بی نیازترین بی نیازی
حرص و آز نیز نمى گذارد انسان حقایق را ببیند. انسانى كه مى تواند با اندكى بسازد و با مقدار كمى غذا سیر شود، چه حاجتى به حرص زدن دارد؟
حرص در روایات اسلامى:
1ـ از امیر مؤمنان على(علیه السلام) نقل شده است كه فرمود:«بِئْسَ الرَّفیقُ الْحِرْصُ; حرص، بد رفیقى است»1
2ـ در حدیثى از امام صادق(علیه السلام)نقل شده كه فرمود: «أَغْنَى الْغِنى مَنْ لَمْ یَكُنْ لِلْحِرْصِ أَسیراً; بى نیازترین بى نیازى این است كه كسى اسیر حرص نباشد»2
3ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «ما فَتَحَ اللّهُ عَلى عَبْد بابَاً مِنْ أَمْرِالدُّنْیا، اِلاّ فَتَحَ اللّهُ عَلَیْهِ مِنَ الْحِرْصِ مِثْلَهُ; خداوند هیچ درى را به روى بنده اى نگشوده، مگر آن كه درى از حرص را مانند آن به روى او باز كرده است».3
4ـ حرص و درمان آن و آفات آن در كلام امام صادق(علیه السلام):
«لا تَحْرُصْ عَلى شَىء لَوْ تَرَكْتَهُ لَوَصَلَ اِلَیْكَ وَ كُنْتَ عِنْدَاللّهِ مُسْتَریحاً مَحْمُوداً بِتَرْكِه، وَ مَذْمُوماً بِاسْتِعْجالِكَ فى طَلَبِهِ، وَ تَركُ التَّوَكُّلِ عَلَیْه، وَالرِّضا بِالْقِسم; فَاِنَّ الدُّنْیا خَلَقَهااللّهُ تعالى: بِمَنْزِلَةِ الظِّل اِن طَلَبتَهُ أَتْعَبكَ وَلاتَلحَقُه أَبداً، وِاِنْ تَرَكْتَهُ تَبَعَكَ وَ أَنْتَ مُسْتَریحَ.»
قال النبىّ: «اَلْحریصُ مَحْرُومٌ وَ هَوَ مَعَ حِرْمانِهِ مَذْمُومٌ فى أَىِّ شَىء كانَ، وَ كَیْفَ لا یَكُونُ مَحْرُوماً وَ قَدْ فَرَّ مِنْ وَثاقَ اللّه - عزّوَجَلَّ- و خالفَ قولَ الله تعالى ، حیث یقول:اللّه الّذى خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُم ثُمَّ یُمیتُكُم ثُمَّ یُحیْیكُم»
امام صادق(علیه السلام) فرمود: حریص مباش به چیزى كه اگر آن را ترك كرده و دنبال نكنى به تو مى رسد و در پیشگاه خداوند متعال در خوشى و آسایش فكرى بوده و مورد توجه و لطف او قرار خواهى گرفت و در صورتى كه از خود حرص نشان دادى از سه جهت نزد خداوند متعال مؤاخذه خواهى شد: شتاب و حرص در تحصیل چیزى كه نباید شتاب كرد; ترك توكل در موردى كه باید به خدا واگذاشت; عدم رضایت به داده و قسمت خدا، آگاه باش دنیا به مانند سایه است.
همان طور كه سایه به تبع شخص پدید مى آید و تابع انسان است و خواه ناخواه از انسان جدا نمى شود انسان نیز نباید در پى و پیرو دنیا باشد. رسول اكرم(صلى الله علیه وآله)فرمود:« سرانجام شخص حریص محروم مى شود» انسان حریص گذشته از محرومیتى كه دارد از نظر پروردگار ناپسند است; زیرا بر خلاف دستور الهى رفتار كرده است.
حضرت(علیه السلام) در ادامه مى فرماید: «والحریص بین سبع آفات: فكرٌ یَضُرَّ بدَنَه و لا ینفعُه; و هَمٌّ لایَتِمَّ له أققصاه; وَتَعَبُ لا یَسْتَریح منه الاّ عندالموت و یكون عندالراحة أشدّ تعباً; و خوفٌ لا یُورثه الاّ عندالموت و یكون عند الرّاحة أشدّ تعباً;و تَعَبُ لا یَسْتَریح منه اِلاّالوقوعَ فیه; وحُزْنٌ قد كدَّر علیه عیشَه بلا فائدة; و حسابٌ لا مَخلَصَ له معه من عذاب اللّه ، الاّأن یعفوالله تعالى عنه، و عقابٌ لا مفرَّ له منه و لا حیلة. والمتوكّل على اللّه یُمسى و یُصبح فى كَنَفَ اللّه تعالى و هو منه فى عافیة، و قد عجَّل اللّه له كفایتَه و هیّأ له من الدرجات ما اللّه تعالى به علیم;
شخص حریص در مقابل هفت آفت و گرفتارى نگران است:
1ـ حرص پیوسته كه موجب فكرهاى گوناگون و سبب ناراحتى بدن مى شود.
