فصل بحرانی زندگی

الگوهای دوران نوجوانی

سلامت روانی و جسمانی نوجوان در سایه توجه به نیازهای همه جانبه او تأمین می شود كه به تأمین نیازهای همه جانبه اعضای خود می اندیشد، «رشد همه جانبه» آنان را موجب می شود و پدر و مادر موظف هستند همان قدر كه به نیازهای جسمانی فرزندشان اهمیت می دهند، به نیازهای روانی آنها نیز توجه كنند. عدم توجه به نیازهای روانی فرزندان، موجب عدم تعادل روانی می گردد و در نتیجه احتمال بروز اختلال های روانی و عاطفی وجود خواهد داشت.

نوجوان به طور معمول نیازش را به طور مستقیم ابراز نمی كند. شما باید از رفتار او به نیازهایش پی ببرید. برای مثال نوجوان گاهی خواهر یا برادر كوچكترش را اذیت می كند، وقتش را به بطالت می گذراند و رفتارهایی برای جلب توجه از خود نشان می دهد. در این شرایط با دقت به حرف هایش گوش بدهید و با نگاه با او ارتباط برقرار كنید. در این باره باید تأكید كرد كه اجازه دهید نوجوان با شما درددل كند وحرف بزند.

یكی از نیازهای روانی هر انسان، نیاز به محبت است. پدر و مادر آگاه، از مهر ورزیدن دریغ نمی كنند و به اهمیت محبت به عنوان غذای روحی توجه دارند. آنها می دانند كه اگر نیازهای روانی نوجوان برآورده نشود، تعادل روانی او مختل می گردد و چون انسان موجودی «محبت جو» است برای ارضای این نیاز به شخص یا مكان دیگری پناه می برد.

نوجوان باید احساس كند كه پدر و مادرش او را دوست دارند. ابراز محبت با بیان كلماتی ساده اما به گرمی، مانند «پسرم یا دخترم دوستت دارم، من وجود تو را دوست دارم، تو پسر یا دختر خوبی هستی» صورت می گیرد. البته ممكن است نوجوان در مقابل این گونه رفتارها واكنشی تمسخرآمیز از خود نشان دهد، ولی اطمینان داشته باشید كه نوجوان به ابراز محبت از طرف والدین نیاز دارد و از آن لذت می برد.

اصل ثبات عاطفی والدین

نوجوان نیاز به آرامش دارد. نوجوان نیاز دارد كه پدر و مادری با عواطف كم و بیش پایدار داشته باشد، هر قدر روابط پدر و مادر با یكدیگر و روابط پدر و مادر با نوجوان از ثبات و استحكام برخوردار باشد، نوجوان احساس آرامش بیشتری می كند. زمانی كه پدر و مادر براساس اصل ثبات عاطفی با فرزندان خود رابطه برقرار می كنند و دارای شخصیت سالم و استواری هستند نوجوان بهتر می تواند روی آنها حساب باز كند و مطمئن تر به آنها تكیه نماید.

در مقابل، در خانواده هایی كه پدر و مادر از نظر عاطفی متزلزل، ناپایدار و به اصطلاح دمدمی مزاج هستند، نوجوان قادر نیست به آنها تكیه كند و در نتیجه تلاش می نماید پناهگاه دیگری جست وجو كند و به محل امن یا شخص امن دیگری پناه ببرد. برای مثال، در خانواده هایی كه پدر معتاد است، بین پدر و مادر در اكثر مواقع دعوا و كتك كاری است، پدر و مادر نوجوان را تنبیه و سرزنش می كنند و نظایر آن، روابط میان پدر و مادر و نوجوان متزلزل می شود و بذر اضطراب و تعارض در درون نوجوان كاشته می شود.

اینكه نوجوان با چه كسی «همانند سازی» می كند؟ سؤال مهمی است كه نظر پژوهشگران متعددی را به خود جلب كرده است. در پاسخ به این سؤال باید گفت اكثر روان شناسان بر این باور هستند كه نوجوان با كسی «همانند سازی» می كند كه در كنار او احساس امنیت كند و او را شخصیتی دوست داشتنی، باوقار، متین، استوار و ثابت قدم بیابد. نوجوان به كسی پناه می برد كه او را پناهگاهی امن بداند.

