حرکت انتقالی زمین و پیدایش فصول

حرکت انتقالی زمین همان حرکت زمین به دور خورشید حول مدار بیضی شکل است و چون خورشید در یکی از کانونهای این بیضی قرار دارد ، فواصل زمین نسبت به خورشید در تمام نقاط روی این مدار یکسان و مساوی نیست.

فاصلۀ متوسط زمین نسبت به خورشید حدود 150 میلیون کیلومتر است که حداقل آن 4/146 میلیون کیلومتر و حداکثر آن 2/151 میلیون کیلومتر است .

علت این گردش نیروی جاذبۀ خورشید است و کرۀ زمین با سرعت متوسط حدود 30 کیلومتر در ثانیه در مدت 365 روز و 6 ساعت و 9 دقیقه یک دور کامل به دور خورشید می چرخد که این مدت را یک سال شمسی یا یک سال خورشیدی می نامند .

محور واقعی زمین نسبت به سطح مدار گردش آن به دور خورشید به حالت مایل قرار دارد و زاویۀ بین این دو 5/66 درجه است و از طرف دیگر زاویۀ بین محور گردش زمین و محور واقعی آن 5/23 درجه است . تمایل محور واقعی زمین نسبت به سطح مداری گردش به دور خورشید به حالتی است که خط استوا با سطح مدار گردش به دور خورشید ، زاویۀ 5/23 درجه تشکیل می دهد و چنانچه از مرکز خورشید یک خط فرضی به استوای زمین رسم کنیم می بینیم خورشید به حالت عمودی به زمین نمی تابد ، بلکه استوای زمین با خط تابش خورشید که این خط بر مدار گردش زمین به دورخورشید منطبق است ، زاویۀ 5/23 درجه می سازد .

پدیدۀ ایجاد فصول در طول سال، نتیجۀ حرکت زمین به دور خورشید و انحراف محور زمین نسبت به سطح مدار گردش آن است.

در طول مدار بیضی شکل گردش به دور خورشید چهار نقطه اهمیّت زیادی دارد و در حقیقت پدیده های ناشی از حرکت انتقالی زمین در همین چهار نقطه ایجاد می شود.

یکی از این چهار نقطه اعتدال بهاری است که در این نقطه گردش زمین در وضعیتی است که اشعۀ خورشید به طور عمودی در محل استوای زمین می تابد که در این حالت مقدار نور تابشی به دو نیمکرۀ شمالی و جنوبی برابر بوده و طول مدت شب و روز نیز در دو نیمکره مساوی است و دایرۀ روشنایی کاملاً از محل دو قطب شمال و جنوب زمین می گذرد. این نقطه از مدار بیضی شکل که با اول فروردین سال شمسی همزمان است نقطۀ اعتدال بهاری نامیده می شود .

از این پس ساکنان نیمکرۀ شمالی احساس می کنند خورشید به نیمکرۀ شمالی نزدیکتر می شود و نور و حرارت آن در این نیمکره بیشتر و در نیمکرۀ جنوبی کمتر می گردد و از نیمکرۀ جنوبی فاصله می گیرند. این روند تا سه ماه ادامه دارد و پس از سه ماه زمین در نقطۀ دیگری به نام نقطۀ انقلاب تابستانی قرار می گیرد. در این حالت اشعۀ خورشید به مدار رأس السرطان به طور عمودی بر زمین می تابد. این زمان تابستان نیمکرۀ شمالی و زمستان نیمکرۀ جنوبی است. در این حالت دایرۀ روشنایی تمام مناطق واقع در مدار قطبی شمال را پوشانده ولی قطب جنوب خارج از دایرۀ روشنایی واقع است.

در نتیجه در قطب شمال در طول 24 ساعت تقریباً روز است و خورشید پنهان نمی شود و در قطب جنوب تمام 24 ساعت شب است و سراسر منطقۀ قطب جنوب در تاریکی فرو می رود.

در نیمکرۀ شمالی روزها بلند است ولی بر عکس در نیمکرۀ جنوبی روزها کوتاه و هوا سرد بوده و زمستان کاملاً حکم فرماست. زمین در اول تیر ماه در این نقطه قرار دارد که به نقطۀ انقلاب تابستانی مرسوم است.

حرکت زمین از این نقطه به سمت نقطۀ مهم بعدی سه ماه دیگر به طول می انجامد. در نقطۀ مهم بعدی که زمین در اول مهر ماه در آن قرار می گیرد دوباره اشعۀ خورشید به طور عمود بر استوای زمین می تابد و همان وضعیتی که در اعتدال بهاری در کرۀ زمین وجود داشت در این حالت نیز برقرار می شود و مجدداً دایرۀ روشنایی از قطبهای زمین عبور کرده و طول مدت شب و روز در استوا با هم برابر می گردد . این نقطه را نقطۀ اعتدال پاییزی می نامند .

از دوم مهر ماه میل تابش خورشید به سمت نیمکرۀ جنوبی است و هر روز که می گذرد به تدریج روزهای زمستان نیمکرۀ شمالی و تابستان نیمکرۀ جنوبی فرا می رسد تا جایی که زمین به نقطۀ مهم چهارم میرسد در این حالت اشعۀ خورشید مستقیماً در مدار رأس الجدی می تابد که با تابستان نیمکرۀ جنوبی همزمان می شود. در این حالت دایرۀ روشنایی تمام مناطق واقع در مدار قطبی جنوبی را در بر می گیرد که در این زمان در قطب جنوب 24 ساعت روز و در قطب شمال 24 ساعت شب است.

در تابستان نیمکرۀ جنوبی روزهای نیمکرۀ شمالی کوتاه می شود . وقتی زمین در چنین حالتی قرار می گیرد نقطۀ انقلاب زمستانی است .

سروش نوجوان

تنظیم : بخش کودک و نوجوان

************************************************