2ـ شخص حریص براى همیشه در غم و غصّه است.
3ـ شخص حریص هرگز خوشى و آسایش نداشته و همیشه در زحمت و فعالیت است. او از سختى خلاصى نمى یابد مگر هنگام مرگ.
4ـ شخص حریص پیوسته در ترس و اضطراب است، زیرا حال رضا و تسلیم و توكّل در دل او نیست.
5 ـ شخص حریص به سبب نرسیدن به مقصود، پیوسته محزون است و بدون فائده و بى نتیجه اندوهناك مى شود.
6ـ شخص حریص همیشه مشغول حساب و نقشه كشى بوده و فراغتى ندارد و در صورتى كه حركات و اعمال او بررسى و حساب شود، هرگز نخواهد توانست از محكومیت دفتر حساب و از گرفتارى محاسبه نجات یابد.
7ـ شخص حریص در قیامت هیچ گونه راه فرار از عذاب جهنّم ندارد; زیرا به حكم و قسمت پروردگار متعال راضى نشده و بر خلاف وظیفه خود فعّالیت كرده، و از عهده وظایف و تكالیف خود برنیامده است.
در مقابل حریص، متوكل است كه امور خود را به پروردگار متعال واگذاشته و او را در كارهاى خود وكیل قرار داده است، چنین شخصى براى همیشه در زیر سایه حمایت و لطف خدا زندگى كرده و با كمال خوشى و آسایش تحت كفایت و كفالت او مشغول انجام وظیفه شده. و در جهان دیگر مشمول رحمت و توجه و عطوفت او قرار خواهد گرفت.
| گـر جـهـان را پـر دُر مـكنـون كنند |
| روزى تــو چـون نباشد چون كنند |
| بـر سـر هـر لقمـه بنوشته عیان |
| كـه فـــلان بـن فــلان بـن فـــلان |
| هیـن توكل كن ملرزان پا و دست |
رزق تو بر تو ز تو عاشق تر است |
در پایان امام صادق(علیه السلام)فرموده است: «والحرصُ ماءُ تجرى فى منافذ غضب اللّه تعالى، و ما لم یُحرَم العبدُ الیقینَ لا یكون حریصاً، والیقینُ أرضُ الاسلام و سَماءُ الایمان; صفت حرص آبى است كه در مجارى غضب خداوند متعال جارى مى شود و در مواردى كه غضب و قهر خداوند متعال جریان مى یابد، حرص هم ظهور مى كند و تا كسى از یقین دور و محروم نشده است، به صفت حرص مبتلا نخواهدشد.ویقین سرزمین تسلیم استولى ازمراتب آخر ایمان حساب مى شود».
توضیح: حرص عبارت است از علاقه بیش از حد به امور مادى و منافع دنیوى، به طورى كه از حد اعتدال و میزان صحیح و حدود وظایف الهى خارج گشته و فعالیتهاى ناروا و حركات بر خلاف عبودیت از او سر بزند. مسلّم است كه رحمت و لطف حق تعالى در مواردى كه عدالت و انجام وظایف عبودیت رعایت مى شود، ظهور پیدا مى كند و قهراً مواردى كه بیرون از مجارى عبودیت و اطاعت و عدالت و وظیفه باشد، مشمول غضب و قهر الهى واقع خواهد شد.
| گرت هواست كه معشوق نگسلد پیوند |
| نــگــاه دار سـر رشتــه تــا نـگـــه دارد |
| دلا مــعــاش چـنـان كن كه گر بلغزد پاى |
| فرشته ات به دو دست دعا نگه دارد.4 |
گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
برگرفته از درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دامت برکاته)
1.غررالحكم،ص341.
2.بحارالانوار،ج73،ص23.
3.بحارالانوار،ج73،ص 16.
4.«مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه با تلخیص و تصرف، ص 129ـ133»