توجه داشته باشید در صورتی می توانید به فرزندتان كه مبتلا به آشفتگی عاطفی است كمك كنید و با او به درستی رابطه برقرار نمایید كه خودتان از ثبات عاطفی برخوردار باشید و منصفانه و عادلانه با مشكلات برخورد كنید. هنگامی كه پدر یا مادر عصبانی است و تحت فشار هیجانی خاص قرار دارد، امكان ندارد با آرامش و منطقی با فرزندان خود روبرو شود. شاید چند بار پیش آمده است كه از فرزند نوجوانتان عصبانی و متنفر شده اید. در این وضعیت بهتر است احساسات خود را نزد خودتان و یا دوستی امین مورد بحث و ارزیابی قرار دهید و با روان شناس و یا مشاور به مشورت بپردازید.

اصل حفظ عزت نفس نوجوان

یكی از مؤثرترین روش های برقراری رابطه انسانی با نوجوان، حفظ و تامین عزت نفس نوجوان است. تحقیقات نشان داده اند نوجوانی كه از عزت نفس بالایی برخوردار است، بهتر می تواند زندگی كند، با دیگران رابطه برقرار كند، به پیشرفت تحصیلی نایل گردد و فردی خلاق و پویا باشد. نوجوانی كه عزت نفسش حفظ شده است در رویارویی با مسائل و مشكلات از استواری و مقاومت بالایی برخوردار است و آسیب پذیری او كمتر است. عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. مجموعه احساسات، عواطف، نگرشها و تجربیات فرد در طول زندگی او موجب می شوند كه فرد احساس خود ارزشمندی كند، نسبت به خود، ارزیابی مثبت داشته باشد و احساس لیاقت و كفایت كند. همه نوجوانان، صرف نظر از سن، جنسیت و زمینه فرهنگی، به حفظ عزت نفس نیاز دارند.لازمه خلاقیت، پویایی، پیشرفت و حركت، ارضای عزت نفس نوجوان است. والدینی كه به فرزندان خود روحیه و امید می دهند ، توانایی های او را تحسین و تمجید می كنند، این نیاز را به خوبی در او ارضاء می كنند و موجب می شوند كه اعتماد به نفس فرزند آنها تامین شود و فرزند یا فرزندانشان با اطمینان مسیر پرنشیب و فراز زندگی را طی كنند و با روحیه ای مقاوم با مسائل و مشكلات و مسئولیت ها مواجه شوند. در این اصل دو تصویر متفاوت از ویژگی های نوجوانی كه از عزت نفس بالایی برخوردار است در مقایسه با ویژگی های نوجوانی كه عزت نفس پایینی بهره مند است، ارائه می شود.

نوجوانی كه از عزت نفس بالایی برخوردار است:

-مستقل عمل می كند

- احساس مسئولیت می كند و خود تصمیم می گیرد.

- به دیگران در صورت لزوم كمك می كند.

-به پیشرفت هایش افتخار می كند و گاهی از خود تعریف می كند.

- از تغییر مثبت و نوآوری استقبال می كند.

-عواطف و هیجانهای خود را نشان می دهد و ابراز می كند.

- مسائل و مشكلات و ناكامی ها را با شكیبایی تحمل می كند.

نوجوانی كه دارای عزت نفس پایینی است:

- فردی متكی است و تصویری منفی از خود دارد (نمی دانم، می توانم).

- احساس می كند كه دیگران برای او ارزشی قائل نیستند.

- در رویارویی با مسائل و مشكلات و ناكامی ها احساس درماندگی می كند.

- برای ضعفهای خود، دیگران را سرزنش می كند و به شانس نسبت می دهند.

- زود ناامید می شود، بهانه جویی می كند و نمی تواند انتقاد را بپذیرد.

-عواطف و هیجانهای خود را نشان نمی دهد و ابراز نمی كند.

-به سهولت تحت تاثیر دیگران قرار می گیرد و كارها را چشم بسته انجام می دهد.