشعات كیهانی كه از خارج منظومه شمسی وارد این منظومه می گردند.

-2 تابش های ذرات خورشیدی كه منبع به وجودآمدن آن ها خود خورشید است.

3 - تابش های مغناطیسی كه در اطراف زمین و از میدان مغناطیسی زمین حاصل می شود.

شدت این تابش ها همیشه ثابت نیست و به فعالیت های خورشیدی وابسته است. پروتون های پرانرژی و یون های سنگین و به خصوص ذرات خورشیدی در زمان فعالیت های خورشیدی، به صورت متناوب ساطع می گردند و در این وضعیت خطری بسیار جدی را برای اقامت سرنشینان ماموریت های فضایی، به وجود می آورند.

با اندازه گیری شدت پرتوها و مشخص نمودن انواع آن ها، قابلیت نفوذ آن ها پیشب ینی می شود. دیوارهای ضخیم فضاپیما محافظی برای فضانوردان محسوب می شود. در مجموع واجب است كه با كاهش در تعداد پروازهای فضایی و همچنین محدود نمودن مدت زمان اقامت در فضا، اثر تابش ها را به اندازه معقول و منطقی برسانیم. با قراردادن دوزسنج مقدارتابش بر روی هر فضانورد، به منظور پایش كردن تابش های دریافتی و همچنین اجرایی نمودن عملی مدیریت خطر، احتمال دارد از ضررهای جبران ناپذیر این پدیده جلوگیری شود.

7- تاثیر محیط محدود و بسته در وضعیت ظاهر و روان

در ایستگاه بین المللی فضایی، اعضا و خدمه با ملیت های مختلف در كنار یكدیگر زندگی كرده و موارد مختلفی را با هم در ماموریت های محول شده تجربه می كنند. همچنین عملیات مختلفی را در آن محیط محدود به مدت سه الی شش ماه در كنار هم اجرا می كنند. بنابراین باید بتوانند در این محیط برنامه های فشرده و سخت خود را اجرا كنند و آن ها را در فضایی محدود و خسته كننده مدیریت نمایند. فضایی كه باید ماه ها در آن اقامت داشته باشند بدون اینكه در این مدت بتوانند به زمین رفت و آمد كنند. بنابراین انتظار می رود كه مدت اقامت طولانی در محیط بسته، تنش های بسیاری در روحیه و روان آن ها ایجاد كند.

ملاحظات روان شناسی در انتخاب افرادی كه بتوانند شرایط سخت و بحرانی و اختلالات بین ظمی احساسی را تحمل نمایند، بسیار موثر است. البته سازگار بودن افراد یك تیم با هم نیز بسیار مهم است تا علاوه بر بالابردن بازده كاری در ماموریت محول شده، سبب اختلالات روانی برای هم نشوند.

رهبری تیم یكی از مسائلی است كه باید به آن توجه بسیار شود و به طول مدت اقامت در فضا بستگی دارد. به عبارتی در ماموریت های كوتاه مدت مدیریت تك محوره نیاز است، اما در ماموریت های طولانی مدت، مدیریت دموكراتیك حائز اهمیت می شود. شخصی كه برای ماموریت های طولانی مدت انتخاب می شود باید دارای روحیه اجتماعی خوب و همچنین قابلیت نفوذ در قلب افراد گروه باشد. وضعیت خوب روحی و روانی اعضای یك گروه، عاملی مهم و كلیدی در به دست آوردن موفقیت در ماموریت ها و بازده كاری خوب است. حاصل تجربه پرواز فضایی اف كی ای، اختلافات و تعارض هایی بود كه در بین خدمه آن پرواز به وجود آمد. اختلافاتی كه در طول 30 روز اقامت در فضا منجر ه درگیری آن ها شد. معمولا اختلافات بین اعضای خدمه و تیم ایستگاه زمینی شدت می گیرد.

روانشناسان با ارائه مشاوره های خصوصی و همچنین امكان ایجاد ارتباطات صوتی و تصویری فضانوردان با همسر و خانواده های خود، شرایط روحی آن ها را مساعد ساخته و آن ها را آرام می نمایند. به هر حال می توان با تمهیدات  مشكلاتی از این قبیل را كاهش داد كه بسیار مهم است. یكی دیگر از این روش ها كه كمك بسیاری به بهبود شرایط می كند، شبیه سازی محیط پرواز است كه در یك دوره طولانی مدت، فضانوردان در یك محیط كوچك و جدا از هرگونه ارتباطات در زمین، آموزش و تمرینات مستمر را می بینند.

در این محیط شبیه سازی شده شرایط بی وزنی منظور نمی شود. سازمان كاوش های هوافضایی ژاپن، جاكسا، با ساخت اتاقی ایزوله و جدا از محیط و با ارائه آموزش های پایه به داوطلبان، آن ها را با شرایط اقامت در فضا آشنا نموده كه بعدها بتوانند به راحتی خود را با آن محیط ناشناس وفق دهند.

بنابراین با پیشبرد دانش روانشناسی و در كنار آن علم روانپزشكی، كمك شایانی می توان به بهبود شرایط روحی روانی فضانوردان كرد. شكل 9، تصویری از همكاری فضانوردان با ملیت های مختلف در ایستگاه فضایی است.

نتیجه گیری

در مراحل آغازین پروازهای فضایی، علی رغم تغییر مسیرخون و همچنین كاهش وزن بدن به علت قرارگیری در جاذبه كم، سیستم قلب و عروق با این فرض كه فضانوردان در فضا دائما می مانند، خود را با محیط كم جاذبه وفق می دهد. زمانی كه آن ها به زمین باز می گردند، مسیر خون به سرعت به بخش های پایینی بدن تغییر جهت می دهد كه باعث به وجود آمدن فشارخون بسیار پایین و بیهوشی می شود. پزشكی فضایی شامل فعالیت ها و تحقیقاتی است كه در حوزه فضا و بر روی فضانوردان صورت می گیرد. می توان در پزشكی فضایی مباحثی را چون "چه كسانی از تحقیقات گسترده پزشكی فضایی سود می برند؟"، و یا "تاثیرات فضا در بدن انسان چگونه است؟"، "برنامه های آموزشی و داخل شدن پزشكی فضایی در این حوزه چگونه می تواند باشد؟" ونهایتا "پزشكی فضایی در حوزه تجارت فضایی چگونه عمل می نماید؟"

مطرح نمود. مباحث فوق بخشی از تحقیقاتی دانشمندان است تا بتوانند با ساخت وسایل و ایجاد امكانات، سفر و اقامت در فضا را كه محیطی بسیار خشن است، آسان تر نمایند.

منبع:ISA

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی